آيه ۱۷۲ اعراف و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | اعراف |
| شماره آیه | ۱۷۲ |
| جزء | ۹ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | ولایت امام علی علیه السلام میثاق الهی اخذشده از بنیآدم |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
آیه ۱۷۲ سوره اعراف از جمله آیات استفادهشده در یک دعای مربوط به غدیر است که ولایت امام علی علیه السلام در غدیر را جزء میثاقهای الهی اخذشده از بنیآدم لحاظ کرده است.
عین آیه ۱۷۳ سوره اعراف در متن دعایی که بعد از نماز روز عید غدیر از امام صادق علیه السلام وارد شده آمده است. در تحلیل استفاده از این آیه در دعای مربوط به روز غدیر گفته شده است که آنچه در ابتدای خلقت بنیآدم به آن اقرار کرده چهار مطلب بوده است: توحید پروردگار یکتا، نبوت رسول خدا صلی الله علیه و آله، ولایت و صاحب اختیاری امام علی علیه السلام و ولایت و صاحب اختیاری فرزندان رسول خدا از نسل امام علی علیه السلام.
ارتباط این آیه با غدیر در برخی روایات مورد اشاره قرار گرفته است؛ از جمله در روایتی از امام صادق علیه السلام که فرمود: از آنان پیمان بر ربوبیت خداوند و نبوت پیامبر صلی الله علیه و آله و امامت امیرالمؤمنین و ائمه علیهم السلام گرفته شد، و خدا چنین فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم و محمد پیامبر شما و علی پیشوای شما و امامان هدایتکننده هدایتشده پیشوایان شما؟ همه بنیآدم در آن روز گفتند: بلی، ما شاهد هستیم. خداوند فرمود: این اقرار برای آن بود که مبادا روز قیامت بگویید: ما از این غافل بودیم.
آیهای در یک دعای غدیری
بهگفته برخی محققان آیه ۱۷۲ سوره اعراف، مشهور به آیه میثاق یا آیه ذر، آیهای است که در متن یکی از ادعیه مربوط به غدیر آمده است. یکی از جلوههای قرآنی غدیر دعاها و زیاراتی است که در آنها به تبیین و تفسیر آیات مربوط به واقعه غدیر پرداخته شده است. در بسیاری از دعاها و زیارات -بهخصوص آنچه مربوط به شب و روز غدیر است- ناگفتههایی از مسئله غدیر بهچشم میخورد که در هیچ روایت دیگری یافت نمیشود. در مواردی شأن نزول آیات و در مواردی استشهاد به آیههای قرآن و در مواردی مصداق قرار دادن غدیر برای آیه مزبور مطرح شده است. از جمله این موارد آیه ۱۷۲ سوره اعراف است:[۱]
وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی شَهِدْنا؛ آنگاه که پروردگار تو از بنیآدم -از صلب آنان- نسل آنان را گرفت و آنان را بر خودشان شاهد قرار داد که آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: آری، شهادت دادیم
.
آیه در متن دعا
عین آیه ۱۷۳ سوره اعراف در متن دعایی که بعد از نماز روز عید غدیر از امام صادق علیه السلام وارد شده آمده است: وَ مَنَنْتَ عَلَيْنا بِشَهادَةِ الاخْلاصِ لَكَ بِوِلايَةِ اوْلِيائِكَ، الْهُداةِ مِنْ بَعْدِ النَّذيرِ الْمُنْذِرِ السِّراجِ الْمُنيرِ وَ أَكْمَلْتَ لَنَا الدّينَ بِمُوالاتِهِمْ وَ الْبَراءَةِ مِنْ عَدُوِّهِمْ، وَ أَتْمَمْتَ عَلَيْنَا النِّعَمَ بِالَّذى جَدَّدْتَ لَنا عَهْدَكَ، وَ ذَكَّرْتَنا ميثاقَكَ الْمَأْخُوذَ مِنّا فى مُبْتَدَءِ خَلْقِكَ إِيّانا وَ جَعَلْتَنا مِنْ أَهْلِ الإِجابَةِ، وَ ذَكَّرْتَنَا الْعَهْدَ وَ الْميثاقَ وَ لَمْ تُنْسِنا ذِكْرَكَ، فَإِنَّكَ قُلْتَ: وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی شَهِدْنا بِمَنِّكَ بِأَنَّكَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّنا، وَ إِنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ نَبِيَّنا، وَ إِنَّ عَلِيّاً اميرَالْمُؤْمِنينَ وَلِيُّنا وَ مَوْلانا، وَ شَهِدْنا بِالْوِلايَةِ لِوَلِيِّنا وَ مَوْلانا مِنْ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكَ مِنْ صُلْبِ وَلِيِّنا وَ مَوْلانا عَلِىِّ بْنِ أَبى طالِبٍ أَميرِالْمُؤْمِنينَ؛ و با شهادت اخلاص براى تو بر ما منت گذاشتهاى با ولايت اوليائت، هدايتگران بعد از پيامبر ترساننده منذر كه چراغ تابان است، و دين ما را با ولايت آنان و بيزارى از دشمنانشان كامل كردهاى، و نعمتت را بر ما تمام كردى با پيمانى كه با ما تجديد نمودى و به ما يادآور شدى ميثاقى را كه در ابتداى خلقتت از ما گرفتهاى، و ما را از اهل اجابت قرار دادى و عهد و پيمان را به يادمان آوردى و آن را از خاطر ما به فراموشى نسپردى چنان كه فرمودهاى: «آنگاه كه پروردگار تو از بنىآدم -از صلب آنان- نسل آنان را گرفت و آنان را بر خودشان شاهد قرار داد كه آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: آرى، شهادت داديم». خدايا به لطف تو شهادت مىدهيم كه تو خدايى و جز تو اى پروردگار ما خدايى نيست، و محمد بنده و پيامبر تو و نبى ماست، و على اميرالمؤمنين ولى و صاحب اختيار ماست؛ و شهادت مىدهيم به ولايت آنان كه ولى و صاحب اختيار ما از نسل پيامبرت از صلب ولى و مولاى ما على بن ابىطالب هستند.[۲]
تحلیل اعتقادی آیه در دعا
برخی محققان استفاده از آیه ۱۷۲ سوره اعراف در دعای بعد از نماز روز عید غدیر را چنین تحلیل کردهاند: قرآن تصریح دارد که در ابتدای خلقت انسان، همه بنیآدم بهصورت ذرّاتی در پیشگاه خداوند اقرارهایی داشتهاند. در این قسمت دعا هم با آوردن آیه صریح قرآن درباره روز الَست، یادآور شده که آن پیمان به یادآوردنی است و فراموش شده نیست. همچنین یادآور شده که آن میثاقِ الَست را خداوند پیش روی انسان قرار میدهد و او را در این باره امتحان میکند تا ببیند چه کسانی بر سر عهد خود هستند و چه کسانی از وفاداری به آن سرباز میزنند.
موضوع اقرار در روز «الَسْت» در این دعا به مفصلترین صورت بیان شده است: آنچه در ابتدای خلقت بنی آدم به آن اقرار کرده، طبق آنچه در این دعا آمده، چهار مطلب بوده است: توحید پروردگار یکتا، نبوت رسول خدا صلی الله علیه و آله، ولایت و صاحب اختیاری امام علی علیه السلام و ولایت و صاحب اختیاری فرزندان رسول خدا از نسل امام علی علیه السلام.
روایات در ذیل آیه میثاق درباره ارتباط آن با ولایت اهل بیت علیهم السلام
در راستای تحلیل ارائهشده از آیه ۱۷۲ اعراف در دعای بعد از نماز روز عید غدیر روایاتی در منابع شیعه آمده است؛ از جمله:
- امام باقر علیه السلام: پروردگار عزّوجل آنگاه که فرزندان آدم را از صلب آنان گرفت و آنان را بر خودشان شاهد قرار داد، به آنان چنین فرمود: أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ وَ مُحَمَّدٌ رَسُولى وَ عَلِىٌّ اميرُ الْمُؤْمِنينَ؛ آیا من پروردگار شما نیستم و محمد رسول من و علی امیرالمؤمنین نیستند؟[۳]
- امام صادق علیه السلام: از آنان پیمان بر ربوبیت خداوند و نبوت پیامبر صلی الله علیه و آله و امامت امیرالمؤمنین و ائمه علیهم السلام گرفته شد، و خدا چنین فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم و محمد پیامبر شما و علی پیشوای شما و امامان هدایتکننده هدایتشده پیشوایان شما؟ همه بنیآدم در آن روز گفتند: بلی، ما شاهد هستیم. خداوند فرمود: این اقرار برای آن بود که مبادا روز قیامت بگویید: ما از این غافل بودیم.[۴]
- امام باقر علیه السلام: پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: تو هستی آن کسی که خدا بهوسیله تو در آغاز خلقتِ مردم آنان را بهصورت اشباحی بپا داشت و به آنان فرمود: آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: آری؛ فرمود: و محمد فرستاده من نیست؟ گفتند: آری؛ فرمود: و علی بن ابیطالب وصی من نیست؟ در اینجا اکثریت مردم، جز عده کمی از پاسخ مثبت ابا کردند، بهخاطر تکبر و سرکشی از ولایت تو و آن عده کم -که جداً کم بودند- اصحاب یمین هستند.[۵]
پانویس
منابع
- الامالی؛ محمد بن حسن طوسی، قم: دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- البلد الأمین و الدرع الحصین؛ تقیالدین ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.
- دلائل الامامة؛ محمد بن جریر طبری صغری، تحقیق: قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر؛ سید هاشم بن سلیمان بحرانی، تحقیق: عزتالله مولائی الهمدانی، قم: موسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- الیقین باختصاص مولانا علی (علیه السلام) بإمرة المؤمنین؛ علی بن موسی بن طاووس، تحقیق: محمدباقر انصاری و محمدصادق انصاری، بیروت: دارالعلوم، ۱۴۱۰ق.