تبلیغ غدیر با عید غدیر
. تبليغ غدير با عيد غدير××× 2 تبليغ غدير در سيره معصومينعليهم السلام: ص 105 - 95. غدير در آئينه كتاب: ص 29. ×××
يكى از روشهاى معرفى غدير تبليغ عملى آن است. در سيره معصومينعليهم السلام استفاده از اين شيوه جلوههاى بسيار جالب و جذابى دارد و آثار عام آن در بلند مدت خود را نشان داده است.
از جمله برپايى جشن و اظهار سرور در اين عيد بزرگ، و نيز آداب اجتماعى و عبادات خاصِ اين روز عظيم، هر يك به نوعى اقدام عملى براى تبليغ غدير به شمار مىآيد.
همه اين موارد را چهارده معصومعليهم السلام هم دستور دادهاند و هم شخصاً عمل كردهاند و روشهاى اجرايى و كيفيت حفظ ابعاد اعتقادى آن را به ما آموختهاند.
از نگاهى ديگر: يكى از موضوعاتى كه در تأليف يا ساير فعاليتهاى فرهنگى غدير بسيار اهميت دارد عيد غدير است.
عيد غدير و اعمال آن در دو بخش ارائه شده است:
الف. جوانب روز عيد غدير از قبيل اهميت روز غدير و وقايعى كه در امم گذشته در اين روز اتفاق افتاده است و تطابق غدير با نوروز و ... .
ب. اعمال روز غدير از قبيل روزه و عقد اخوت و زيارت و ساير مستحبات اين روز.
در عيد ولايت بايد آثار سرور در سراسر جامعه غديرى مشهود باشد. مردم را دعوت كنيم، جشن بگيريم، لباس نو بپوشيم، هديه بدهيم. ائمهعليهم السلام با آنكه در زمانهاى سخت تقيه بودهاند ولى شخصاً جشن غدير را برگزار كردهاند و هدايايى براى اين عيد بزرگ تدارك ديدهاند و تبليغ عملى غدير را اين گونه رواج دادهاند. به چهار مورد در اين باره اشاره مىكنيم:
به تعبير ديگر: تبليغات اجتماعى غدير از زاويهاى براى روابط چهره به چهره مردم در نظر گرفته شده است. اظهار و نشان دادن خوشحالى در سيما و گفتار در روز غدير، به ديدار معتقدين غدير و يادگارهاى آن رفتن در چنين روزى، تبريك گفتن دوستان غدير به يكديگر در اين مناسبت عظمى، و بالاتر از همه پيمان برادرانه و خواهرانه به نام ولايت غديرى، همه اينها شكلهاى مختلف تبليغ عملى غدير است.
دستور اينها را پيامبر و امامان معصومعليهم السلام به ما دادهاند، و در زمان آنان اصحاب باوفاى غدير بدان عمل كردهاند. به شش مورد از اين آداب اشاره مىكنيم:
1- دستور جشن عمومى غدير
»جشن« به معناى عيد گرفتنِ دستجمعى، بيدار كننده اذهان خفته يا پر مشغلهاى است كه فقط با اين راه مىتوان فرصتى از فكر آنان را به غدير اختصاص داد.
اين تبليغ عملى بايد از نظر محتوايى و تزيينات تداعى كننده پيام غدير باشد، همان گونه كه در زمانها و مكانهاى مختلف بايد مراعات ظرافتهاى تبليغى هر قوم و ملت و اهل هر زبانى را در نظر گرفت.
ائمه معصومينعليهم السلام در حد امكان طبق مرسوم زمان خود جشن غدير را برپا ساختهاند. گاهى در موضع قدرت مانند اميرالمؤمنينعليه السلام، و گاهى در خفاء تقيه مانند امام رضاعليه السلام، كه به هر دو صورت تبليغ عملى غدير در قالب جشن را به ما آموختهاند.
اميرالمؤمنينعليه السلام در اين باره فرمود: در اين روز كنار يكديگر جمع شويد تا خداوند امور شما را جمع و درست نمايد.××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 209. ×××
اميرالمؤمنينعليه السلام روز غديرى را كه با جمعه مقارن شده بود جشن گرفت و در خطبهاى به همين مناسبت، مطالب مفصلى درباره غدير و عيد گرفتن آن فرمود. پس از نماز، حضرت به اتفاق اصحابشان به منزل امام مجتبىعليه السلام كه جشنى در آن برپا كرده بود رفتند و پذيرايى مفصلى انجام شد.××× 2 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 209. ×××
امام رضاعليه السلام در روز غديرى روزه گرفت و براى افطار عدهاى را دعوت كرد، و براى آنان سخنان مفصلى درباره غدير فرمود، و به منازل آنان هدايايى فرستاد.××× 3 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 221. ×××
2- امر به پوشيدن لباس نو در غدير
لباس نو و آراستن ظاهر از شيوههايى است كه همه مردم جهان در اعياد خود براى نشان دادن شادى به كار مىبرند. ما هم اين روش بينالمللى را پذيرفتهايم و در عيد غدير دستور پوشيدن البسه نو و زينت كردن مرد و زن با حفظ حدود شرعى را از ائمهعليهم السلام دريافت كردهايم، چرا كه اين كار تبليغ عملى غدير به صورت صامت است.
امام رضاعليه السلام در اين باره فرمود: اين روز، روزِ زينت كردن است. هر كس خود را براى روز عيد غدير زينت كند خداوند گناهان او را مىآمرزد، و ملائكهاى به سوى او مىفرستد كه براى او حسنات بنويسند و تا سال آينده درجات او را بالا ببرند.××× 4 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 224. ×××
همچنين آن حضرت در روز عيد غديرى به منازل عدهاى از خواص اصحابشان البسه نو حتى انگشتر و كفش فرستادند، و احوال ظاهرى آنان و اطرافيان خود را تغيير دادند، و به جاى لباسهاى عادى روزانه لباسهاى مناسب عيد پوشيدند.××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 221. ×××
3- دستور هديه دادن در غدير
هدايا خاطرهساز و به ياد ماندنى هستند، به خصوص براى كودكان و نوجوانان و براى محيط هاى خانوادگى! هديه به معناى تشكرى است به درگاه مُنعِم غدير! با هديه خود كه نام غدير را بر آن نوشتهايم تبليغ عملى غدير را به دستور امامانعليهم السلام به انجام رساندهايم.
اميرالمؤمنينعليه السلام مىفرمايد: در اين روز نعمتهاى خداوند را به يكديگر هديه دهيد همان طور كه خداوند بر شما منت نهاده است.××× 2 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 209. ×××
4- دستور توسعه بر خانواده و برادران در غدير
اگر قرار است وسيلهاى براى زندگى و اهل خانه بخريم، چه زيباست كه اين كار را براى ايام غدير نگه داريم و آن را به نام غدير وارد خانه كنيم. اگر به برادر نيازمندى قرار كمك داريم در عيد غدير انجام دهيم. اينها دستور صاحب غدير است كه از هر فرصتى براى تبليغ عملى غدير استفاده كنيم، اگر چه نوسازى ابزار و وسايل زندگى باشد.
اميرالمؤمنينعليه السلام در روز عيد غديرى فرمود: وقتى از اين اجتماعتان برگشتيد بر عيال خود توسعه دهيد و با برادران خود نيكى كنيد ... . به يكديگر نيكى كنيد تا خداوند الفت و انس شما را بر قرار فرمايد.××× 3 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 209. ×××
همچنين فرمود: احسان در اين روز موجب رشد مال و زياد شدن آن مىگردد.××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 209. ×××
امام رضاعليه السلام نيز فرمود: هر كس در اين روز بر عيالش و بر خودش وسعت دهد خداوند مالش را زياد مىكند.××× 2 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 223. ×××
5 - دستور اظهار سرور قلبى و زبانى
نه تنها بايد در عيد غدير خوشحال باشيم، كه بايد اين سرور و شادى هم در چهره ما پيدا باشد و هم در گفتارمان ديده شود. در خاطرمان باشد كه در چنين روزى چه اتفاق عظيمى افتاده و چگونه پوزه اهل سقيفه به خاك ماليده شده است.
در سيماى ما تبسم و نشاطِ ناشى از خشنودى نسبت به چنين واقعهاى مشاهده شود، تا آنجا كه حتى اگر گرفتارى يا غمى داريم به خاطر غدير آن را به فراموشى بسپاريم و به ياد اين روز زيبا شادى اظهار كنيم.
بر زبان ما تشكر و حمد الهى جارى باشد به خاطر عطاى نعمت ولايت كه خدا بر ما غديريان منت گذاشته است. در اين باره به سفارشات ائمهعليهم السلام گوش مىسپاريم، آنجا كه اميرالمؤمنينعليه السلام مىفرمايد: در اين روز روى خوش با يكديگر داشته باشيد، و در ملاقاتهايتان اظهار سرور و شادى نماييد.××× 3 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 209. ×××
و كلام امام صادقعليه السلام كه مىفرمايد: روز غدير روزى است كه به عنوان اظهار سرور از نعمت ولايت كه خداوند بر شما منت گذارده، بايد شكر و حمد خدا نماييد.××× 4 بحار الانوار: ج 37 ص 170. ×××
و فرمايش امام رضاعليه السلام كه فرمود: اين روز روزِ تبسم بر روى مؤمنين است. هر كس در اين روز بر روى برادر مؤمن خود تبسم كند خدا در روز قيامت نظر رحمت به او مىنمايد و هزار حاجت او را بر مىآورد، و قصرى از دُرّ سفيد در بهشت برايش بنا مىكند.××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 223. ×××
6 - دستور ديدار مؤمنان در غدير
نه اينكه روز غدير بهانهاى براى ديدار مؤمنين باشد، بلكه اين زيارتِ مؤمن فقط به نيتِ روزى است كه اين برادرى شكل گرفته و تحقق يافته است.
پس در روز غدير برادرى بر اساس ولايت را در دل تجديد مىكنيم، و با هم مسرور مىشويم. اين رمز اخوت را امام رضاعليه السلام چنين به ما آموخته است:
هر كس در اين روز مؤمنين را زيارت كند و به ديدار آنان رود خدا بر قبر او هفتاد نور وارد مىكند و قبر او را وسيع مىنمايد، و هر روز هفتاد هزار ملائكه در قبرش او را زيارت مىكنند و او را به بهشت بشارت مىدهند.××× 2 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 224. ×××
7- دستور تبريك به پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير خم
شايد مردم آن زمان تبريك گفتن در هيچ موضوعى جز ولادت و عروسى فرزندانشان را تجربه نكرده بودند. آن قدر شادى و سرور در چهره مبارك رسولاللَّهصلى الله عليه وآله موج مىزد كه مردم بىاختيار تبريك گفتند، و آن قدر مسئله تعيين و اعلام جانشين پيامبرصلى الله عليه وآله - مانند بعثت آن حضرت - جاى تهنيت داشت كه حضرت با تأكيد از مردم خواست كه به او تبريك بگويند.
تبريكِ غدير از همان سال حجةالوداع و در همان بيابان غدير پس از اتمام خطبه پيامبرعليه السلام چنين آغاز شد: در آن لحظاتى كه پيامبرصلى الله عليه وآله خطاب »يا اَيَّهَا الرَّسُولُ بَلِّغ« را به انجام رسانده و على بن ابىطالبعليه السلام را معرفى كرده بود، هر دو بزرگوار از پلههاى منبر غدير پايين آمدند.
همزمان مردم نيز مشتاقانه از جا برخاستند و از هر سو با ازدحام به طرف منبر حركت كردند؛ و در حالى كه دستها را به نشانه بيعت بالا برده بودند مىگفتند: آرى پذيرفتيم و به امر خدا و رسولش از صميم قلب و با زبان و دستانمان اطاعت مىكنيم.
پيامبرصلى الله عليه وآله از همان فراز منبر با بسيارى از دستهايى كه به سويش بلند شده بود بيعت كرد و به احساسات آنان پاسخ داد. صداى تبريك و تهنيت از ميان جمعيت بلند بود، و پيامبرصلى الله عليه وآله در پاسخ تبريك آنان مىفرمود:
الحَمدُ للَّهِ الَّذى فَضَّلَنا عَلى جَميعِ العالَمينَ: سپاس خدايى را كه ما را بر همه جهانيان فضيلت داد.
فريادهاى شعفى كه از جمعيت برمىخاست، شكوه و ابهت بىمانندى را به اجتماع بزرگ غدير مىبخشيد. پيامبرصلى الله عليه وآله براى نشان دادن غدير به عنوان بزرگترين مناسبتى كه در عمر مباركش بايد به او تبريك گفت، مىفرمود: به من تبريك بگوييد. به من تهنيت بگوييد، زيرا خداوند مرا به نبوت و اهلبيتم را به امامت اختصاص داده است.
ابراز احساسات مردم با پاسخهاى پيامبرصلى الله عليه وآله آرامتر شد در حالى كه آن حضرت با اميرالمؤمنينعليه السلام به پلههاى پايين منبر رسيده بودند. در آن حال پيامبرصلى الله عليه وآله كمال دين را به مردم يادآور شده فرمود:
اللَّهُ اَكبَرُ عَلى اِكمالِ الدّينِ وَ اِتمامِ النِّعمَةِ وَ رِضَى الرَّبِّ بِرِسالَتى وَ الوِلايَةِ لِعَلِىِّ بنِ اَبىطالِبٍ: اللَّه اكبر به خاطر كامل شدن دين و تمامى نعمت و رضايت پروردگار به رسالت من و ولايت على بن ابىطالب.
سپس سه بار آيه »اليَومَ اَكمَلتُ لَكُم دينَكُم وَ اَتمَمتُ عَلَيكُم نِعمَتى وَ رَضيتُ لَكُمُ الاِسلامَ ديناً« را قرائت كرد، و بعد از آن فرمود: كمال دين و تمام نعمت و رضايت رب با اين است كه مرا براى ابلاغ ولايت على بن ابىطالب بعد از من فرستاده است.××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 196 194 63 40. الغدير: ج 1 ص 274 271. ×××
8 - كيفيت تبريك غدير در كلام امام صادقعليه السلام
يك سنت استثنائى براى ملاقات دو برادر دينى در عيد ولايت، توجه همه جانبه معصومينعليهم السلام به تبليغ عملى غدير را نشان مىدهد. كلماتى كه در اين ديدارها گفته مىشود شامل دو تشكر از دو نعمت است: يكى اصل نعمت غدير كه خداوند مسئله امامت را به دست ما نسپرد و خود اين مهم را بر عهده گرفت، و ديگر اينكه ما را بر عهد و پيمان غدير ثابت قدم نگه داشت.
اين كيفيت سخن در روز غدير را امام صادقعليه السلام به ما آموخته، آنجا كه مىفرمايد: هر گاه در اين روز برادر مؤمن خود را ملاقات كردى بگو:
الحَمدُ للَّهِ الَّذى اَكرَمَنا بِهذَا اليَومِ وَ جَعَلَنا مِنَ المُؤمِنينَ، وَ جَعَلَنا مِنَ المُوفينَ بِعَهدِهِ الَّذى عَهِدَهُ اِلَينا وَ ميثاقِهِ الَّذى واثَقَنا بِهِ مِن وِلايَةِ وُلاةِ اَمرِهِ وَ القُوّامِ بِقِسطِهِ وَ لَم يَجعَلنا مِنَ الجاحِدينَ وَ المُكَذِّبينَ بِيَومِ الدّينِ:
شكر خدا را كه ما را به اين روز گرامى داشته و ما را از مؤمنان و از وفاداران به پيمانى كه با ما بسته و عهدى كه درباره واليان امرمان و برپا دارندگان عدالت از ما گرفته قرار داده است، و ما را از منكران و تكذيب كنندگان روز قيامت قرار نداده است.××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 215. ×××
9- امر به تهنيت گفتن غدير در كلام امام رضاعليه السلام
تهنيت گفتن چهره متبسم مىخواهد و همين براى غدير شادى آفرين است. دليل اين خوشحالى و تشكر از خدا، نعمت ولايت است كه خدا عنايت فرموده است.
اين را امام رضاعليه السلام به شيعيان ياد داد و فرمود: در اين روز به يكديگر تهنيت و تبريك بگوييد، و هرگاه برادر مؤمن خود را ملاقات كرديد چنين بگوييد: الحَمدُ للَّهِ الَّذى جَعَلَنا مِنَ المُتَمَسِّكينَ بِوِلايَةِ اَميرِالمُؤمِنينَعليه السلام: سپاس خدايى را كه ما را از تمسككنندگان به ولايت اميرالمؤمنينعليه السلام قرارداد.××× 2 عوالم العلوم : ج 3 / 15 ص 223. ×××
10- دستور عقد اُخوّت در غدير××× 1 مستدرك الوسائل )محدث نورى، چاپ قديم( : ج 1 ص 456 باب 3، از كتاب »زاد الفردوس« نقل كرده است. همچنين از شيخ نعمةاللَّه بن خاتون عاملى نقل كرده كه بر اين مطلب از پيامبرصلى الله عليه وآله نصّ وارد شده است. همچنين فيض كاشانى در كتاب خلاصه الأذكار: باب دهم ص 99، برنامه »عقد اُخُوّت« را ذكر نموده است. ×××
چرا برادرى دينى در غدير به صورت عقد اخوت تجديد مىشود؟ براى آنكه همه بدانند مسلمانى با راه ضد خدا نمىتواند همه را برادر كند. براى همين است كه خدا در قرآن نفرموده: »انما المسلمون اخوة«؛ بلكه فرموده: »اِنَّمَا المُؤمِنونَ اِخوَةٌ« .××× 2 حجرات / 10. ××× ايمان واقعى بر اساس »اِهدِنَا الصِّراطَ المُستَقيم«××× 3 حمد / 5 . ××× است، كه برادران مؤمن را دست در دست هم تا »جنّات النعيم« مىبرد. »راه مستقيم« را پيامبرصلى الله عليه وآله در خطبه غدير »راه امامان غدير« معرفى كرده آنجا كه سوره حمد را قرائت كرده فرمود:
فِىَّ نَزَلَت وَ فيهِم وَ اللَّهِ نَزَلَت، وَ لَهُم عَمَّت، وَ اِيّاهُم خَصَّت××× 4 خطبه غدير: بخش هفتم. ×××: اين سوره )حمد( درباره من نازل شده، و به خدا قسم درباره ايشان )امامان( نازل شده است. به طور عموم شامل آنان است و به طور خاص درباره آنان است.
در اين راستا يكى از مراسمى كه براى عيد غدير ذكر شده برنامه »عقد اُخُوّت« است. اين برنامه هم از نظر اجرا كيفيتى به ياد ماندنى و خاطرهاى فراموش نشدنى بر جاى مىگذارد، و هم از نظر محتوا يك برادرى حقيقى و صحيح و ريشهدار و مبتنى بر عقيده را بنا مىكند.
از يك سو پيمانى بسته مىشود بر اساس اخلاص الهى كه ناظر آن خدا و حجج پروردگار اند. از آنجا كه براى بهشت با يكديگر پيمان مىبندند كه تنها وارد آن نشوند، و هر برادرى دست برادر ديگر را بگيرد و با هم وارد جنت شوند. از سوى ديگر حقوق برادرى را بر يكديگر حلال مىكنند تا در حد امكان در مراعات آن بكوشند.
كيفيت اجراى عقد اُخُوّت چنين است: دست راست خود را در دست راست برادر مؤمن مىگذارى و مىگويى:
واخَيتُكَ فِى اللَّهِ وَ صافَيتُكَ فِى اللَّهِ وَ صافَحتُكَ فِى اللَّهِ، وَ عاهَدتُ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ وَ رُسُلَهُ وَ اَنبِيائَهُ وَ الاَئِمَّةَ المَعصومينَ عَلَيهِمُ السَّلامُ عَلى اَنّى اِن كُنتُ مِن اَهلِ الجَنَّةِ وَ الشَّفاعَةِ وَ اُذِنَ لى بِاَن اَدخُلَ الجَنَّةَ لا اَدخُلُها اِلاّ وَ اَنتَ مَعى:
با تو در راه خدا برادرى و يك رويى )با صفايى( مىنمايم و دست مىدهم، و با خدا و ملائكهاش و رسولان و انبيائش و امامان معصومعليهم السلام پيمان مىبندم كه اگر من از اهل بهشت و اهل شفاعت بودم و به من اجازه ورود به بهشت داده شد، وارد آن نشوم مگر آنكه تو نيز همراه من باشى.
آنگاه برادر دينى در جواب او مىگويد: »قَبِلتُ« : »قبول كردم« . سپس مىگويد: اَسقَطتُ عَنكَ جَميعَ حُقوقِ الاُخُوَّةِ ما خَلاَ الشَّفاعَةَ و الدُّعاءَ وَ الزِّيارَةَ: همه حقوق برادرى جز شفاعت و دعا و زيارت را از تو ساقط كردم )و بر تو بخشيدم( .