خداوند منزه از مثل‌داشتن

لَمْ یَکُنْ لَهُ ضِدٌّ وَ لا مَعَهُ نِدٌّ

برای او مخالف و ضدّی نیست و او همتایی ندارد

<< قبلی بعدی >>

خداوند منزه از مثل‌داشتن مفهومی برداشت‌شده از کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر است که وجود مثل، ضد و نِدّ برای خداوند را نفی می‌کند: لَمْ يَكُنْ لَهُ ضِدٌّ وَ لا مَعَهُ نِدٌّ؛ براى او مخالف و ضدّى نیست و او همتایی ندارد.

برخی محققان فرق میان «ضد» و «ند» را چنین توضیح داده‌اند: ضد بر چیزی اطلاق می‌شود که در جنس شریک و در اوصاف مخالف باشد. ضد اثبات وصفی میان دو امر متضاد در غایت بُعد است، به طوری که جمع میان دو ضد ممکن نیست؛ مانند: سیاهی و سفیدی که هر دو در جنس شریکند؛ زیرا از مقوله عرض هستند؛ ولی در وصف فاصله زیادی دارند، به طوری که با هم در محل واحد جمع نمی‌شوند. به همین دلیل گفته شده که اجتماع ضدین محال است.

«ند» عبارت است از مشترک‌بودن در جوهر و خداوند منزه از جوهر و عرض است؛ زیرا ممکن یا جوهر است یا عرض و خداوند واجب الوجود است نه ممکن الوجود. پس وقتی گفته می‌شود که خداوند ضد ندارد به این دلیل است که او غیر از وجود نیست و وجود ضد وجود نمی‌شود؛ زیرا لازم می‌آید که شیء ضد خود باشد. اگر گفته شود که ضد او عدم است در پاسخ می‌توان گفت که عدم اثری ندارد. مضافاً بر این، ضد و اصل باید هر دو وجودی باشند. پس اگر یکی عدمی باشد، ضدین صدق نمی‌کند. پس خدا نه ضد دارد و نه ند.

و به همین دلیل است که خداوند را «احد» میگویند؛ زیرا وقتی موجود از مثل و ضد و ند منزه باشد و در ذات او ترکیب نباشد، پس او واحد است، یعنی منفرد و بی‌مثال است.

منابع

• شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم؛ محمدتقی نقوی، تهران: انتشارات منیر، ۱۳۷۴ش.
• المنطق؛ محمدرضا مظفر، تحقیق: علی شیروانی، قم: دارالعلم، ۱۳۸۲ش.