احمد بن محمد (ابوعلی، مسکویه)
احمد بن محمد رازی، مشهور به مسکویه،[۱] در حدود سال ۳۲۰ قمری در ری متولد شد. نام پارسی او در اصل مشکویه بوده که معرب آن مسکویه است. مسکویه زندگی پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشت. او که در ابتدا به کیمیاگری علاقهمند بود و نزد ابوطیب کیمیایی رازی به این علم مشغول بود، بعدها به فلسفه و اخلاق روی آورد. او با دربار آل بویه ارتباط نزدیکی داشت و در شهرهای مختلفی مانند ری، بغداد، شیراز و اصفهان به خدمت آنها مشغول بود. مسکویه در این دوران، از گنجوری کتابخانهها و گنجوری مالی تا مصاحبت و ندیمی و رسالت و داد و ستد در زمینه علوم و ادب، فعالیت داشت.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | احمد بن محمد بن یعقوب رازی |
| سرشناسی | فیلسوف، مورخ، پزشک و ادیب برجسته ایرانی |
| تولد | حدود ۳۲۰ هجری قمری، ری |
| وفات | ۴۲۰ یا ۴۲۱ هجری قمری، اصفهان |
| محل دفن | تخت فولاد اصفهان |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابوطیب کیمیایی رازی، ابن خمّار، ابن کامل، ابوالفضل بن عمید |
| شاگردان | ابوحیان توحیدی |
| تحصیلات | علوم حکمی، فلسفه، طب و تاریخ |
| اطلاعات فرهنگی | |
| علت شهرت | نگارش آثار فلسفی و اخلاقی مانند تهذیب الاخلاق و تجارب الامم |
جایگاه علمی
ابن مسکویه در میان اهل سنت به عنوان یک شخصیت برجسته و فاضل شناخته میشود. ابو منصور الثعالبی در کتاب یتیمة الدهر از او به عنوان کسی که در اوج فضل، ادب، بلاغت و شعر بود، یاد میکند و میگوید که او در خدمت ابن العمید و سپس بنی بویه قرار داشت و به خدمت بهاءالدوله اختصاص داشت.[۲]
ابن اصیبعة نیز در عیون الانباء ابن مسکویه را به عنوان یک فاضل در علوم حکمی و پزشکی معرفی میکند که کتابهای الاشربة، البطیخ و تهذیب الاخلاق از جمله آثار او هستند. جلالت و عظمت ابن مسکویه در میان اهل سنت به خوبی شناخته شده است و از او به عنوان یک شخصیت بزرگ یاد میشود.[۳] ابوحیّان توحیدی و یاقوت حَمَوی و ابن شاکر کُتُبی و دیگر بزرگان:[۴] شرح حال وی را نوشته و او را ستودهاند.
مسکویه با دانشمندان و ادیبان عصر خود نیز ارتباط داشت. ابوسلیمان سجستانی او را از اعیان زمان میدانست و ابوحیان توحیدی نیز گاه او را میستود و گاه نکوهش میکرد.
مسکویه در اواخر عمر به اصفهان رفت و در همان شهر درگذشت. اگرچه در مورد مذهب او اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما او به عنوان یک فیلسوف و دانشمند برجسته در تاریخ ایران شناخته میشود.
تألیفات
مسکویه آثار متعددی در زمینههای مختلف از جمله تاریخ، فلسفه، اخلاق و پزشکی به نگارش درآورده است. از جمله آثار مهم او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- «تجارب الامم»
- «تهذیب الاخلاق»
- «الفوز الاصغر»
- «ترتیب السعادات»
- «السیاسة للملک»
- «جاویدان خرد»
- «العقل و المعقول»
- «الشوامل»
- «رسالة فی اللذات و الآلام»
- «مقالة فی النفس و العقل»
- «الهوامل و الشوامل»
- «رسالة فی مائیة العدل»
- «مقالة فی مائیة الکیمیاء»
روایت حدیث غدیر[۵]
یکی از علما و بزرگان اهل سنت که حدیث غدیر را نقل کرده احمد بن محمد بن یعقوب، ابوعلی، مِسْکَوَیه (م ۴۲۱ ق) است.
مسکویه حدیث غدیر را در ماجرای نامه مأمون عباسی در پاسخ به بنی هاشم در کتاب خود «ندیم الفرید»[۶] - که کاتب چَلَبی از آن نام برده[۷]- نقل کرده است. علی ما نقل مذکور است:
» فلم یقم مع رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و سلم أحد من المهاجرین کقیام علی بن أبی طالب فانه آزره، و وقاه بنفسه، و نام فی مضجعه، ثم لم یزل بعد متمسکا باطراف الثغور، ینازل الابطال، و لا ینکل عن قرن، و لا یولی عن جیش، منیع القلب، یؤمر علی الجمیع، و لا یؤمر علیه أحد، اشد الناس وطأة علی المشرکین، و اعظمهم جهادا فی اللَّه، و افقههم فی دین اللَّه، و اقرأهم لکتاب اللَّه، و اعرفهم بالحلال و الحرام، و هو صاحب الولایة فی حدیث غدیر خم، و صاحب منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی[۸][۹]».
پانویس
- ↑ کشف الظنون ج ۲ ص ۱۹۳۷
- ↑ معجم الادباء ج۵ ص ۷ نقلا عن أبی منصور الثعالبی
- ↑ هدیة العارفین ج ۱ ص ۷۳ و هو فیه «ابن مسکویه» کما فی دائرة المعارف الاسلامیة ج ۱ ص ۲۷۷. عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، ج۶؛ ص۲۸۶
- ↑ الاِمتاع: ج ۱ ص ۳۵. معجم الادباء: ج ۵ ص۵–۱۹. فوات الوفیات: ج۲ ص۲۶۹.
- ↑ چکیده عبقات الانوار (حدیث غدیر): ص ۲۵۸.
- ↑ ینابیع المودة ص۴۸۴ الباب الثانی و التسعون
- ↑ کشف الظنون: ج ۲ ص ۱۹۳۷.
- ↑ عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار؛ ج۶؛ ص۲۸۶
- ↑ متن کامل جواب نامه مأمون عباسی در کتاب عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار؛ج۱۳بخش دوم؛ ص۱۱۸