آيه ۴۳ بقره و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | بقره |
| شماره آیه | ۴۳ |
| جزء | ۱ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | امر به نماز و زکات و یادگیری آن از جانشینان پیامبر |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
آیه ۴۳ سوره بقره آیهای در خطبه غدیر که برای امر به نماز و زکات آمده و اینکه مردم برای یادآوری احکام آن پس از پیامبر به خلفای او از دوازده امام مراجعه کنند.
آمدن آیه ۴۳ سوره بقره در متن خطبه غدیر از نظر اعتقادی چنین تحلیل شده است: با اینکه به نظر میآید مسئله نماز و زکات ارتباطی با غدیر ندارد، ولی پیامبر صلی الله علیه و آله بلافاصله بعد از این سفارشْ نقطه ربط آنها را با ولایت و امامت بیان میکند. نکته ربط این است که اگر بر اثر کوتاهی یا فراموشی مسائلی درباره نماز و زکات مبهم ماند و نیاز به تبیین داشت، چه باید کرد که عمل مسلمان «آنچنان که خداوند امر کرده» باشد.
پیامبر صلی الله علیه و آله نشان میدهد که برای رفع ابهامات و تبیین جزئیات و پاسخ به سؤالات علی علیه السلام و امامان از فرزندانش بهعنوان امینهای پروردگار نصب شدهاند تا در حل مشکلات آنگونه که خدا امر کرده پاسخ دهند.
آیهای مربوط به موضوعات غیر ولایت
آیه ۴۳ سوره بقره آیهای است که در خطبه غدیر مورد اشاره قرار گرفته است. بستر استفاده از این آیه چنین ترسیم شده است: در غدیر ارتباط اعتقاد و عمل چنان تبیین شده که احکام الهی در کنار ولایت اهل بیت علیهم السلام نهتنها مورد تأکید است، که جداناشدنی هستند. این اهل بیت علیهم السلام هستند که جزئیات احکام الهی را برای مردم بیان خواهند کرد و مردم با عمل به احکام الهی تسلیمبودن خود در برابر فرامانهای خدا تجربه میکنند. این تسلیم با اطاعت از فرستادگان پروردگار انجام میگیرد.
در این راستا، در اواخر خطبه غدیر شاهد تأکیدهای پیامبر صلی الله علیه و آله بر نماز، زکات، حج، امر به معروف و نهی از منکر، تقوا و اجتناب از محرمات است. در پی آن، سخن از مرگ، معاد، حساب روز قیامت و ثواب و عقاب بهمیان آمده است؛ کما اینکه در اوائل خطبه امر به تدبر در قرآن بهچشم میخورد. در بین این تأکیدها، پیامبر صلی الله علیه و آله حلال و حرام را بهطور کلی مطرح کرد و اینکه درباره جزئیات آنها باید به امامان علیهم السلام مراجعه شود.[۱]
این آیات تضمینشده در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله ۷ آیه است، که از جمله آنها آیه ۴۳ سوره بقره است: 
وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ؛ و نماز را بر پا دارید، و زکات را بدهید، و با رکوعکنندگان رکوع کنید
. پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش دهم خطبه غدیر پس از اشاره به حج، نماز و زکات را دو بار مطرح کرد؛ یک بار با اشاره به آیه ۴۳ سوره بقره و بار دیگر با اشاره به آیه ۴۱ سوره حج.
آیه در متن خطبه
آیه ۴۳ سوره بقره در متن خطبه چنین آمده است: مَعاشِرَ النّاسِ، أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ کَما امَرَکُمُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ،فَإِنْ طالَ عَلَیْکُمُ الامَدُ فَقَصَّرْتُمْ اوْ نَسیتُمْ فَعَلِیٌّ وَلِیُّکُمْ وَ مُبَیِّنٌ لَکُمْ؛ الَّذى نَصَبَهُ اللَّه عزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ بَعْدى امينَ خَلْقِهِ. انَّهُ مِنّى وَ انَا مِنْهُ، وَ هُوَ وَ مَنْ يَخْلُفُ مِنْ ذُرِّيَّتى يُخْبِرُونَكُمْ بِما تَسْالُونَ عَنْهُ وَ يُبَيِّنُونَ لَكُمْ ما لا تَعْلَمُونَ …. الا وَ انّى اجَدِّدُ الْقَوْلَ: الا فَاقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ؛ ای مردم، نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید، همانگونه که خدای عزوجل به شما دستور داده است. اگر زمان طویلی بر شما گذشت و کوتاهی نمودید یا فراموش کردید، علی صاحب اختیار شماست و برای شما بیان میکند، همو که خداوند عزوجل او را بعد از من بهعنوان امین بر خلقش منصوب نموده است. او از من است و من از اویم. او و آنان که از نسل من به خلافت میرسند از آنچه سؤال کنید به شما خبر میدهند و آنچه را نمیدانید برایتان بیان میکنند. بدانید که من سخن خود را تکرار میکنم: آگاه باشید که نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید و به نیکی امر کنید و از منکر نهی نمایید.[۲]
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۴۳ سوره بقره چنین ترسیم شده است: پیش از آنکه سخن پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر به آخرین بخش خود برسد، بخش دهم خطابه اختصاص به حلال و حرام و واجبات و محرمات یافت و مقصود حضرت معرفی کسانی بود که مردم باید در آینده نزدیک و دور در احکام به آنان مراجعه کنند. این قسمت در آخر خطبه و قبل از بیعت است، که پیامبر صلی الله علیه و آله سفارش به نماز و زکات مینماید و این دستور را با عبارتی که در چهار جای قرآن به صورت فعل امر آمده در کلام خود میآورد که جمله أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ است که در هر سه مورد جزئی از آیه به حساب میآید. جمله كَما امَرَكُمُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ قرآنیبودن این اوامر را روشنتر میکند.
پیامبر صلی الله علیه و آله بعد از چند قسمت بهصراحت میفرماید: «سخن خود را تکرار میکنم». این تنها موردی است که در خطبه غدیر عنوان تکرار به خود میگیرد. سپس حضرت دستور نماز و زکات را با امر به معروف و نهی از منکر میآورد. به همین جهت احتمال اشاره حضرت به آیاتی که این چهار دستور در کنار یکدیگر است به میان میآید که در آیه ۴۱ سوره حج و آیه ۷۱ سوره توبه آمده است.[۳]
موقعیت قرآنی آیه
موقعیت قرآنی آیه ۴۳ سوره بقره چنین ترسیم شده است: دستور به نماز و زکات بهصورت فعل امر در سوره بقره سه بار و در سوره حج یک بار آمده است. آیه ۴۳ سوره بقره مسئله رکوع را هم ضمیمه میکند و آیه ۸۳ سوره بقره درباره پیمان بنیاسرائیل است که از جمله اوامر خدا به آنان نماز و زکات است. همچنین، آیه ۱۱۰ سوره بقره اشاره بهجزای این دو عمل دارد و آیه ۷۸ سوره حج -که آخر این سوره است- دین حضرت ابراهیم علیه السلام را یادآور میشود.[۴]
تحلیل اعتقادی آیه
آمدن آیه ۴۳ سوره بقره در متن خطبه غدیر از نظر اعتقادی چنین تحلیل شده است: با اینکه به نظر میآید مسئله نماز و زکات ارتباطی با غدیر ندارد، ولی پیامبر صلی الله علیه و آله بلافاصله بعد از این سفارشْ نقطه ربط آنها را با ولایت و امامت بیان میکند. این همان تفسیری است که از این قسمت غدیر بر آیه صلات و زکات استفاده میشود. نکته ربط این است که اگر بر اثر کوتاهی یا فراموشی مسائلی درباره نماز و زکات مبهم ماند و نیاز به تبیین داشت، چه باید کرد که عمل مسلمان «آنچنان که خداوند امر کرده» باشد؟
این سؤالی است که پیامبر صلی الله علیه و آله با پاسخ آن مردم را متوجه کرده که در عبادات خود هم نیاز به حجت خدا دارند؛ میفرماید: برای رفع ابهامات و تبیین جزئیات و پاسخ به سؤالات علی علیه السلام و امامان از فرزندانش بهعنوان امینهای پروردگار نصب شدهاند تا در حل مشکلات آنگونه که خدا امر کرده پاسخ دهند؛ بنابراین، عمل به دو امر اقیموا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ اگر باید طبق امر خدا باشد، تا ابد نیاز به معصومان علیهم السلام دارد، که جوانب گسترده آنها را بیان کنند و در هر مسئله تازهای که پیش میآید به کلماتشان مراجعه شود.[۵]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.