احمد بن عمرو بصری (ابوبکر، بزّار)

احمد بن عمرو بصری (ابوبکر، بزار)

اطلاعات فردی
نام کامل	احمد بن عمرو بن عبدالخالق بن قیس عتکی بزار بصری
سرشناسی	محدث، فقیه، و از قدیمی‌ترین نویسندگان مسند
تولد	حدود ۲۱۰ ق
وفات	۲۹۲ ق
اطلاعات علمی
استادان	بخاری، ابوخالد هُدبه بن خالد بصری، عبدالواحد بن غیاث بصری، بشر بن معاذ بصری
شاگردان	ابوالقاسم طبرانی، ابوالشیخ اصفهانی، ابوبکر احمد بن جعفر ختلی، عبدالباقی بن قانع
تحصیلات	فقه و حدیث
مذهب	شافعی
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	تدوین حدیث، جرح و تعدیل اسناد حدیث
علت شهرت	تألیف مسند المعلّل، توجه ویژه به علل و اسناد احادیث

ابوبکر احمد بن عمرو بن عبدالخالق عَتَکی‌ (درگذشته ۲۹۲ق)، محدث بصری و از قدیم‌ترین مسند نویسان بود که در دوران شکل‌گیری بزرگ‌ترین کتاب‌های حدیثی مانند صحاح سته و مسانید فعالیت کرد. او در بصره، کوفه، واسط و بغداد به تحصیل علم حدیث پرداخت و شاخص‌ترین استادش بخاری، مالک صحیح بود. بزار مسند کبیر «المعلّل» را تألیف کرد که در آن به جرح و تعدیل اسناد و بررسی علل احادیث پرداخته است و تا چندین قرن بعد مورد استناد محدثان و متکلمان قرار داشت.

جایگاه علمی

ابوبکر احمد بن عمرو بن عبدالخالق عتکی معروف به بزار، محدث برجسته بصری و از نخستین نویسندگان مسند بود که در حدود سال ۲۱۰ق متولد شده و در سال ۲۹۲ق درگذشت. وی به دلیل انتساب به قبیلهٔ عتیک به این نام خوانده می‌شود و در یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ تدوین حدیث ظهور کرد؛ زمانی که صحاح سته، مسانید و سنن مختلف در حال شکل‌گیری بود. بزار تحصیلات خود را در محیط علمی بصره آغاز کرد و علاوه بر آن در کوفه، واسط و بغداد نیز به کسب دانش پرداخت. شاخص‌ترین استاد وی بخاری صاحب صحیح بود و برای آموزش حدیث سفرهای متعددی به مکه، شام، مصر و اصفهان داشت.

از نظر راویان رجال، بزار فردی ثقه، صدوق و حافظ حدیث بوده اما برخی ممکن است اعتماد بیش از حد او به حافظه‌اش را نقد کرده باشند. وی در مصر نیز به تدریس حدیث پرداخت و کتابی مهم به نام «المعلّل» (مسند کبیر) دارد که در آن به شرح و بیان علل احادیث صحیح و غیرصحیح پرداخته است.این اثر به دلیل دقت در جرح و تعدیل اسناد و توجه ویژه به علل حدیث، از مهم‌ترین مسانید است که تا قرون بعد نیز مورد استفاده و استناد بسیاری از محدثان قرار گرفته است.

برخی از شاگردان برجسته بزار عبارتند از ابوالقاسم طبرانی، ابوالشیخ اصفهانی، ابوبکر احمد بن جعفر ختلی، عبدالباقی بن قانع و دیگران. علاوه بر مسند، بزار آثار دیگری همچون «الصلاة علی النبی»، «الاشربة وتحریم المسکر»، «الامالی» و «معرفة من یترک حدیثه یقبل» را تألیف کرده است.

روایت حدیث غدیر

ابوبکر بزّار حدیث غدیر را با اشاره به ماجرای احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام در رحبه کوفه با بیش از پنج سند روایت کرده است. متّقی هندی حدیث غدیر را در «کنز العمّال» از بزّار نقل کرده است.

عن إسحاق عن عمرو ذی مر وسعید بن وهب وزید ابن ینیع قالوا: سمعنا علیا علیه السلام یقولُ: نشدت الله رجلاً سمع رسول‌الله صلی الله علیه وآله یقول یوم غدیر خم ما قال لما قام، فقام ثلاثة عشر رجلاً فشهدوا أن رسول‌الله صلی الله علیه وآله قال: ألستُ أولی بالمؤمنین من أنفسهم؟ قالوا بلی یا رسول‌الله، قال فأخذ بید علی علیه السلام قال: من کنتُ مولاه فعلی مولاه، اللهم والِ من والاه، وعاد من عاداه، وأحب من أحبه، وأبغض من أبغضهُ، وانصر من نصره، واخذل من خذله.

ما را از اسحاق، از عمرو ذی مر، سعید بن وهب، و زید بن ینیع روایت شده است که گفتند: ما علی علیه السلام را شنیدیم که می‌گفت: من از کسی که رسول‌الله را شنیده است در روز غدیر خم، سوگند می‌خواهم که بلند شود تا آنچه را که پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود، شهادت دهد. پس سیزده مرد بلند شدند و گواهی دادند که رسول‌الله صلی الله علیه وآله فرمود: «آیا من بر مؤمنین از خودشان سزاوارتر نیستم؟» گفتند: «آری، ای رسول خدا!» سپس پیامبرصلی الله علیه وآله دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود: «هر کس من مولای اویم، این علی مولای اوست. خدایا دوست بدار کسی را که او را دوست دارد، دشمن بدار کسی را که او را دشمن دارد، محبت کن کسی را که او را دوست دارد، بغض کن کسی را که او را دشمن دارد، یاری کن کسی را که او را یاری می‌کند، و خوار کن کسی را که او را خوار می‌کند.»

منابع

دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد: ۹ ، مقاله بزاز، فرامرز حاج منوچهری