آيات «یا ایها الذين آمنوا» و غدیر
آیات «يا اَيُّهَا الّذينَ آمَنُوا» در آیاتی مختلف قرآن که در خطبه غدیر از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله مخاطب اصلی آن امیرالمؤمنین علیه السلام دانسته شده است.
در قسمتی از بخش پنجم خطبه غدیر، پيامبر صلى الله عليه و آله مدح قرآنى بسيار بلندى درباره مولاى منصوب در غدير بر زبان آورد، كه كتاب آسمانى را يکپارچه به اميرالمؤمنين عليه السلام مرتبط ساخت و اين مهم را در چهار مرحله بيان فرمود: ابتدا على عليه السلام را عزيزترين و نزديکترين شخص نزد خود معرفى كرد؛ سپس تصریح کرد «خداى عزوجل و من از او راضى هستيم»؛ آنگاه همه موارد آيات رضايت در قرآن را درباره على عليه السلام دانست؛ در مرحله بعد بيش از ۹۰ مورد خطاب 
يا اَيُّهَا الّذينَ آمَنُوا؛ ای کسانی که ایمان آوردید 
در قرآن را مطرح كرد و على عليه السلام را سردسته ايمان‌آورندگان و اميرالمؤمنين دانست.
از موارد بالا درباره آیات «یا ایها الذين آمنوا» چنین نتایج اعتقادی گرفته شده است: چون مخاطب اولیه این آیات امیرالمؤمنین علیه السلام است، لقب «امیرالمؤمنین» اختصاص به او دارد. اين بدان معنى است كه پیشوای مؤمنان و رئيس آنان در ظاهر و باطن على عليه السلام است.
موقعیت تاریخی تفسیر آیات
در قسمتی از بخش پنجم خطبه غدیر، پيامبر صلى الله عليه و آله مدح قرآنى بسيار بلندى درباره مولاى منصوب در غدير بر زبان آورد، كه كتاب آسمانى را يکپارچه به اميرالمؤمنين عليه السلام مرتبط ساخت و اين مهم را در چهار مرحله بيان فرمود:
- ابتدا على عليه السلام را عزيزترين و نزديکترين شخص نزد خود معرفى كرد.
- سپس تصریح کرد «خداى عزوجل و من از او راضى هستيم».
- آنگاه همه موارد آيات رضايت در قرآن را درباره على عليه السلام دانست و فرمود: «هيچ آيه رضايتى در قرآن نازل نشده مگر درباره او».[۱] اين‌گونه به مردم فهمانيد كه جانشينش كسى است كه رضايت خدا و پیامبر از او ضمانت شده است».
- در مرحله بعد بيش از ۹۰ مورد خطاب يا اَيُّهَا الّذينَ آمَنُوا؛ ای کسانی که ایمان آوردید در قرآن را مطرح كرد و على عليه السلام را سردسته ايمان‌آورندگان و اميرالمؤمنين دانست و فرمود: خداوند در قرآن الّذينَ آمَنُوا را مورد خطاب قرار نداده مگر آنكه با او آغاز كرده است.[۲]
تحلیل اعتقادی آیات
از موارد بالا درباره آیات «یا ایها الذين آمنوا» چنین نتایج اعتقادی گرفته شده است: چون مخاطب اولیه این آیات امیرالمؤمنین علیه السلام است، لقب «امیرالمؤمنین» اختصاص به او دارد.[۳] اين بدان معنى است كه پیشوای مؤمنان و رئيس آنان در ظاهر و باطن على عليه السلام است.
اولين كسى كه به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ايمان و اسلام را اظهار كرد على عليه السلام بود.[۴] به این مطلب در منابع بسيارى از اهل سنت نيز اشاره شده است؛ اگر چه از روز اول خلقت محمد و على عليهما السلام نورى بودند كنار هم و تمام جهان به بركت آنان خلق شد.
در باطن هم بالاترين درجه ايمان را اميرالمؤمنين عليه السلام داشت كه فرمود: «لَوْ كُشِفَ الْغِطاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقيناً؛ اگر پرده كنار رود، يقين من بيشتر نخواهد شد».[۵] علی علیه السلام کسی بود كه آن‌گونه با خدايش مناجات مىكرد و اشک مى‌ريخت و بی‌هوش مىشد و آن‌گونه به استقبال مرگ مىرفت و آن‌گونه مظاهرِ ايمان در صبر او جلوه مىكرد.
اگرچه همه اينها مظاهر بسيار كوچكى از ايمان على عليه السلام است و آن‌گونه كه بوده قابل درک برای سایر انسان‌ها نيست. این تأکید برای آن است که امثال ابوبکر بن ابیقحافه و عمر بن خطاب در يک كلمه ساده نگويند: «انْتُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ انَا اميرُكُمْ؛ شما مؤمنانيد و من امير شمايم»،[۶] بايد اين مظاهر ايمان را كه از على عليه السلام به ظهور رسيده باز گفته شود تا اختصاص امارت مؤمنان به آن حضرت روشن شود.
همانطور كه پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود: يا على، تو اميرالمؤمنين هستى و شيعيانت مؤمنين هستند؛[۷] يا فرمود: يا على، تو امير اهل آسمان و اهل زمين هستى... ، و اهل آسمانها تو را اميرالمؤمنين صدا مىزنند.[۸] اين امامت و امارت مؤمنان اختصاص به دنيا ندارد و دامنه‌اش تا بهشت امتداد مىيابد، آنگاه كه منادى ندا دهد: «هذا عَلِىُّ بْنُ ابى طالِبٍ، اميرُالْمُؤْمِنينَ وَ امامُ الْمُتَّقينَ وَ قائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلينَ الى جَنّاتِ النَّعيمِ؛ اين على بن ابىطالب است، كه اميرمؤمنان و امام متقيان و راهبر پيشانى سفيدان نشانهدار به‌سوى بهشت برين است».[۹]
اينجاست كه معناى دقیق اين قسمت غدير در احاديث ديگرى با بيانى ديگر دیده می‌شود؛ اگر در غدير مى‌فرمايد: خداوند هر جا مؤمنان را مخاطب قرار داده، با على آغاز نموده است. در بيانى ديگر پيامبر صلى الله عليه و آله مى‌فرمايد: «ما انْزَلَ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ آيَةً فيها «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» الاّ وَ عَلِىٌّ رَأْسُها وَ اميرُها؛ خداوند آيهاى نازل نكرده كه در آن «ای کسانی که ایمان آوردید» باشد مگر آنكه على پیشوای آنان و اميرشان است».[۱۰]
پانویس
- ↑ اسرار غدير، ص۱۴۷، بخش۵.
- ↑ واقعه قرآنى غدير، ص۹۲.
- ↑ المائة منقبة، ص۷۵-۷۶؛ الهداية الكبرى، ص۹۳؛ تفسير العياشى، ج۱، ص۱۸۱؛ الامالی، ص۲۹۵؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۹۰-۳۴۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۸، ص۲۰۱-۲۸۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۶۷، ص۳۲۱.
- ↑ تاريخ الطبرى، ج۳، ص۲۷۷؛ مقدمه ابن‌خلدون، ص۲۲۷؛ الغدير، ج۸، ص۱۲۹.
- ↑ التحصين، ص۵۴۷.
- ↑ التحصين، ص۵۶۹.
- ↑ تاريخ بغداد، ج۱۳، ص۱۲۴؛ اليقين، ص۱۵۰، بحارالانوار، ج۷، ص۱۳۴.
- ↑ حلية الاولياء، ج۱، ص۶۴؛ اليقين، ص۴۶۲-۴۶۳؛ مناقب خوارزمى، ص۱۸۸؛ تذكرة الخواص، ص۲۳؛ كفاية الطالب، ص۱۳۹-۱۴۰؛ الرياض النضرة، ج۳، ص۱۸۰؛ كنز العمال، ج۱۳، ص۱۰۸؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۰۰؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱، ح۳۷؛ الغدير، ج۸، ص۱۳۱.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- الامالی؛ محمد بن حسن طوسی، قم: دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تاريخ بغداد؛ احمد بن علی خطیب بغدادی، تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دار الكتب العلمية، بی‌تا.
- تاریخ الطبری؛ محمد بن جریر طبری، بیروت: مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، بی‌تا.
- التحصين لاسرار ما زاد من أخبار كتاب اليقين؛ سيد رضی‌الدين علی بن طاووس حلی، قم: مؤسسة دار الكتاب (الجزائری)، ۱۴۱۳ق.
- تذکرة الخواص، یوسف بن غزاوقلی (سبط ابن‌جوزی)، قم: منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق.
- تفسير العياشى؛ محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمية الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- تفسير فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
- حلیة الاولیاء؛ احمد بن عبدالله، بیروت: دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- الریاض النضرة؛ محب الدین احمد بن عبدالله طبری، بیروت، دار الکتب العلمية، ۱۴۲۴ق.
- الغدير في الكتاب و السنة و الأدب؛ عبدالحسین امینی، قم: مرکز الغدير للدراسات الإسلامية، ۱۴۱۶ق.
- کفاية الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب عليه السلام؛ محمد بن یوسف گنجی شافعی، تحقیق: محمدهادی امینی، تهران: دار إحیاء تراث أهل البیت، ۱۴۰۴ق.
- كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال؛ علاءالدین على بن حسام‌الدين متقی هندی، بیروت: مؤسسة الرسالة، بی‌تا.
- مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين علي بن أبي طالب و الأئمة من ولده (عليهم السلام)؛ محمد بن احمد بن شاذان، تحقیق: نبیل رضا علوان، قم: انتشارات انصاریان، ۱۴۱۳ق.
- المناقب للخوارزمی؛ موفق بن احمد خوارزمی، تحقیق: سید محمدرضا موسوی خرسان، نجف: المطبعة الحيدرية، ۱۳۸۸ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- الهداية الكبرى؛ حسین بن حمدان خصیبی، بیروت: مؤسسة البلاغ، ۱۴۱۹ق.
- اليقين باختصاص مولانا علی عليه‌السلام بامرة المؤمنين؛ سيد على بن موسی بن طاووس، تحقیق: محمدباقر انصاری، قم: مؤسسه دار الکتاب الجزائری، ۱۴۱۳ق.