آيات ۲۰ و ۲۱ توبه و غدیر
آیات ۲۰ و ۲۱ سوره توبه، آیهای در خطبه غدیر که در آن به سبقتگیرندگان در امر ولایت بهشت وعده داده شده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | توبه |
| شماره آیه | ۲۰ و ۲۱ |
| جزء | ۱۰ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | وعده بهشت به سبقتگیرندگان در امر ولایت |
موقعیت تاریخی استفاده از آیات ۲۰ و ۲۱ سوره توبه چنین ترسیم شده است: در آخرین جملات از خطابه یکساعته پیامبر صلی الله علیه و آله در غدیر آن حضرت برای تشویق مردم به بیعت با امیرالمؤمنین علیه السلام و سوقدادن مردم بهسوی ولایت او، آیه قرآن را تکیهگاه کلام خویش قرار داد.
برخی محققان درباره تحلیل اعتقادی آیات ۲۰ و ۲۱ سوره توبه چنین گفتهاند: تفسیری که از ترکیب قرآنی با موضوع ولایت در خطبه غدیر استفاده میشود دو وعده قرآنی برای سه عمل صالح برجسته نزد خداوند است. آن سه عمل صالح بزرگ که سبقت و سرعت بهسوی آن مورد توجه خداست بیعت با علی علیه السلام، پذیرفتن ولایت او و گفتن عبارت السَّلامُ عَلَيْكَ يا اميرَ الُمؤْمِنينَ؛ سلام بر تو ای امیر مؤمنان به اوست. این سه بهمعنای اقرار قلبی، زبانی و عملی به صاحباختیاری امیرالمؤمنین بر همه جوانب حیات معتقدان به ولایت اوست. اما دو وعده الهی برای سبقت به این سه عمل عظیم، یکی رستگاری و خوشبختی به لطف پروردگار است؛ دیگری باغهای پر از نعمت که عاقبت خوشبختی است و جایزه پروردگار در بهشت است.
آیاتی مربوط به دوستان غدیر
آیات ۲۰ و ۲۱ سوره توبه در خطبه غدیر از جمله آیات قرآن است که بهصورت اقتباس و تضمین، در شأن پذیرندگان ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام آمده است.
مقامات و شئونی که درباره دوستان امیرالمؤمنین علیه السلام در این قسمتها مطرح شده از پایههای اعتقادی آن، یعنی داشتن قلبی مطمئن و بیتردید آغاز شده، و به توصیف ایمان حقیقی آنان، یعنی «ایمان به غیب» رسیده است. آنگاه رستگاری آنان مورد تأیید خدا و رسول قرار گرفته و مغفرت و اجر بزرگ برایشان ضمانت شده است. آن پاداش بزرگ بهشت و دوری از آتش و استقبال از دوستداران علی علیه السلام با سلام بهشتی.[۱]
این آیات تضمینشده در کلام پیامبر صلی الله علیه وآله ۶ آیه است که از جمله این آیات، آیات ۲۰ و ۲۱ سوره توبه که در آن به سبقتگیرندگان در امر ولایت بهشت وعده داده میشود: 
الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی سَبیلِ اللَّهِ بِاَمْوالِهِمْ وَ اَنْفُسِهِمْ اَعْظَمُ دَرَجَةْ عِنْدَ اللَّهِ وَ اُولئِکَ هُمُ الْفائِزونَ ﴿۲۰﴾ یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنّاتٍ فیها نَعیمٌ مُقیمٌ ﴿۲۱﴾؛ کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداختهاند نزد خدا مقامی هر چه والاتر دارند و اینان همان رستگارانند. پروردگارشان آنان را از جانب خود، به رحمت و خشنودی و باغهایی [در بهشت]، که در آنها نعمتهایی پایدار دارند، مژده میدهد
.[۲]
آیات در متن خطبه
پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از یازدهمین و آخرین بخش از خطبه غدیر، پذیرفتن ولایت و بیعت در غدیر را مساوی با بهشت بیان کرد: مَعاشِرَ النّاسِ، السّابِقُونَ الى مُبايَعَتِهِ وَ مُوالاتِهِ وَ التَّسْليمِ عَلَيْهِ بِامْرَةِ الْمُؤْمِنينَ، اولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ فى جَنّاتِ النَّعيمِ؛ اى مردم، كسانى كه براى بيعت با او و قبول ولايتش و سلام بر او بهعنوان «اميرالمؤمنين» سبقت بگيرند رستگارانند و در باغهاى نعمت خواهند بود.[۳]
موقعیت تاریخی استفاده از آیات
موقعیت تاریخی استفاده از آیات ۲۰ و ۲۱ سوره توبه چنین ترسیم شده است: در آخرین جملات از خطابه یکساعته پیامبر صلی الله علیه و آله در غدیر آن حضرت برای تشویق مردم به بیعت با امیرالمؤمنین علیه السلام و سوقدادن مردم بهسوی ولایت او، آیه قرآن را تکیهگاه کلام خویش قرار داد و آن را در سخن خود تضمین فرموده است.
در این ترکیب، آخرِ آیه ۲۰ از سوره توبه أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ آورده شده است. سپس آخر آیه ۲۱ بهصورت فشرده با حفظ مضمون آمده است به طوری که در قرآن جَنَّاتٍ لَهُمْ فِیها نَعِیمٌ مُقِیمٌ است و حضرت مضمون آن را با عبارت فِى جَنَّاتِ النَّعِيمِ آورده است. البته این احتمال وجود دارد که اقتباس انجامشده در خطبه از آیه ۹ سوره یونس یا آیه ۸ سوره لقمان باشد.[۴]
موقعیت قرآنی آیات
موقعیت قرآنی آیات ۲۰ و ۲۱ توبه در اوایل سوره توبه، مقایسهای بین مؤمنان و بیان درجات آنهاست. در آیات قبل، سقایت (آبدادن به حاجیان) و آبادکردن مسجدالحرام با مجاهدت در راه خدا مساوی دانسته نشده است؛ در مقابل آن در این آیه، هجرتکنندگان و جهادکنندگان با مال و جان را بالاتر معرفی مینماید و به آنان بشارت به بهشت میدهد.[۵]
تحلیل اعتقادی آیات
برخی محققان درباره تحلیل اعتقادی آیات ۲۰ و ۲۱ سوره توبه چنین گفتهاند: تفسیری که از ترکیب قرآنی با موضوع ولایت در خطبه غدیر استفاده میشود دو وعده قرآنی برای سه عمل صالح برجسته نزد خداوند است. آن سه عمل صالح بزرگ که سبقت و سرعت بهسوی آن مورد توجه خداست بیعت با علی علیه السلام، پذیرفتن ولایت او و گفتن عبارت السَّلامُ عَلَيْكَ يا اميرَ الُمؤْمِنينَ؛ سلام بر تو ای امیر مؤمنان به اوست.
این سه بهمعنای اقرار قلبی، زبانی و عملی به صاحباختیاری امیرالمؤمنین بر همه جوانب حیات معتقدان به ولایت اوست. اما دو وعده الهی برای سبقت به این سه عمل عظیم، یکی رستگاری و خوشبختی به لطف پروردگار است؛ دیگری باغهای پر از نعمت که عاقبت خوشبختی است و جایزه پروردگار در بهشت است.[۶]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.