مفاهیم مربوط به تقوا در خطبه غدیر

مَعاشِرَ النّاسِ، التَّقْوی التَّقْوی وَ احْذَرُوا السّاعَةَ کَما قالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ

ای مردم! تقوا، تقوا. بترسید از قیامت، که خداوند تبارک و تعالی فرموده است: «به راستی که زلزلهٔ رستاخیز حادثهای سهمگین و بزرگ است

<< قبلی بعدی >>

«اِحذِرُوا» - به کسر الف- فعل امر است از باب «حَذَرَ، یَحذَرُ» یعنی حذر کنید. در این کلمات، رسول خدا صلی الله علیه وآله مسلمین را مأمور به تقوا فرموده و تکرار لفظ تقوا برای تأکید و اهمیت قضیه است.

تقوا عبارت است از حفظ نفس اماره از خطرات و لغزش‌ها و معاصی برای جلب رضایت پروردگار. در بعضی روایات آمده است که تقوا عبارت است از انجام واجب و ترک محرمات برای رضای خدا. در هر صورت آیات و روایات بسیاری در مدح تقوا به ما رسیده که می‌توان فهمید خداوند هیچ عملی را بدون تقوا و پرهیزگاری قبول نخواهد کرد، چنان‌که می‌فرماید:

إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقینَ؛خدا فقط از پرهیزکاران می‌پذیرد.

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله پس از سفارش به تقوا مردم را از قیامت برحذر داشته و خاطر نشان ساخته است که تصور نکنید مسئله قیامت امری ساده و سهل است؛ بلکه امر بزرگی است که باید بر آن مواظبت نمود. آنگاه به مرگ و حساب و کتاب روز قیامت اشاره فرموده و اینکه خداوند بر اعمال خوب ثواب و بر اعمال زشت کیفر می‌دهد و تمام این مسائل برای آن است که مردم مسلمان بعد از رسول خدا صلی الله علیه وآله شیفته جاه و مال دنیا نشوند و دستورات خدا و رسول را پشت سر نگذارند و بدانند که زندگی به همین چند روزهٔ دنیا ختم نمی‌شود؛ بلکه زندگی ابدی در آخرت است. همچنین تصور نکنند حساب و کتابی در کار نیست. در هر حال، مواظب گفتار و کردار خود باشند.

تقوی بهترین توشه برای سفر آخرت

خداوند متعال می‌فرماید:

یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ؛ ای مردم! تقوای پروردگارتان را پیشه کنید، که زلزله روز قیامت مسئله عظیمی است.

در اواخر خطبه، قبل از آنکه مسئله بیعت مطرح شود، پیامبر صلی الله علیه وآله یک بار دیگر امامت دوازده امام علیهم السلام را مطرح می‌فرماید و به دنبال آن بار دیگر تقوی را گوشزد می‌نماید، و پس از آن به عنوان مؤثرترین راه در حفظ پیام غدیر مسئله قیامت را مطرح می‌فرماید. حضرت این مطلب را با تضمین نیمه دوم آیه مربوط به زلزله روز قیامت در کلام خویش بیان می‌نماید و تصریح می‌کند که کَما قالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ و این تصریحی در استناد به قرآن است.

در قرآن آغاز سوره حج با این آیه است، و آیه بعدی در تشریح عظمت زلزله روز قیامت چنین می‌فرماید: «روزی که آن زلزله را می‌بینند هر مادر شیردهی کودک شیرخوارش را فراموش می‌کند و هر بارداری جنین خود را بر زمین می‌نهد و مردم را به حالت مست می‌بینی در حالی که مست نیستند، ولی عذاب خدا شدید است».

امیرالمؤمنین علیه السلام در اهمیت تهیة توشه برای آخرت در خطبة ۲۸ نهج البلاغه به مطلب مهمی اشاره می‌کنند که همه انسانها در آن شریکند و بخواهند یا نخواهند، باید به آن تن در دهند؛ می‌فرمایند: (بدانید! فرمان کوچ، برای شما صادر شده و به زاد و توشه [این راه پرخطر] راهنمایی شدهاید)؛ أَلاَ وَ إِنَّکُمْ قَدْ أُمِرْتُمْ بِالظَّعْنِوَدُلِلْتُمْ عَلَی الزَّادِ.

فرمان کوچ، همان قانون فرسودگی و مرگ است که حاکم بر زندگی همه انسانها است، کودکان رو به جوانی می‌روند و جوانان رو به سوی کهولت و سرانجام، پیری و فرسودگی و در پایان مرگ است. این قانونی است تخلّف ناپذیر و بدون استثنا و قانونی است که احدی هر قدر قوی و نیرومند و هوشیار و آگاه باشد، قدرت مخالفت با آن را نخواهد داشت. این مسیری است که دستِ قدرتِ آفریدگار به منظور تکامل انسانها برای آنان ترسیم کرده است.

امّا در مورد دستور به زاد و توشه، تمام انبیای الهی بدون استثنا این دستور را از سوی خدا با خود آوردند که ای انسانها! راهی پرنشیب و فراز و پرخوف و خطر در پیش دارید؛ راهی دراز و طولانی که فاصله دنیا و آخرت را در برمی‌گیرد و این راه را بی زاد و توشه نمی‌توان طی کرد و زاد و توشه این راه، چیزی جز تقوا و ایمان و عمل صالح نیست:

وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوی. و (و زاد و توشه برگیرید! به یقین، بهترین زاد و توشه، پرهیزکاری است.

در پایان این خطبه، این معلم بزرگ جهان انسانیت، در یک نتیجه‌گیری کوتاه و پرمعنا، چنین می‌فرماید: تَزَوَّدُوا فِی الدُّنْیَا مِنَ الدُّنْیَا مَا تَحْرُزُونَ بِهِ أَنْفُسَکُمْ غَداً؛حال که چنین است، در این دنیا، از این دنیا، زاد و توشه ای برگیرید که فردا بتوانید خود را با آن حفظ کنید.