آیه ۷۱ احزاب و غدیر
آیه «یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمالَکُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ...»[۱]
غدير همان اندازه كه يك اعتقاد بود يك دستور نيز بود. دستورى به گستردگى جوانب مختلف آن، كه مجموعه اى از ايمان و اطاعت و پيمان در يک سو و حمد و سپاس و تشكر از اين نعمت در سوى ديگرِ آن به چشم مى خورد.
اين فرامين خاص كه در غدير به مردم داده شد وظايف آنان را در آن مقطع خاص به عنوان مقدمه اى براى آينده ها تعيين كرد.
بسيار جالب است كه آيات قرآن پشتيبانِ اين اوامر غديرى است كه مستقيماً در كلام پيامبر صلى الله عليه وآله بدان ها استشهاد شده است. آياتى كه به اين عنوان در غدير به صورت تركيب و تضمين در كلام حضرت ديده مى شود ۱۰ آيه است، كه يكى از آنها آيه ۷۱ سوره احزاب است:
«يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّه وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً»:
«اعمال شما را اصلاح مى نمايد و گناهانتان را مى آمرزد؛ و هر كس از خدا و رسولش اطاعت كند به رستگارى بزرگ دست يافته است».
اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است:
متن خطبه غدير
مَعاشِرَ النّاسِ، مَنْ يُطِعِ اللَّه وَ رَسُولَهُ وَ عَلِيّاً وَ الائِمَّةَ الَّذينَ ذَكَرْتُهُمْ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظيماً:
اى مردم، هر كس از خدا و پيامبرش و على و امامانى كه ذكر كردم اطاعت كند به رستگارى عظيم رسيده است.[۲]
موقعیت تاریخی
آخرين كلمات خطبه غدير است و پيامبر صلى الله عليه وآله در حال تشويق مردم به بيعت است، بعد از آنكه اقرار لسانى از مردم را گرفته است.
رستگارى و سعادت بزرگ را كه هدف همه انسان هاست مطرح مى كند و براى رسيدن به اين سر منزل مقصود يک راه نشان مى دهد و وظيفه مردم مى داند كه آن را دنبال كنند و اين راه را در قالب نيمى از آيه ۷۱ سوره احزاب به صورت تفسير گونه اى در كلام مباركش تضمين فرموده است.
موقعيت قرآنى
زمينه اين آيه در قرآن مسئله تعليم و اطاعت محض از فرامين خدا و رسول است و از آيه ۶۹ آغاز مى شود كه مى فرمايد: «مانند اذيت كنندگان حضرت موسى عليه السلام نباشيد كه درباره خداوند سخن ناروا گفتند (و درخواست رؤيت خدا را نمودند). خدا او را از گفته آنان برى نمود و اين گفتار آنان به عظمت آن حضرت در پيشگاه الهى لطمه اى نزد».
آنگاه به مؤمنين دستور مى دهد كه سخن به حق و درستى بگويند تا اعمال آنان را اصلاح كند و گناهانشان را ببخشايد. به عنوان نتيجه گيرى از مسايل مربوط به اذيت كنندگان حضرت موسى عليه السلام و آنچه بايد امت پيامبرصلى الله عليه وآله پيش بگيرند اطاعت خدا و رسول را تنها راه چاره اعلام مى نمايد.
تحليل اعتقادى
تفسيرى كه پيامبرصلى الله عليه وآله به صورت ضمنى درباره اين آيه فرموده تعيين كسانى است كه اطاعت آنان رستگارى بزرگ است. در قرآن فقط خدا و رسول ذكر شده اند و پيامبرصلى الله عليه وآله با آوردن حرف عطف (واو) اطاعت دوازده امام عليهم السلام را كه در غدير معرفى شدند به اطاعت آنان ملحق نموده است.
در آخرين بخش خطابه غدير، آن حضرت دوازده امام عليهم السلام را به صورت دقيق ترى در چندين عبارت تعيين فرمود و حتى نام امام حسن و امام حسين عليهما السلام را برد. اكنون كه مى فرمايد: «امامانى كه ذكر كردم» اشاره به همين موارد است.
اطاعت فقط از معصومين عليهم السلام
تفسيرى كه پيامبرصلى الله عليه وآله درباره اين آيه فرموده به دو جهت باز مى گردد:
يكى اينكه تنها كسانى كه اطاعت محض از آنان سعادت ابدى است خدا و معصومين عليهم السلام هستند، و اين انحصار به خاطر عصمت آنان است و چون ديگران چنين مقامى ندارند چنان حقى هم نخواهند داشت.
اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايد: نه در معصيت خدا مى توان از كسى اطاعت كرد و نه از كسى كه معصيت خدا را مرتكب مى شود اطاعت جايز است. اطاعت مخصوص خدا و رسول و اولى الامر است. خداوند به اطاعت رسولش امر فرموده زيرا معصوم و مطهر است و به معصيت خدا امر نمى كند؛ و به اطاعت اولى الامر دستور داده زيرا آنان معصوم و مطهرند و به معصيت خدا امر نمى كنند.[۳]
دوم اينكه اطاعت هر كس ديگرى به جز معصومين عليهم السلام نه تنها راه سعادت نيست، بلكه شقاوت محض است، زيرا معناى انحصار اطاعت در عدهاى خاص همين است؛ و لازمه اش آن است كه هر راهى غير راه معصومين عليهم السلام يا انحراف است و يا سير قهقرايى.
مجموع اين دو جهت هشدارى است به ما براى شناخت بيشتر راه معصومين عليهم السلام و فرامينشان از يک سو، و شناسايى دقيق تر دشمنان ائمه عليهم السلام و راهشان، تا فوز عظيم و سعادت ابدى را براى دنيا و آخرت خود تضمين كرده باشيم.