آيه ۱ نصر و غدیر
آیه ۱ سوره نصر آیهای که در قبل از اعلام ولایت امام علی علیه السلام در غدیر نازل شد و به پیامبر صلی الله علیه و آله وعده فتح نهایی داد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | نصر |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۳۰ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | وعده یاری الهی و پیروزی نهایی |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
پیامدهای نزول آیه اول سوره نصر در جریان رخداد غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: اول، بهمحض نزول این آیه، پیامبر نزدیکی مرگ خویش را خبر داد و علی علیه السلام را بهعنوان جانشین خود معرفی کرد؛ دوم، پیامبر علی علیه السلام را بهسوی خود فراخواند و او را شایسته جانشینی خود خواند؛ سوم، پیامبر مردم را کنار مسجد خیف جمع کرد برای آنان سخنرانی کرد. او پس از حمد الهی به چند مسئله اجتماعی اشاره نمود: با ذکر آیات ۳۶ و ۳۷ سوره توبه اشاره به ابطال برخی سنتهای جاهلی، مانند ربا و خونریزیهای قبیلهای، کرد.
موقعیت نزول آیه
از سوی برخی محققان موقعیت نزول آیه ۱ سوره نصر چنین ترسیم شده است:[۱] در روز آخر حج در سفر حجةالوداع، یعنی دوازدهم ذیالحجة، پیامبر صلی الله علیه و آله به مسجد خیف (مسجد ساخته شده توسط حضرت ابراهیم علیه السلام) در مِنا رفت. در آنجا بار دیگر دستور ابلاغ ولایت بر پیامبر نازل شد، ولی هنوز وعده حفظ او از شر دشمنان نازل نشده بود. با توجه به فورینبودن این دستور، بار دیگر حضرت اعلام آن را به فرصتی مناسب موکول کرد.[۲]
در چنین موقعیتی، بار دیگر وحی الهی نازل شد و آخرین سوره کاملی که در یک نزول جبرئیل فرود آمد بر پیامبر نازل شد و آن سوره نصر و از جمله آیه اول آن بود: «بهنام خدای بخشنده مهربان، وقتی یاری خدا و پیروزی آمد…».
پیامدهای نزول آیه
پیامدهای نزول آیه اول سوره نصر در جریان رخداد غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: بهمحض نزول این آیه، پیامبر صلی الله علیه و آله بهطور رسمی نزدیکی مرگ خویش را خبر داد و گفت: «نَفْسم به من خبر میدهد که در این سال قبض روح خواهم شد»، یعنی این سالی که در پیش است.[۳]
گفته شده که اولین مسئلهای که پس از نزول آیه اول سوره نصر و شنیدن خبر رحلت پیامبر به ذهن همه رسید جانشینی حضرت بود. این موضوع صریحترین زمینه فکری برای غدیر بود. اصحاب پیامبر سراغ سلمان فارسی رفتند و از او خواستند تا از حضرت بپرسد: «امور ما را به که میسپاری و محل رجوع ما چه کسی خواهد بود و محبوبترین افراد نزد تو کیست»؟ حضرت تا سه بار پاسخ نداد تا مردم را نسبت به مسئله حساستر و نسبت به پاسخ تشنهتر کند. سپس گفت: «برادرم و وزیرم و جانشینم در اهل بیتم و بهترین کسی که بعد از خود باقی میگذارم که دَیْن مرا ادا میکند و به وعدههای من وفا مینماید، علی بن ابیطالب است».[۴]
دومین پیامد نزول آیه اول سوره نصر آن بود که پیامبر صلی الله علیه و آله امیرالمؤمنین علیه السلام را فرا خواند و با اشاره به سزاواری علی علیه السلام به مقام خلافت به او گفت: «یا علی، آنچه به من وعده داده شده بود محقق گشت: فتح آمد و مردم گروهگروه به دین خدا داخل شدند. هیچکس از تو سزاوارتر به قرار گرفتن در مقام من نیست، بهخاطر پیشتر بودن تو در اسلام و نزدیکی تو با من و دامادی تو نسبت به من و اینکه سیده زنان جهان نزد توست و قبل از آن حمایتهایی که پدرت ابوطالب درباره من داشت و گرفتاریهایی که هنگام نزول قرآن متحمل شد…».[۵]
سومین عکس العمل پیامبر صلی الله علیه و آله به نزول آیه اول سوره نصر آن بود که در فرصت باقیمانده از آخرین روز حج، مردم را کنار مسجد خیف جمع کرد برای آنان سخنرانی کرد. او پس از حمد الهی به چند مسئله اجتماعی اشاره نمود: با ذکر آیات ۳۶ و ۳۷ سوره توبه اشاره به ابطال برخی سنتهای جاهلی، مانند ربا و خونریزیهای قبیلهای، کرد.[۶]
پانویس
- ↑ واقعه قرآنی غدیر، ص۳۳.
- ↑ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۷۷.
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص۴۴۷؛ الاقبال، ج۲، ص۲۴۲؛ تفسیر نور الثقلین، ج۵، ص۶۸۹؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۱۴؛ عوالم العلوم، ج۳/۱۵، ص۱۷۱؛ عوالم العلوم، ج۳/۱۵، ص۲۹۸.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۶۱۳؛ شرح الاخبار، ج۱، ص۲۱۱، ح۱۸۳؛ ترجمة الامام علی علیه السلام من تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ شرح نهجالبلاغه، ج۹، ص۱۷۴؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۸۵–۸۶؛ ینابیع الموده، ج۲، ص۴۹۵، ح ۳۸۹.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۲۸۰؛ الامالی، ص۵۰۳؛ مجمع البیان، ج۷، ص۱۸۶؛ بحارالانوار، ج۹، ص۱۵۰؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۳–۲۴؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۱۴.
منابع
- الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ علی بن موسی (ابنطاووس)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- الامالی؛ محمد بن حسن طوسی، قم: دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- ترجمة الإمام علی بن أبیطالب علیه السلام من تاریخ مدینه دمشق؛ علی بن حسن (ابنعساکر)، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسة المحمودی للطباعة و النشر، ۱۳۹۸ق.
- تفسیر فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
- تفسیر القمی؛ علی بن ابراهیم قمی، تحقیق: طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- تفسیر نور الثقلین؛ عبدعلی بن جمعه، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم: انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار؛ نعمان بن محمد (قاضی نعمان مغربی)، تحقیق: محمد حسینی جلالی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- شرح نهجالبلاغة؛ عبدالحمید بن هبة الله (ابن ابیالحدید معتزلی)، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، بیتا.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، م قرن ۱۲ق، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، دوم، ۱۳۸۲ش.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن ؛ فضل بن حسن طبرسی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضلالله یزدی طباطبایی، بیروت: دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- ینابیع المودة لذوی القربی ؛ سلیمان بن ابراهیم قندوزی، قم: دار الأسوة للطباعة و النشر، ۱۴۲۲ق.