تقدیس خداوند

قُدُّوسٌ سُبُّوحٌ ، رَبُّ الْمَلائکَةِ وَالرُّوحِ ؛ او در نهایت قدس و پاکی و پروردگار فرشتگان و روح است.

تقدیس خداوند

«سبّوح» و «قدوس» در زمرۀ اسامی حضرت حق­اند. «سبوح» از «سَبَّحَ» و «قُدُّوس» از «قَدَّسَ» است که در کلام عرب - بر وزن «فُعّول»- غیر از این دو لفظ پیدا نشده است. یعنی خداوند منزه از جمیع کمبودها، و پرورش دهنده فرشتگان و روح است. «سبّوح» در لغت به معنی چيز و كسی كه از هرگونه زشتی، مبرا و پاك باشد يكی از اسماء يا صفات خداوند تبارك و تعالی می­باشد.

«قدّوس» در لغت به معنی طهارت و پاكی است و از ريشه قدس می­باشد و يكی از صفات خداوند متعال می­باشد به معنی پاك و مبرا بودن خداوند متعال از عيب­ها و نقص­ها استعمال می­شود. هر چند در ادبيات عرب هر اسم بر وزن فَعّول می­باشد ولی در دو صفت الهی «سبوح و قدوس» اكثر قريب به اتفاق بر وزن «فُعّول» يعنی با ضمه اول خوانده می­شود البته به فتح خواندن نيز اشكال ندارد.

ابن منظور می­نويسد: چون خداوند متعال همواره از سوی فرشتگان و مؤمنان تسبيح و تقديس می­شود، لذا به معنی سبّوح و قدّوس گفته می­شود. ملائكه در لغت از «ألك» به معنی رسالت است. و به فرشتگان ملائكه گفته می­شود چرا كه مأموريت دارند بعضی چيزها را به مردم برسانند مانند جبرئيل كه رسالتش رساندن وحی به پيامبران به دستور خداوند است و امروزه ملائكه همان فرشتگان الهی می­باشند كه مأمور انجام دادن دستورات الهی هستند.

روح در لغت به معنی نسيم و باد است و امير مؤمنان علیه السلام به استعاره برای يقين استعمال كرده است و فرموده: روح، يقين و گاهی برای سرور و شادی نيز استفاده می­شود و در روايتی از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله آمده است: باد، روح الهی است كه رحمت می­آورد. لذا برخی گفته روح يعنی رحمت.  می­گویند: «روح» از جنس ملک، ولی بزرگتر از تمامی ملائکه است. خدای سبحان در سوره قدر می­فرماید: « تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ ... »

معنای ذکر «سبوح قدوس رب الملائکة و الروح»

سُبّوحٌ قدّوس يعنی خدای متعال از هر عيب و نقص، نارسایی، ناتوانی و محدوديتی پاك است و اوست فرمان­روای مطلق و دائمی و قدرت لايزال كه نه از اجزاء مركب است .اعم از اجزاء خارجيه مانند اجسام، و نه از اجزاء ذهنيه مانند اجناس و انواع و نه از اجزاء وهميه مثل مجردات عالم معقول و نفوس و منزه است از لوازم آن­ها مثل حال، محل، اعراض، كم و كيف. خداوند از هر ناشايستی پاك است و همه كمالات در او جمع شده و اوست واجب الوجود كه همه كائنات تحت سيطره و مديريت او اداره می­شود و فراموشی ندارد و تغييری در ساحت قدسی او روا نيست.

و چنين خداوندی شايسته عبادت و بندگی است. «ربنا» او پروردگار و پرورش دهندۀ ماست چه پرورش جسمی كه رزاق است و روحی كه پيامبران را برای هدايت و پرورش جان ما فرستاده و عقل و فهم را برای شناخت انبياء ، به ما عنايت نموده تا به كمال برسيم و رضايت او را به دست آوريم. «و رب الملائكه و الروح» و پرورش دهنده و اداره كننده فرشتگان است تا مأموريت شان را به نحو احسن انجام دهند و همه اين­ها برای هدايت، سعادت و رسيدن به اوج كمال بشريت می­باشد.

«ملائکه» و «روح» در تفسیر سوره قدر

«تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أمْرٍ»؛ فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان براى [تقدير و تنظيم‏] هر كارى نازل مى ‏شوند.

بعضى گفتند: روح جبرئيل امين است به دليل قوله تعالى: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هُدىً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمِينَ» «بگو: آن [آيات‏] را روح القدس از سوى پروردگارت به درستى و راستى نازل كرده تا كسانى را كه ايمان آورده‏اند، ثابت قدم بدارد و براى تسليم‏شدگان [به فرمان‏هاى حق‏] هدايت و مژده باش».

و قوله تعالى: «وَ إِنَّهُ لَتَنْزِيلُ رَبِّ الْعالَمِينَ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى‏ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ بِلِسانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ وَ إِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأوَّلِينَ»و بى ‏ترديد اين قرآن، نازل شده پروردگار جهانيان است، كه روح ‏الامين آن را نازل كرده است، بر قلب تو، تا از بيم دهندگان باشى، به زبان عربى روشن و گويا و بى‏ ترديد [خبر] اين [قرآن‏] در كتاب‏هاى پيشينيان است.

و بعضى گفتند: «جبرئيل» داخل در الملائكه است و «الروح» بزرگتر از ملائكه. ملائكه، تمام روحانى هستند و مانعى ندارد كه روح هم جزو ملائكه باشد چنانچه مى ‏گوییم: فلان قشون با فلان رئيس حركت كردند و حال آنكه رئيس هم جزو قشون است. اجمالاً روح رئيس ملائكه است؛ جبرئيل باشد يا ملك ديگرى و نزول آنها در شب قدر براى دو امر است:

امر اول: آنكه بر امام زمان روحی فداه نازل شوند و آنچه در اين سال تقدير شده به نظر مباركش برسانند به امر پروردگار كه مفاد «بِاِذن رَبِّهِم مِن كُلِّ اَمر» است. امورى كه تقدير شده دو قسم است: يك قسم امورى كه قابل تغيير نيست و در «لوح محفوظ» ثبت شده و انبياء و ائمه و بسيارى از ملائكه می­دانند و احتياج به تنزيل ملائكه ندارد، دوم امورى كه بر حسب حكم و مصالح و حالات بندگان قابل تغيير است و در «لوح محو و اثبات» ثبت شده كه: «لا يَعلَمَهُ اِلا اللَّهُ، لَا نَبِيٌ‏ مُرْسَلٌ‏ وَ لَا مَلَكٌ‏ مُقَرَّبٌ» آنها را آنچه در اين سال مقدر شده خداوند تبارك و تعالى براى تشريفات ائمه ملائكه و روح را بر آنها نازل می­فرمايد و كلمه «من كل امر» شامل جميع امور می­شود، و می­ توان گفت كه يكى از حكم تنزيل ملائكه بر امام اين است كه به امضاء امام برسد و اگر حضرتش در حق بعضى دعا كند و شفاعت كند و از خدا درخواست نمايد خداوند براى احترام او تغيير دهد چون حكمت و مصلحتش تغيير پيدا می­کند؛ زیرا شفاعت اين خاندان فقط براى روز قيامت در حق مؤمنين نيست در دنيا از جهت دفع بليات و عقوبات از کسانی که مستحق به عذاب هستند و همچنین جلب منفعت ­ها برای مؤمنین شفاعت می­كنند.

امر دوم: اينكه ملائكه و روح در مجالس مؤمنين حاضر شوند و بر آنها سلام كنند و در حق آنها دعا كنند و در عبادت آنها شركت كنند و ثواب عبادت آنها را در نامه عمل مؤمنين ثبت كنند و هديه كنند ثواب عبادات خود را به مؤمنين، و اين ملائكه در جامعه مؤمنين هستند تا طلوع فجر.

ذکر «سبوح قدوس رب الملائکة و الروح» در روایات

اين جمله از امام باقر علیه السلام نقل شده در هنگام سحر كه معمولاً خروس بانگ بر می­دارد بگو: «سبوح قدوس ربنا و ربّ الملائكة و الروح ...» تا آخر دعا.

در روايتی ديگر امام صادق علیه السلام فرموده است: وقتی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله به معراج رفت ملائكه الهی به سجده افتاده و عرضه داشتند: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ ، رَبُّ الْمَلائکَةِ وَالرُّوحِ ما اشبه هذا النور بنور ربنا...»

خداوند تبارک و تعالی مال بسیاری به حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام داده بودند به طوری که 400 سگ گله نگهبان گوسفندانش بودند، فرشتگان گفتند دوستی ابراهیم با خداوند به خاطر مال و نعمت­های فراوانی است که خداوند برای او عطا کرده است، خداوند تبارک و تعالی فرمودند این طور نیست و برای امتحان حضرت جبرئیل را فرستاد و گفت برو در جایی که حضرت ابراهیم علیه السلام صدایت را بشنود مرا یاد کن، جبرئیل امین رفت بالای تپه و وقتی که خلیل حق به نزد گوسفندانشان بود با آواز خوشی گفت: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائکَةِ وَالرُّوحِ» وقتی خلیل اللّه نام دوست خود و کلام حق را شنیدند جمیع اعضایشان به حرکت در آمد و فریاد زدند، خلیل حق به چپ و راست نگاه کرد تا گوینده را پیدا کند، دیدند شخصی بالای تپه ایستاده به نزد وی دوید و گفت شما بودید که نام دوست مرا آوردید؟  گفت: بلی. خلیل حق گفتند: ای بنده خدا! نام دوست من و نام حق را یک بار دیگر بگو ثلث گوسفندانم از آن تو. جبرئیل امین علیه السلام با آوازی خوش باز نام حق را گفت. حضرت ابراهیم علیه السلام گفت: یک بار دیگر بگو نصف گوسفندانم از آن تو. باز جبرئیل علیه السلام با آواز خوش نام حق را گفت. خلیل حق در آن لحظه از کثرت ذوق و شوق بی قرار شد گفت: همه گوسفندانم از آن تو یک بار دیگر نام دوست مرا ببر. جبرئیل باز فرمود: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائکَةِ وَالرُّوحِ» خلیل حق گفتند: دیگر چیزی ندارم به شما دهم. چوپان گوسفندانت می­شوم. یک بار دیگر نام دوست مرا بگو. جبرئیل علیه السلام یک بار دیگر ذکر «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائکَةِ وَالرُّوحِ» را تکرار کرد. ابراهیم خلیل حق فرمود: مرا با گوسفندان خود ضبط کن. جبرئیل امین علیه السلام گفت: ای خلیلِ حق! مرا حاجت به گوسفندان تو نیست من جبرئیل امین هستم و حقا جای آن داری که خداوند متعال تو را دوست و خلیل خود گرداند چرا که در وفاداری کامل، در مرحله دوستی صادق و در شیوۀ اطاعت مخلص و ثابت قدم هستید ...