آيه ۵۴ مائده و غدیر

آیه ۵۴ سوره مائده آیه‌ای که هم در خطبه غدیر و هم در زیارت غدیریه امام هادی علیه السلام در شأن امیرالمؤمنین و یارانش دانسته شده است.

آیه ۵۴ مائده و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	مائده
شماره آیه	۵۴
جزء	۶
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
ترتیل آیه ترجمه صوتی

در خطبه غدیر پیامبر صلی الله علیه و آله با تکیه بر بخشی از آیه ۵۴ سوره مائده امیرالمؤمنین را معیار حق و باطل معرفی کرد که همراهی با او مساوی با هدایت و گمراهی از او مساوی با ضلالت است.

در زیارت غدیریه، از استناد امام هادی علیه السلام به آیه ۵۴ سوره مائده در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام مطالب زیر برداشت شده است: امیرالمؤمنین علیه السلام سردسته گروهی است که خدا را دوست دارند و خدا آنان را دوست دارد؛ او و یارانش در برابر مؤمنان فروتن و نسبت به کافران سخت گیرند؛ آنان در راه خدا جهاد می‌کنند و از ملامت سرزنش‌کنندگان نمی‌هراسند؛ امیرالمؤمنین علیه السلام، پس از خدا و رسول، ولی مؤمنان است؛ پیروان امیرالمؤمنین «حزب اللَّه» هستند که پیروز نهایی آنان هستند.

آیه‌ای در خطبه غدیر

چگونگی استفاده از قسمتی از آیه ۵۴ سوره مائده در رخداد غدیر چنین توصیف شده است: در قسمتی از مرحله سوم از خطبه غدیر، پیامبر صلی الله علیه و آله و پس از بیان علم امامان علیهم السلام، اشاره به ملاک قرار دادن حق و باطل و معرفی برپادارنده حق و باطل‌کننده باطل کرد: یُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ؛ در راه خدا جهاد می‌کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری نمی‌ترسند

کلام رسول‌الله صلی الله علیه و آله در منابع چنین نقل شده است: مَعاشِرَ النّاسِ، لا تَضِلُّوا عَنْهُ وَ لا تَنْفِرُوا مِنْهُ وَ لا تَسْتَنْكِفُوا عَنْ وِلايَتِهِ، فَهُوَ الَّذى يَهْدى اِلَى الْحَقِّ وَ يَعْمَلُ بِهِ وَ يُزْهِقُ الْباطِلَ وَ يَنْهى عَنْهُ وَ لا تَأْخُذُهُ فِى اللَّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ؛ اى مردم، از على به‌سوى ديگرى گمراه نشويد و از او روى برمگردانيد و از ولايت او سرباز نزنيد. اوست كه به حق هدايت نموده و به آن عمل مى‌كند، و باطل را ابطال نموده و از آن نهى مى‌نمايد، و در راه خدا سرزنش ملامت‌كننده‌اى او را مانع نمى‌شود.

آیه‌ای در زیارت غدیریه

آیه ۵۴ سوره مائده در متن زیارت غدیریه هم مورد استفاده قرار گرفته و در شأن امیرالمؤمنین و یارانش دانسته شده است. استفاده از این آیه در متن این زیارت از سوی برخی پژوهشگران چنین تحلیل شده است: یکی از مفاهیم عمیق در زیارت غدیریه، رابطه آیات قرآن با ولایت، امامت و امیرالمؤمنین علیه السلام است. در این زیارت، امام هادی علیه السلام به واقعه غدیر اشاره نموده و می‌فرماید: لَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِيكَ مِنْ قَبْلُ وَ هُمْ كَارِهُونَ: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ…؛ و حقاً که خدای تعالی پیش از آن نیز درباره تو نازل فرموده بود در حالی که آنان کراهت داشتند: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هر کس از شما از دین خود برگردد….

در این قسمت زیارت امام هادی علیه السلام با تکیه بر آیه ۵۴ سوره مائده چند نکته در شأن امیرالمؤمنین آورده است؛ از جمله:

• امیرالمؤمنین علیه السلام سردسته گروهی است که خدا را دوست دارند و خدا آنان را دوست دارد؛
• امیرالمؤمنین علیه السلام و یارانش در برابر مؤمنان فروتن و نسبت به کافران سخت گیرند؛
• آنان در راه خدا جهاد می‌کنند و از ملامت سرزنش‌کنندگان نمی‌هراسند؛
• امیرالمؤمنین علیه السلام، پس از خدا و رسول، ولی مؤمنان است؛
• پیروان امیرالمؤمنین «حزب اللَّه» هستند که پیروز نهایی آنان هستند.

کراهت دیگران از نزول این آیات در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام را چنان بوده است که آنان جنگ‌های صدر اسلام را «جنگ ردّه» و طرف‌های درگیر این جنگ‌ها را «مرتدّین» نامیدند. تا ابتدای این آیه را درباره خود بدانند. آنان بسیار تلاش کردند تا آیه ولایت را -که در حین صدقه‌دادن امیرالمؤمنین علیه السلام در حال رکوع نازل شد- در شأن حضرتش ندانند، که کتاب‌های تفسیری خلاف نظر آنان را گواهی می‌دهد. آنان برای «حزب اللَّه» معانی مختلفی پیشنهاد دادند؛ آن معانی جزئی از مصداق حزب اللَّه هستند، اما هیچ‌کدام جامعیت و شمول ندارد. تنها معنی جامع و مانع همان است که امام هادی علیه السلام بیان نموده است.

منابع

• سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
• نصوص الردة فی تاریخ الطبری؛ محمدحسن آل‌یاسین، بیروت: منشورات دار مکتبة الحیاة، ۱۳۹۷ق.
• نگاهی بر زیارت غدیریه: زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام در روز عید غدیر به بیان امام هادی علیه السلام؛ محمدحسین صفاخواه و عبدالحسین طالعی، تهران: انتشارات سهاره، ۱۳۸۰ش.
• واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.