ابوبکر بن انباری

ابوبکر بن انباری

اطلاعات فردی
نام کامل	ابوبکر محمد بن قاسم بن محمد انباری
سرشناسی	لغوی، ادیب، مفسر و محدث
تولد	حدود ۲۷۰ یا ۲۷۱ هجری قمری، بغداد
وفات	۱۱ رجب ۳۲۸ هجری قمری، بغداد
محل دفن	بغداد
خویشان سرشناس	خاندان انباری
اطلاعات علمی
استادان	پدرش قاسم بن محمد انباری، ابوجعفر احمد بن عبید، اسماعیل بن اسحاق قاضی، کدیمی، ثعلب و دیگران
شاگردان	جمعی از ادبا و مشاهیر علوم قرآنی و حدیثی
تحصیلات	علوم ادب، لغت، علوم قرآنی، حدیث
مذهب	حنبلی
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	تدریس، تصنیف، علوم قرآنی و ادبیات عرب
علت شهرت	حافظه قوی، تبحر در لغت و ادب عرب و علوم قرآنی

ابوبکر محمد بن قاسم انباری، مشهور به ابن انباری (۲۷۱–۳۲۸ هجری قمری)، ادیب، نحوی، لغت‌شناس، مفسر و عالم برجسته در علم قرائات بود. او شخصیتی چندوجهی بود که در حوزه‌های مختلف علمی و ادبی تبحر داشت و آثار گران‌سنگی از خود به یادگار گذاشت. ابن ابی یعلی او را در طبقات الحنابله آورده و به قول خود او بر حنبلی بودنش استشهاد کرده است.

زندگینامه

ابوبکر محمد بن قاسم بن محمد انباری، او را به این دلیل ابن انباری می‌خوانند تا از پدرش، ابومحمد قاسم بن محمد انباری، که او نیز ادیب و دانشمندی صاحب تألیفات بود، متمایز شود.. به احتمال زیاد زادگاه او بغداد بوده و در سال ۲۷۱ یا ۲۷۰ قمری به دنیا آمده است. با این حال، برخی منابع اختلاف جزئی در سال تولد او ذکر کرده‌اند.

او دانش خود را ابتدا نزد پدر و سپس نزد اساتید برجسته‌ای چون ابوجعفر احمد بن عبید، اسماعیل بن اسحاق قاضی، کدیمی و ثعلب فرا گرفت. حافظه قوی او سبب شد تا به سرعت در علم سرآمد شود و در زمان حیات پدر، در همان مسجدی که پدرش تدریس می‌کرد، به تدریس بپردازد.

ابن انباری به دانش فراوان، تألیفات متعدد، حافظه شگفت‌انگیز و فضایل اخلاقی شهره بود. تقریباً هیچ نویسنده‌ای از سده چهارم هجری تاکنون نیست که در آثار خود به او اشاره نکرده باشد. با این حال، اطلاعات جامعی درباره زندگی او در منابع اولیه یافت نمی‌شود، زیرا معاصرانش سخن زیادی درباره او نگفته‌اند.

با گذشت زمان و به ویژه با ظهور کتاب «تاریخ بغداد» اثر خطیب بغدادی، اطلاعات بیشتری درباره زندگی، شخصیت، آثار و حافظه قوی ابن انباری در دسترس قرار گرفت. این اطلاعات که اغلب از منابع شفاهی جمع‌آوری شده‌اند، گاه رنگ افسانه به خود می‌گیرند. یکی از بارزترین ویژگی‌های ابن انباری، حافظه بی‌نظیر او بود. ابوعلی قالی نقل می‌کند که ابن انباری ۳۰۰ هزار شاهد شعری برای قرآن از حفظ داشت. شاگردانش می‌گویند که او در مجالس درس منحصراً بر حافظه خود تکیه می‌کرد و هرگز از دفتر و کتاب املا نمی‌کرد. از او نقل شده که مقدار علمی که در خاطر داشت، معادل ۱۳ صندوق کتاب بود. همچنین گفته‌اند که ۱۲۰ تفسیر قرآن را با سلسله سند از حفظ داشت. با وجود این روایات، تردیدی نیست که برخی از آن‌ها اغراق‌آمیز و افسانه‌گون هستند.

ابن انباری در کنار دانش فراوان، زاهدی پارسا بود و از گناه و حرام دوری می‌کرد. در تدریس فروتنی بسیار نشان می‌داد و در مجالس درس او، بسیاری از بزرگان حضور می‌یافتند.

ابن انباری را یکی از بزرگ‌ترین نحوشناسان مکتب کوفه می‌دانند. او در زمانی می‌زیست که نزاع میان دو مکتب نحوی بصره و کوفه به اوج رسیده بود. ابن انباری نسبت به مکتب کوفه تعصب داشت و از بزرگان آن دفاع می‌کرد و به انتقاد از رجال مکتب بصره می‌پرداخت. ابن انباری در روز عید قربان درگذشت و در خانه‌اش به خاک سپرده شد.

معنای مولی در کلام انباری

در کتاب «عوالم العلوم» فهرستی از راویان حدیث و شعرا و اهل لغت عامه که معنی «اولی» را معنای اصلی کلمه مولی دانسته‌اند آورده است، که یکی از آنها ابوبکر بن انباری (م ۳۲۸ ق) است.

منابع

دانشنامه بزرگ اسلامی، مقاله ابن انباری، ابوبکر