احمد بن محمد اَزدی طحاوی
احمد بن محمد اِزدی طحاوی، فقیه و محدث قرن سوم و چهارم هجری اهل سنت از مصر، ابتدا پیرو مذهب شافعی بود و پس از آن به مذهب حنفی گرایید و ریاست فقه حنفی را در مصر به دست گرفت. او صاحب آثار برجستهای مانند شرح معانی الآثار و أحکام القرآن است و در سال ۳۲۱ هجری قمری در قرافه مصر درگذشت.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوجعفر احمد بن محمد بن سلامه بن سلمة بن عبدالملک بن سلیمان بن حباب الازدی الطحاوی |
| سرشناسی | فقیه و محدث برجسته سده سوم و چهارم هجری، رئیس فقه حنفی در مصر |
| تولد | ۲۲۹ یا ۲۳۱ هجری قمری، طحا، صعید مصر |
| وفات | ۳۲۱ هجری قمری، مصر |
| محل دفن | قرافه، مصر |
| خویشان سرشناس | اسماعیل بن یحیی مزنی (دایی و استاد) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | اسماعیل بن یحیی مزنی، سعید بن عبداللّه، سعید بن بشر، هارون بن سعید ایلی، قاضی ابوخازم |
| شاگردان | ابوالقاسم طبرانی، ابوالحسن اخمیمی، ابوبکر بن مقری و جمعی از دیگر |
| تحصیلات | فقه شافعی و حنفی |
| مذهب | حنفی (در آغاز پیرو مذهب شافعی) |
| اطلاعات فرهنگی | |
| زمینه فعالیت | فقه، حدیث، تألیف و تدریس |
| علت شهرت | صاحب آثار مهم در فقه و حدیث، از جمله شرح معانی الآثار و احکام القرآن |
زندگینامه
ابوجعفر احمد بن محمد بن سلامه بن سلمه الأزدی الطحاوی، یکی از فقها و محدثان اهل سنت در سدههای سوم و چهارم هجری، در سال ۲۲۹ یا به نقلی ۲۳۱ هجری قمری در روستای طحا از توابع صعید مصر دیده به جهان گشود. برخی منابع سال تولد او را ۲۳۸ نیز ذکر کردهاند.[۱] پدرش شاعری پرآوازه و راوی حدیث بود و مادرش از پیروان مذهب شافعی بهشمار میرفت و در جلسات علمی اهل حدیث حضور فعال داشت. دایی او، اسماعیل بن یحیی مزنی، از ارکان شاگردان امام شافعی بود و راهنمای اصلی طحاوی طی سالهای نخستین تحصیلش محسوب میشد.[۲]
طحاوی فراگیری علوم اسلامی را از همان کودکی در خانواده آغاز کرد و سپس نزد استادانی چون سعید بن عبدالله، سعید بن بشر و هارون بن سعید ایلی ادامه داد. در اوایل جوانی پس از تکمیل مبانی فقه شافعی، با تفکر و بررسی عمیق، به مذهب حنفی گرایش یافت و تا پایان عمر بر این مذهب باقی ماند.[۳] طحاوی در طول حیات خود برای گسترش دامنه دانش خویش به شهرهایی همچون غزه، بیتالمقدس، عسقلان و شام سفر کرد و از عالمان بزرگ آن دیار و از جمله قاضی ابوخازم بهره برد.[۴] بدین ترتیب، هم در فقه و هم در حدیث از منابع متعددی استفاده نمود و در عین اتکا به شافعی و مزنی، بعدها تحت تأثیر فقه عراق و زنجیره علمی اصحاب امام ابوحنیفه قرار گرفت.
در محافل علمی آن عصر، طحاوی به عنوان فقیه و محدثی موثق، خردمند، جلیلالقدر و صاحب رای شناخته شد،[۵] چنانکه ذهبی و سیوطی او را امام، علامه، حافظ حدیث و صاحب آثاری بدیع معرفی کردهاند.[۶] ابن عساکر نیز به عقل، ثبات و راستگویی او اشاره کرده است.
طحاوی ضمن تعلیم و تربیت جمع فراوانی از شاگردان، نقش مهمی در انتقال سنت و اندیشه فقهی اخلاف خویش ایفا نمود. از جمله شاگردان نمایان او میتوان به ابوالقاسم طبرانی، ابوالحسن اخمیمی و ابوبکر بن مقری اشاره کرد.[۷]
احمد بن محمد طحاوی سرانجام در سال ۳۲۱ هجری قمری در مصر درگذشت و در قرافه به خاک سپرده شد.[۸]
تألیفات
آثار متعددی از طحاوی برجای مانده که عبارتند از:
- «أحکام القرآن»،
- «شرح معانی الآثار»،
- «بیان مشکل الآثار»،
- «المختصر فی الفقه»،
- «شرح الجامع الکبیر»،
- «شرح الجامع الصغیر»،
- «الشروط الکبیر»،
- «الوصایا»،
- «فرائض»،
- «عقیده»،
- «اختلاف الفقهاء»،
- «شرح مجلس أحادیثالنبی صلی الله علیه وآله»
روایت حدیث غدیر[۹]
یکی از علما و بزرگان اهل سنت که حدیث غدیر را نقل کرده حمد بن محمد اَزدی طَحاوی، ابوجعفر (ت ۲۳۷ - م ۳۲۱ ق) است. طَحاوی در «مشکل الآثار» در باب «بیان مشکل آنچه از رسولالله صلی الله علیه و آله روایت شده که در روز غدیر به علی علیه السلام فرمود: هر کس من مولای او هستم علی مولای او است» حدیث غدیر را با جریان مختصر غدیر به سه سند نقل کرده است.[۱۰] یافعی و سیوطی:[۱۱] وی را توثیق کرده و علم حدیث و فقه و تألیفات او را ستودهاند.
پانویس
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۳۶۷
- ↑ لسان المیزان ج ۱ ص۲۷۵
- ↑ الأعلام زرکلیج۱ ص۲۰۶
- ↑ لسان المیزان ج ۱ ص۲۷۵
- ↑ الانساب، ج۴، ص۵۳.
- ↑ البدایة و النهایة، ج۱۱، ص۱۸۶
- ↑ تاریخ الاسلام، ج۲۴، ص۷۷
- ↑ لسان المیزان ج ۱ ص۲۷۵
- ↑ چکیده عبقات الانوار (حدیث غدیر): ص ۲۴۶.
- ↑ مشکل الآثار: ج ۲ ص ۳۰۸ ،۳۰۹.
- ↑ مرآة الجنان: حوادث ۳۲۱. طبقات الحفّاظ: ص ۳۳۷. همچنین ر.ک. تذکرة الحفّاظ: ج ۳ ص ۷۰۸. وفیات الاعیان: ج ۱ ص ۱۹. تاریخ ابن کثیر: ج ۱۱ ص ۱۷۴. الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة: ج ۱ ص ۱۰۲. طبقات المفسّرین داوودی: ج ۱ ص ۷۳.