بلال حبشی

بلال بن رباح، مشهور به بلال حبشی، از برجسته‌ترین صحابه و نخستین مؤذن پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و یکی از اصحاب معصومین علیهم السلام که با غدیر اتمام حجت نموده، که نقش مهمی در صدر اسلام ایفا کرد. او حدود سه سال پس از عام الفیل در مکه، در خانواده‌ای از بردگان زاده شد. پدرش رباح و مادرش حمامه، هر دو از اسیران حبشه بودند و به همین دلیل بلال به «ابن حمامه» و «حبشی» شهرت یافت.

بلال حبشی

اطلاعات فردی
نام کامل	بلال بن رباح الحبشی
سرشناسی	موذن رسول‌الله صلی الله علیه وآله
وفات	۱۷ تا ۲۱ ق
محل دفن	باب الصغیر شام
اطلاعات علمی
استادان	صحابی رسول‌الله صلی الله علیه وآله
اطلاعات فرهنگی
علت شهرت	اولین اذان گوی اسلام

اتمام حجت بلال با غدیر

یکی از اصحاب معصومین علیهم السلام که با غدیر اتمام حجت نموده بلال حبشی است: بلال مؤذن پیامبر صلی الله علیه و آله از کسانی بود که با ابوبکر بیعت نکرد.

حضرت علی بن حسین علیهماالسلام فرمود: اما بلال را ابوبکر بن ابی قحافه با دو برده سیاه‌پوست خود خرید و نزد پیامبر صلی الله علیه وآله بازگرداند. اما احترام و بزرگداشت بلال نسبت به علی بن ابی‌طالب علیه السلام چندین برابر احترامش به ابوبکر بود.

مفسدان گفتند: ای بلال، نعمت را کفران کردی و ترتیب فضیلت را به هم زدی! ابوبکر مولای توست که تو را خرید و آزاد کرد و از عذاب نجات داد و جان و کسبت را حفظ کرد، اما علی بن ابی‌طالب علیهماالسلام هیچ‌کدام از این کارها را برای تو نکرده است؛ با این حال تو به ابوالحسن علی علیه السلام احترامی می‌گذاری که به ابوبکر نمی‌گذاری. این کفران نعمت و نادانی به ترتیب فضیلت است.

بلال گفت: آیا لازم است من به ابوبکر بیش از رسول خدا صلی الله علیه وآله احترام بگذارم؟ گفتند: پناه بر خدا! بلال گفت: سخن شما با سخن قبلیتان متفاوت است؛ اگر جایز نیست من علی علیه السلام را بر ابوبکر برتری دهم چون ابوبکر مرا آزاد کرده، پس به همین قیاس نباید رسول خدا صلی الله علیه وآله را هم بر ابوبکر برتری دهم، چون ابوبکر مرا آزاد کرده است. گفتند: این دو برابر نیستند؛ رسول خدا صلی الله علیه وآله برترین آفریده خداست.

بلال گفت: این دو (ابوبکر و علی) هم برابر نیستند؛ علی علیه السلام جانِ برترین آفریده خداست، پس او نیز پس از پیامبر صلی الله علیه وآله برترین آفریده خدا و محبوب‌ترین خلق نزد خداست؛ همان که همراه پیامبر صلی الله علیه وآله پرنده خورد، آن‌گاه که پیامبر دعا کرد: «خدایا، محبوب‌ترین خلق خود را نزد من بیاور» و او شبیه‌ترین مردم به رسول خداست، چرا که پیامبر صلی الله علیه وآله او را برادر خود در دین خدا قرار داد.

و ابوبکر نیز از من آنچه شما می‌خواهید، نمی‌خواهد، زیرا او فضیلت علی علیه السلام را می‌داند، چیزی که شما نمی‌دانید؛ او می‌داند که حق علی علیه السلام بر من بزرگ‌تر از حق خودش است، زیرا ابوبکر مرا از بردگی عذاب (دنیا) نجات داد ـ که اگر آن عذاب ادامه می‌یافت و من صبر می‌کردم، به بهشت عدن می‌رسیدم ـ اما علی علیه السلام مرا از بردگی عذاب ابد نجات داد و با دوستی و برتری دادن او، نعمت ابدی را برایم واجب کرد.

بلال پس از خطبه غدیر

پس از اتمام خطبه غدیر توسط پیامبر صلی الله علیه و آله، شایعات منافقین و شبهه اندازی آنان تأثیراتی بین عده ای مردم ضعیف الایمان ایجاد کرده بود، گروهی می‌گفتند: «محمد گمراه شده است»! عده ای دیگر می‌گفتند: «اِغوا شده است»، گروه دیگری می‌گفتند: «درباره اهل بیتش و پسر عمویش از روی هوای نفس سخن می‌گوید».

عکس العمل قاطعی لازم بود که به همه شایعه‌ها پایان دهد و شبهه‌ها را ریشه کن نماید، که با یک اقدام به موقع و غیرقابل انتظار به ثمر رسید، پیامبر صلی الله علیه و آله امر کرد تا سند مکتوبی برای غدیر آماده شود. برای این کار دستور داد تا بلال ندا دهد: «الصلاة جامعة» تا همه جمع شوند.

وقتی مهاجرین و انصار و سایر گروه‌های مردم جمع شدند، حضرت سند نوشته شده‌ای به اقرار همه به ثبت رساند که من جمله بار دیگر حدیث «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ» را تکرار فرمود.

زندگی‌نامه

بلال در خانواده‌ای برده و تحت مالکیت امیه بن خلف، یکی از سران قریش، زندگی می‌کرد. با آغاز دعوت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، بلال از نخستین کسانی بود که اسلام آورد و به همین سبب مورد شکنجه‌های سخت امیه قرار گرفت. او در برابر این شکنجه‌ها پایداری کرد و تنها به وحدانیت خداوند شهادت می‌داد.

در منابع تاریخی درباره آزاد شدن بلال اختلاف است؛ برخی او را آزادشده ابوبکر و برخی آزادشده خود پیامبرصلی الله علیه وآله می‌دانند. پس از آزادی، بلال به جمع مسلمانان پیوست و نخستین مؤذن اسلام شد.

خدمات و مسئولیت‌ها

بلال در تمامی غزوات پیامبرصلی الله علیه وآله از جمله بدر، احد، خندق و تبوک حضور داشت و در جنگ بدر با اشاره یا به دست خود، امیه بن خلف (ارباب سابقش) را به قتل رساند. او علاوه بر مؤذنی، خزانه دار بیت‌المال پیامبر صلی الله علیه وآله و مسئول هزینه‌ها و تقسیم غنایم بود و مورد اعتماد و احترام ویژه پیامبر صلی الله علیه وآله قرار داشت.

پس از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله

بلال پس از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، جز در چند مورد خاص، اذان نگفت و مدتی بعد به شام (دمشق) هجرت کرد. علت ترک اذان توسط بلال را عمدتاً وفاداری و دلبستگی عمیقش به پیامبر صلی الله علیه وآله و اعتراض به برخی وقایع پس از رحلت آن حضرت دانسته‌اند.

جایگاه معنوی و روایات

بلال نزد پیامبر و اهل بیت علیهم السلام جایگاهی والا داشت. پیامبر او را «سید مؤذنان» و اهل بهشت معرفی کرد و امامان شیعه نیز از او با احترام یاد کرده‌اند. در منابع روایی شیعه و سنی، بلال راوی احادیث متعددی است و در شأن او روایات فراوانی نقل شده است.

امام صادق علیه السلام او را «عبد صالح» و دوستدار اهل بیت دانسته است. همچنین امام سجادعلیه السلام در مدح بلال و احتجاج او با مخالفان درباره فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام سخن گفته است. حضرت علی علیه السلام نیز بلال را از سابقان در اسلام و نمونه اخلاص و تهذیب نفس معرفی کرده است.

در منابع شیعه، نقل شده که بلال پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله، جز در موارد معدود، برای کسی اذان نگفت. یکی از این موارد، به درخواست حضرت فاطمه زهراسلام الله علیها بود که بلال هنگام اذان، با یادآوری مصائب پس از پیامبرصلی الله علیه وآله، اذان را ناتمام گذاشت. همچنین در روایتی، حسنین علیهماالسلام از او خواستند اذان بگوید و این واقعه موجب تأثر شدید مردم مدینه شد.

وفات و آرامگاه

بلال در حدود سال‌های ۱۷ تا ۲۱ هجری قمری، در دمشق درگذشت. مشهور است که آرامگاه او در قبرستان باب‌الصغیر دمشق قرار دارد. سن او هنگام وفات بیش از ۶۰ سال ذکر شده است