امام مهدی علیه السلام در آیینه خطبه غدیر

جریان غدیر و خطبه با عظمت آن فقط یک قصّه تاریخی خاص نیست که زمان آن گذشته و هیچ نقشی در امروز و فردای جامعه اسلامی نداشته باشد، و همین‌طور یک حادثه شخصی نیست که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فقط امیر مؤمنان علی علیه السلام را به عنوان وصی خود معرّفی نموده باشد و در نتیجه تاریخ مصرف و مبحث آن گذشته باشد؛ بلکه در غدیر خم و خطبه غدیریه، توسط پیامبر دوراندیش و آینده نگر اسلام، تاریخ کلّ بشریت رقم خورد؛ چرا که امامت تمامی امامان دوازده‌گانه در طول تاریخ مطرح و تبیین شد؛ حقیقتی که از امیر مؤمنان علیه السلام آغاز می‌شود و به مهدی صاحب الزمان علیه السلام منتهی می‌گردد.

در بخشهای پایانی خطبه غدیریه، رئوس برنامه‌های مهدی موعودعلیه السلام بیان شده تا هم خط سیر تاریخ جامعه اسلامی ترسیم گردد و هم آینده روشن و زیبای جامعه بشری نشان داده شود؛ لذا دعوت مردم و بیعت گرفتن از آنان بر همین محور کلّی بوده است.

در بخشی از این خطبه می‌خوانیم: «ای مردم! پس از خدا بترسید و با علی و حسن و حسین علیهم السلام و امامان به عنوان کلمه پاکیزه باقیه، بیعت کنید! هر کس حیله کند، خداوند او را هلاک می‌کند و هر کس وفا کند، مورد رحمت الهی قرار می‌گیرد.»

حضرت قائم علیه السلام، خاتم امامان

اوّلین نکته‌ای را که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله درباره حضرت مهدی علیه السلام در خطبه غدیر گوشزد می‌کند، این است که مهدی علیه السلام از ما خانواده نبوت و امامت است:

«مَعاشِرَ النَّاسِ اِنِّی نَبِی وَعَلِی وَصِیی اَلا اِنَّ خاتَمَ الْاَئِمَّةِ مِنَّا الْقائِمُ الْمَهْدِی؛ ای مردم! به درستی من نبی، و علی وصی من است. بدانید که آخرین امام از ما، مهدی قائم است.»

البته این اوّلین بار نبوده که حضرت بر این مسئله تصریح نموده؛ بلکه قبل از خطبه غدیر بارها و بارها این مسئله را برای مردم بیان کرده است.

در اوایل بعثت فرمود: «لا تَذْهَبُ الدُّنْیا حَتّی یلِی اُمَّتِی رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ بَیتِی یقالُ لَهُ الْمَهْدِی؛ دنیا به پایان نرسد، مگر اینکه امّت مرا مردی از اهل بیت من سرپرستی [و رهبری] کند که به او مهدی علیه السلام گفته می‌شود.»

و در روایات دیگر کاملاً مشخص نمود که مهدی علیه السلام از نسل علی و فاطمه علیهما السلام و از فرزندان امام حسین علیه السلام می‌باشد و سرانجام دقیقاً بیان فرمود: «فَإِذا مَضَی الْحَسَنُ فَبَعْدَهُ ابْنُهُ الْحُجَّةُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِی علیهم السلام؛ و پس از حسن [عسکری علیه السلام فرزندش حجّة بن الحسن بن علی (علیهم السلام) می‌باشد.»

دین اسلام دین جهانی

قرآن کریم این وعده را به بشریت می‌دهد که روزی فرا خواهد رسید که دین حق یعنی اسلام فراگیر و جهانی شود؛ آنجا که می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَدِینِ الْحَقِ ّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ »؛«او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا آن را بر همه آیینها غالب گرداند؛ هر چند مشرکان کراهت داشته باشند.»

اگر چه امروزه اسلام بر بیش از یک چهارم دلها و سرزمینها حکومت می‌کند و از شبه جزیره عربستان به تمام قاره‌ها و کشورها راه یافته؛ امّا تحقق کامل وعده الهی فقط در زمان حضرت مهدی علیه السلام ممکن است؛ چنان‌که روایات فراوانی از طریق معصومان علیهم السلام بر این امر گواهی می‌دهند، از جمله امام باقر علیه السلام در ذیل آیه فوق فرمود:

«إن ذلك يكون عند خروج المهدي من آل محمد عليهم السلام فلا يبقى أحد إلا أقر بمحمد صلى الله عليه و آله؛ این مسئله (فراگیر شدن دین اسلام) در زمان قیام مهدی علیه السلام از آل محمد - که درود خدا بر او و آل او باد - خواهد بود. پس احدی باقی نمی‌ماند، مگر آنکه اقرار به [رسالت] محمدصلی الله علیه وآله می‌کند.»

خود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نیز فرمود:

«لَا يَبْقَى عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ بَيْتُ مَدَرٍ وَلَا وَبَرٍ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ كلمة الاسلام؛ هیچ خانه خشت و گلی و خیمه‌ای بر زمین نمی‌ماند، مگر اینکه خداوند اسلام را در آن داخل می‌کند [و اسلام شهر و روستاها و بیابانها را درمی‌نوردد]»

آن حضرت در خطبه تاریخی غدیریه در حضور بیش از یکصد هزار نفر این بشارت را داد که در زمان حضرت مهدی علیه السلام اسلام جهانی خواهد شد؛ آنجا که فرمود:

«أَلَا إِنَّهُ‏ الظَّاهِرُ عَلَى‏ الدِّين‏؛؛ بیدار باشید او (مهدی) غالب براساس دین است.»

البته پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله پیش از آن، بارها این امر حیاتی را با صراحت به گوش مردم رسانده بود. یک جا فرمود: «سوگند به آنکه مرا به حق، بشارت دهنده برانگیخت! اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی می‌کند:

«حَتَّى يَخْرُجَ فِيهِ وَلَدِي الْمَهْدِيُّ ... وَ تُشْرِقَ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَ يَبْلُغَ سُلْطَانُهُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِب‏؛ تا اینکه فرزندم مهدی علیه السلام [در آن] قیام کند… و زمین به نور پروردگارش روشن شود و حکومت او شرق و غرب را فرا گیرد.»»

انتقام از ظالمان

جای تردید نیست که در طول تاریخ، ستمگران ظلم بی شماری نسبت به بشریت، مخصوصاً انبیا و اولیاعلیهم السلام روا داشته‌اند؛ علی‌الخصوص پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله و آل او بیشترین ستمها را از ستمگران تحمل نموده‌اند و هنوز هم که هنوز است انتقام این جنایات و ستمگریها گرفته نشده و این عقده در دل همه بشریت به خصوص آل محمدصلی الله علیه وآله باقی است. هر چند عقیده ما این است که در روز قیامت ظالمان به جزای خویش خواهند رسید، ولی با این حال برای عبرت و درس‌گیری و همین‌طور برای تشفی دل مظلومان عالم در همین دنیا نیز از آنان انتقام گرفته می‌شود. این امر در دوران منتقم آل محمدصلی الله علیه وآله، منتقم همه مظلومان، مهدی صاحب الزمان علیه السلام تحقق خواهد پذیرفت.

حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه وآله در خطبه غدیر این تسلّی را به مظلومان عالم داد که مهدی علیه السلام انتقام آنها را خواهد ستاند؛ آنجا که فرمود:

«أَلَا إِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظَّالِمِين‏؛؛ بیدار باشید او (مهدی) به حقیقت انتقام گیرنده از ظالمان است.»

و در ادامه فرمود:

«أَلَا إِنَّهُ‏ الْمُدْرِكُ‏ بِكُلِ‏ ثَارٍ لِأَوْلِيَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل‏؛ آگاه باشید او است که انتقام خون دوستان خدای عزیز و جلیل را می‌گیرد.»

در دعای شریف ندبه در صبح جمعه می‌خوانیم:

««أَيْنَ الطَّالِبُ بِذُحُولِ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَبْنَاءِ الْأَنْبِيَاءِ، أَيْنَ الطَّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِكَرْبَلَاءَ؛؛ کجاست آن [منتقمی] که از ستم [ظالمان] بر پیامبران و اولاد پیغمبران دادخواهی کند؟ کجاست خون خواه [جدّ غریبش] شهید کربلا؟»»

پیروز میدانها

از پرسشهایی که همیشه درباره قیام حضرت مهدی علیه السلام رخ می‌نماید، این است که حضرت مهدی علیه السلام چگونه با شمشیر در مقابل سلاحهای پیشرفته و وحشتناک عصر ما یا عصرهای بعد مقابله می‌کند و بر آنان غالب می‌گردد؟ پاسخ این پرسش در جای خود بیان شده که با قدرت الهی و اعجاز آن حضرت، هم اسلحه‌های پیشرفته و مدرن بشری از کار می‌افتد و هم خداوند قدرتها و نیروهای فوق‌العاده قوی را در اختیار آن حضرت قرار می‌دهد که به سرعت بر قدرتهای ستمگر و اسلحه‌های مدرن آنها غالب می‌شود.

رسول خداصلی الله علیه وآله در خطبه غدیر سر بسته و به گونه‌ای اجمالی از غلبه و پیروزی حضرت مهدی علیه السلام بر تمام قدرتها و زورمداران خبر داده است؛ آنجا که می‌فرماید:

«أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ الْحُصُونِ وَ هَادِمُهَا؛؛ بیدار باشید او (مهدی) فاتح قلعه‌ها و منهدم کننده آنهاست.»»

فرق نمی‌کند این دژها همان قلعه‌های قدیمی باشد یا سنگرهای محکم سیمانی و سپرهای موشکی و ضدموشکی و فرق نمی‌کند اسلحه‌ها شمشیر و تفنگ و توپ و تانک باشد یا اسلحه‌های پیشرفته اتمی و انواع جدید آن. قدرت و توان حضرت مهدی علیه السلام همه آنها را درهم خواهد شکست و بر همه آنها غالب و پیروز خواهد شد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در ادامه می‌فرماید:

«أَلَا إِنَّهُ قَاتِلُ‏ كُلِ‏ قَبِيلَةٍ مِنْ‏ أَهْلِ‏ الشِّرْك‏؛؛ بیدار باشید او کشنده هر قبیله‌ای از اهل شرک است.»

این شرک در هر لباس و در هر نقطه و با هر قدرت و امکاناتی که باشد، توسط آن حضرت از پا در خواهد آمد یا قدرت هدایتی آن حضرت بر آنها غالب می‌شود و منجر به هدایت آنان می‌گردد. در برخی نقلها آمده است:

«أَلَا إِنَّهُ غَالِبُ كُلِّ قَبِيلَةٍوَ هَادِيهَا؛؛ آگاه باشید که او (مهدی) غالب بر هر قبیله‌ای و هدایتگر آن خواهد بود.»

خاتم پیامبران صلی الله علیه وآله در قسمت دیگر می‌فرماید:

«اَلا اِنَّهُ لا غالِبَ لَهُ وَلا مَنْصُورَ عَلَیهِ؛ هشدار که کسی بر او (مهدی) غالب [و پیروز] نخواهد شد و علیه او یاری نخواهد گشت.»

وارث تمام علوم

در عصر مهدوی، پیشرفت علوم دینی و بشری به اوج خود خواهد رسید؛ چرا که آن حضرت تمام علوم انبیا و امامان قبل از خود را داراست (۲۰) و از بحر بی پایان علوم الهی بهره می‌برد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در خطبه غدیر به این امر اشاره نموده است. در یک جا می‌فرماید:

«اَلا اِنَّهُ الْغَرَّافُ مِنْ بَحْرٍ عَمِیقٍ؛ هشدار که او از دریایی ژرف (علوم بی‌نهایت الهی) پیمانه‌هایی افزون گیرد.»

و در جای دیگر می‌فرماید:

«أَلَا إِنَّهُ وَارِثُ كُلِّ عِلْمٍ وَ الْمُحِيط بِهِ؛؛ بیدار باشید که او وارث تمام دانشها [ی گذشتگان] است و احاطه کامل بر آنها دارد.»

راستی این تعبیر، با لفظ «کُلّ» در بخش علم، نشانگر فراگیری و عمومیت دانش وسیع آن حضرت است. در نتیجه باید گفت آن حضرت جامع علوم تمام گذشتگان خصوصاً انبیاست و به کتب آسمانی آنان نیز احاطه کاملی دارد. حضرت صادق علیه السلام فرمود:

«امام زمان (مهدی علیه السلام) ندا می‌دهد: هر کس که کتابها [ی آسمانی] و صحف [انبیا] را می‌خواند، پس باید از من بشنود! سپس ابتدا می‌کند به [خواندن] صحفی که خداوند بر آدم و شیث نازل فرمود و امت [و پیروان] آدم و شیث علیهما السلام می‌گویند: به خدا سوگند! این همان صحف واقعی است و به راستی ما را نشان داد آنچه نمی‌دانستیم و در آن وجود دارد و آنچه بر ما مخفی مانده و آنچه از آن افتاده و تبدیل و تحریف شده بود. آن گاه تورات و انجیل و زبور را می‌خواند و اهل تورات و انجیل و زبور می‌گویند: به خدا سوگند! تورات جامع و زبور تمام و انجیل کامل این است و به راستی آن چندین برابر آن چیزی است که ما قبلاً خوانده بودیم.»

راز این همه دانش گسترده این است که آن حضرت، از جانب خدا سخن می‌گوید و از منبع علوم بی‌نهایت الهی بهره می‌برد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در خطبه غدیر به این امر اشاره نموده، می‌فرماید:

«اَلا اِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَالْمُشَیدُ لِاَمْر آیاتِهِ؛ بیدار باشید که او از سوی پروردگارش خبر می‌دهد و آیات و نشانه‌های او را محکم و برپا می‌کند.»

در بحار الانوار ذیل جمله فوق به این صورت آمده: «وَالْمُنَبِّهُ بِأَمْرِ اِیمانِه؛ و آگاه کننده به امر ایمان او (خدا) است.»

گوشه‌هایی از اوصاف و مقامات آن حضرت

۱. استوار و محکم

«اَلا اِنَّهُ الرَشِیدُ السَّدِیدُ؛ هشدار که او به رشد [واقعی] رسیده و استوار است.»

۲. اختیار دار هستی به امر الهی

«اَلا اِنَّهُ الْمُفَوَّضُ اِلَیهِ؛آگاه باشید هموست که [اختیار امور جهانیان و آیین آنان] به او واگذار شده [و از طرف خداوند و با اذن او برخوردار از ولایت تکوینی] است.»

۳. بقیة اللّه

تنها حجّت باقی مانده بر زمین اوست:

«أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِي حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَه‏؛ آگاه باشید که حجت باقی مانده اوست و پس از او حجّتی [و امامی] نخواهد بود.»

۴. حق در نزد اوست

حق واقعی در مسیر امامتی است که با امیر مؤمنان علیه السلام آغاز و با مهدی موعودعلیه السلام خاتمه می‌یابد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در خطبه غدیریه فرمود:

«وَ لَا حَقَّ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ ؛؛ هیچ حقی نیست مگر اینکه با اوست و هیچ نوری نیست مگر اینکه نزد اوست.»»

هر چه غیر او و در مسیری جز او باشد، باطل و دچار تاریکی و ظلمات است.

۵. ولی و امین الهی

طبق روایات فراوان هیچ‌گاه زمین خالی از حجّت نمی‌شود؛ خواه آشکار باشدو یا پنهان و پشت پرده. در این دوران حجت الهی همان مهدی علیه السلام است که قرنها قبل از غیبت آن حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله این مسئله را در خطبه غدیر گوشزد فرموده است:

«أَلَا وَ إِنَّهُ وَلِيُ‏ اللَّهِ‏ فِي‏ أَرْضِهِ‏ وَ حَكَمُهُ فِي خَلْقِهِ وَ أَمِينُهُ فِي سِرِّهِ وَ عَلَانِيَتِه‏؛؛ آگاه باشید به راستی که او ولی خدا در زمین و داور او در میان مردم و امانتدار امور آشکار و نهان اوست.»

بشارت به مهدی علیه السلام در ادیان دیگر

همچنان که قرآن کریم می‌فرماید:

وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ؛ در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: بندگان شایسته‌ام وارث [حکومت] زمین خواهند شد.

تمام ادیان الهی اعتقاد به منجی و مصلح دارند و همه به آمدن آخرین منجی بشارت داده‌اند و در کتب اصلی و غیر تحریف شده به شخص حضرت مهدی علیه السلام بشارت داده شده و در کتابهای موجود فعلی دردست پیروان ادیان اشاراتی به این مسئله شده است. پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله با توجه به احاطه‌ای که به کتب آسمانی و مذاهب گذشتگان داشته‌اند، این جمله رسا را در غدیر خم اعلام فرمودند:

«أَلَا إِنَّهُ قَدْ بَشَّرَ بِهِ مَنْ سَلَفَ بَيْنَ يَدَيْه‏؛؛ آگاه باشید که تمامی گذشتگان به [ظهور] او بشارت داده‌اند.»

این جمله نشان می‌دهد که در کتب ادیان گذشته صریح‌تر از آنچه موجود است، به آمدن حضرت مهدی علیه السلام اشاره شده و گذشت زمان و دست تحریف گران آن را تغییر داده است.

از مهم‌ترین دستاوردهای قیام مهدی علیه السلام

ظهور و قیام حضرت مهدی علیه السلام دستاوردها و برکات بی شماری برای بشریت دارد؛ از عدالت فراگیر و همه‌جانبه گرفته تا امنیت واقعی در ابعاد مختلف، و از پیشرفت شگرف علوم گرفته تا رشد عقلانی بشر و غیره.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهایی که در خطبه غدیر مورد اشاره قرار گرفته، این امر است که در آن زمان با هر کس به اندازه استعداد، لیاقت و توان علمی او برخورد می‌شود. لیاقت محوری همه‌جانبه فقط در آن زمان تحقق خواهد یافت و در آن دوره است که نه کسی بیش از حق خود دریافت می‌کند و نه کم‌تر از آن.

حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه وآله با توجّه به اهمیت این دستاورد فرموده است:

«أَلَا إِنَّهُ‏ قَسِيمُ‏ كُلِّ ذِي فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَ كُلِّ ذِي جَهْلٍ بِجَهْلِهِ؛ هشدار که او هر صاحب فضلی را به اندازه ارزش و فضل او و هر نادانی را به اندازه نادانی‌اش تقسیم [و نشان] می‌کند.»

راستی از دیرینه‌ترین آرزوهای بشری لیاقت محوری بوده است؛ حتی آنانی که زیاده خواه هستند، در مواردی، تن به لیاقت محوری می‌دهند و فطرت و وجدان آنان نیز همواره آنها را به این موضوع ترغیب و تشویق می‌کند.

جمع‌بندی سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در خطبه غدیر نشان می‌دهدکه حضرت آینده بس روشنی را برای بشر ترسیم کرده و رئوس و کلیات اوصاف و برنامه‌های حضرت مهدی علیه السلام را به زیبایی ترسیم و تبیین نموده است.

فهرست منابع

• بحار الانوار؛ محمدباقر مجلسی، م۱۱۱۰ق، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• پیام نگار؛ متن خطبه غدیر؛ سید حسین حسینی، تهران: انتشارات نگار، ۱۳۸۶ ش.
• تفسیر الصافی؛ فیض کاشانی، م۱۰۹۱ق، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، دوّم، ۱۴۰۲ق.
• «حدیث غدیر، امامت امام علی علیه السلام و معصومین علیهم السلام.»؛ جواد خرمی، مبلغان، دی و بهمن ۱۳۸۳، شماره۶۲.
• خورشید مغرب؛ محمدرضا حکیمی، قم: دلیل ما، بیست و هشتم، ۱۳۸۸ش.
• فرائد السمطین؛ ابراهیم بن محمد حموی جوینی، م۷۲۲ق، بیروت: مؤسسة المحمودی، اول، ۱۴۰۰ق.
• کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر؛ علی بن محمد خراز رازی، قم: بیدار، ۱۴۰۱ق.
• کمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق، م۳۸۱ق، تهران: اسلامیه، دوم، ۱۳۹۵ق.
• مفاتیح الجنان؛ عباس بن محمدرضا قُمی، م۱۳۵۹ق، قم، الهادی، ۱۳۹۰ش.
• مهدی علیه السلام انقلابی بزرگ؛ ناصر مکارم شیرازی، قم: هدف، ۱۳۵۷ش.
• «مهدی علیه السلام میراث دار انبیاعلیهم السلام.»؛ حسین تربتی، مبلغان، ۱۳۸۱، شماره ۶۱.