آيه ۱۸ حشر و غدیر
آیه ۱۸ سوره حشر در خطبه غدیر برای نشاندادن این آمد که مسلمانان درباره غدیر میان دو امر پذیرش غدیر و انتخاب دشمنی الهی در قیامت مختار هستند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | حشر |
| شماره آیه | ۱۸ |
| جزء | ۲۸ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | عدم پذیرش غدیر مساوی با دشمنی خداوند در قیامت |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
آیه ۱۸ سوره حشر از جمله آیات استفاده شده در خطبه غدیر برای معرفی دشمنان اهل بیت علیهم السلام و آینده آنان به کار رفته است. استفاده از این آیه در خطبه غدیر از نظر اعتقادی چنین تفسیر شده است: مسلمانان درباره دو مطلب مهم در غدیر باید دست به انتخاب بزنند؛ انتخابی که نتیجه آن را در قیامت میبینند: مطلب اول، عبارت است از برتری علی علیه السلام بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله از همه مردم تا قیامت؛ مطلب دوم، پذیرفتن ولایت علی علیه السلام و دشمنینکردن با آن حضرت. در هر دو مورد کسی که نپذیرد مورد لعن و غضب الهی است؛ یعنی هر کس نپذیرد که علی علیه السلام برتر از همه مردم است و اگر ولایت او را نپذیرد و با او دشمنی کند ملعون و مغضوب است.
آیهای مربوط به دشمنان غدیر
آیه ۱۸ سوره حشر از جمله آیات استفاده شده در خطبه غدیر است. بستر استفاده از این آیه از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: علی بن ابیطالب علیه السلام آن امامی است که پیامبر صلی الله علیه و آله او را سبب امتحان امت قرار داد: لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى؛ اى على، اگر تو نبودى، مؤمنان بعد از من شناخته نمىشدند.[۱]
پیامبر صلی الله علیه و آله قسمتی از مراسم غدیر را به توصیف دشمنان ائمه علیهم السلام اختصاص داد و آینده آنان قرار داد. اقتباس از چند آیه و تضمین آیاتی دیگر برای این منظور، روی هم ۱۵ آیه را زیر عنوان این بخش قرار داده است. در این آیات از یک سو اوصاف و رفتار دشمنان اهل بیت علیهم السلام در دنیا مطرح شده، از سوی دیگر جزای اعتقاد و عملشان در دنیا و آخرت بیان شده که سقوط ارزش اعمالشان از جمله آنهاست.
از جمله این آیات آیه ۱۸ سوره حشر است: 
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّه وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّه إِنَّ اللَّه خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید تقوا پیشه کنید و هر نفسی ببیند که برای فردا چه پیش فرستاده است. تقوای خدا را پیشه کنید که خداوند به آنچه انجام میدهید آگاه است
.
آیه در متن خطبه غدیر
آیه ۱۸ سوره حشر در متن خطبه غدیر چنین آمده است: الا انَّ جَبْرَئيلَ خَبَّرَنى عَنِ اللَّه تَعالى بِذلِكَ وَ يَقُولُ: «مَنْ عادى عَلِيّاً وَ لَمْ يَتَوَلَّهُ فَعَلَيْهِ لَعْنَتى وَ غَضَبى»، «وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ، وَ اتَّقُوا اللَّه»، انْ تُخالِفُوهُ «فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها، إِنَّ اللَّه خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ»؛ بدانيد كه جبرئيل از جانب خداوند اين خبر را براى من آورده و مىگويد: هر كس با على دشمنى كند و ولايت او را نپذيرد، لعنت و غضب من بر او باد. هر كس ببيند براى فردا چه پيش فرستاده است. از خدا بترسيد» كه با على مخالفت كنيد و در نتيجه قدمى بعد از ثابتبودن آن بلغزد. خداوند از آنچه انجام مىدهيد آگاه است.[۲]
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱۸ سوره حشر چنین ترسیم شده است: در لحظات پایانی خطابه غدیر پیامبر صلی الله علیه برای آمادگی کامل مردم برای اعلام مقام ولایت علی علیه السلام پارهای از فضایل آن حضرت را بیان کرد. در این قسمت، حضرت سخن از غضب الهی بهمیان آورد: او ابتدا کسانی را که کلامش درباره علی علیه السلام را رد کنند لعنتشده و مورد غضب الهی اعلام کرد؛ سپس به نقل از جبرئیل از خداوند تعالی لعنت و غضب را نثار کسی کرد که ولایت را نپذیرد و با علی علیه السلام دشمنی کند.
پیامبر، پس از نقل غضبِ پروردگار درباره دشمنان علی علیه السلام، درباره روز قیامت بیدارباشی به مردم داد و این منظور را با اقتباس از دو آیه قرآن و ادغام مضمون آنها بیان کرد. ابتدا قسمتی از وسط آیه ۱۸ سوره حشر را آورد: وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّه ؛ سپس برای ایجاد ارتباط میان آیه با موضوعِ سخن کلمه انْ تُخالِفُوهُ را اضافه کرد؛ سپس جملهای از وسط آیه ۹۴ سوره نحل را آورد: فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها و آنگاه جمله إِنَّ اللَّه خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ را آورد که دنباله آیه سوره حشر است.[۳]
موقعیت قرآنی آیه
درباره موقعیت قرآنی آیه ۱۸ سوه حشر برخی محققان چنین گفتهاند: آیه سوره حشر درباره به یاد داشتن روز قیامت است. در آیه قبل (آیه ۱۷) از شیطان یاد شده که پس از گولزدن انسان از او بیزاری میجوید و در روز قیامت شیطان و انسانِ گولخورده هر دو به جهنم میروند. در اینجا، خداوند سفارش میکند که ببینید برای فردای قیامت چه میفرستید و مانند کسانی نباشید که خدا را فراموش کردهاند، و خدا هم آنان را فراموش کرده است.
تحلیل اعتقادی آیه: انتخاب میان ولایت یا عداوت الهی در قیامت
از نظر برخی محققان، اقتباس از آیه ۱۸ سوره حشر در چنین موقعیتی از خطبه غدیر، بهضمیمه جملات قبل آن- یک امر مهم را نشان میدهد: انتخاب میان ولایت یا عداوت الهی برای قیامت. در آیه آمده است که «هر کس ببیند برای فردای قیامت چه پیش فرستاده است». این جمله بعد از دو قسمت مهم درباره علی علیه السلام آمده و به این معناست که درباره دو مطلب مهم مسلمانان چه انتخابی برای قیامت دارند: مطلب اول، عبارت است از افضلیت علی علیه السلام بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله از همه مردم تا قیامت؛ مطلب دوم، پذیرفتن ولایت علی علیه السلام و دشمنینکردن با آن حضرت است. در هر دو مورد کسی که نپذیرد مورد لعن و غضب الهی است؛ یعنی هر کس نپذیرد که علی علیه السلام افضل از همه مردم است و اگر ولایت او را نپذیرد و با او دشمنی کند ملعون و مغضوب است.
پیامبر صلی الله علیه و آله با ذکر این دو مطلب مردم را بر سر دو راهی قرار میدهد و فردای قیامت را یادآوری میکند که آیا ولایت برترین مردم بعد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله را میپذیرند که لازمهاش دوستی و محبت اوست، یا ولایت او را نمیپذیرند که لازمهاش دشمنی و عداوت با اوست.[۴]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: نشر مولود کعبه، ۱۴۲۰ق
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- المناقب؛ علی بن محمد بن شافعی (ابنمغازلی)، تحقیق: محمدباقر بهبودی، بیروت: دار الأضواء، ۱۴۰۴ق.