ذلت همه موجودات در برابر عزت الهی

وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْءٍ لِعِزَّتِهِ

و در پیشگاه عزتش ذلیل شده‌اند

<< قبلی بعدی >>

ذلت همه موجودات در برابر عزت الهی وصفی از پیامبر صلی الله علیه و آله برای خداوند در خطبه غدیر. از نظر پژوهشگران معارف الهی، اصالتاً عزّت و برتری از آن خداست و اختصاص به ذات مقدّس او دارد. کسی در اَصلِ آن با خدا شریک نیست.

هر کسی می‌خواهد به مراتب بالاتر از کمال و سعادت برسد، تنها باید به سراغ خدا برود و اگر کسی از غیر خدا طلب بلندی و عزّت کند، کاملاً راه را اشتباه رفته است. خداوند این گروه را به سختی نکوهش کرده است.

معنای عزت

در بیان معنای واژه عزّت حسن مصطفوی (درگذشت: ۱۳۸۴ش)، مفسر قرآن و لغوی، در کتاب التحقیق فی کلمات القرآن چنین گفته است: «اصل واحد در مادّهٔ عزّت همان معنایی است که در مقابل ذلّت قرار می‌گیرد و ذلّت یعنی پستی و کوچکی در مقابل کسی که بالاتر و برتر از اوست، چنانچه عزّت یعنی برتری و طلب بلندی نسبت به کسی که پایین‌تر از او قرار گرفته است. عزّت و ذلّت گاهی در تکوین و واقع امر و نفس وجود اشیاء وجود دارد و گاهی در ظاهر امر و به سبب عوارضی چون مال، عنوان و تکلّف و ادعا و حسب و نسب و غیره؛ بنابراین مفاهیمی همچون قهر، غلبه، قوّت و شدّت (که بعضی لغویان گفته‌اند) از آثار اصل معناست؛ چراکه هرکس تفوّق و برتری یابد، در ادامه غالب و قاهر و نیرومند هم خواهد شد. سپس باید گفت که عزّت تامّ و کامل تنها در خداوند عزّوجلّ تحقّق می‌یابد، زیرا نور او نامتناهی و نامحدود است و وجودش ازلی و ابدی می‌باشد. همچنین است علم و قدرت و حیات و سائر صفات ذاتی او. پس خداوند متعال برتر است از جمیع عالم وجود و جمیع آسمان‌ها و زمین و آنچه در بین آن دو می‌باشد.

عزت فقط از آن خداست

از نظر پژوهشگران معارف الهی، اصالتاً عزّت و برتری از آن خداست و اختصاص به ذات مقدّس او دارد. کسی در اَصلِ آن با خدا شریک نیست، همان‌طوری که در قرآن آمده است: إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً هُوَ السَّمیعُ الْعَلیم؛ به‌راستی عزّت، همه از آنِ خداست. او شنوای داناست(یونس:۶۵).

هر کسی می‌خواهد به مراتب بالاتر از کمال و سعادت برسد، تنها باید به سراغ خدا برود و اگر کسی از غیر خدا طلب بلندی و عزّت کند، کاملاً راه را اشتباه رفته است. خداوند این گروه را به سختی نکوهش می‌کند، آنجا که می‌فرماید: أ یَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً؛ آیا سربلندی را نزد آنان می‌جویند؟ [این خیالی خام است] چرا که عزّت، همه از آنِ خداست(نساء:۱۳۹).

در پیشگاه با عظمت و بلندمرتبهٔ خداوند عزیز همه کوچک هستند و شایسته نیست که در پیش او حتّی اظهار وجود کنند. در خطابهٔ غدیر، رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: ذَلَّ كُلُّ شَيءٍ لِعِزَّتِهِ؛ هر چیزی در برابر عزّت او، ذلیل و خوارست. از این رو او وعده داده است که هر کسی از غیر او به‌واسطهٔ امور ظاهری و عارضی برای خود عزّت و سربلندی بجوید، در آخر زیان خواهد دید و به آن چیزی که با آن می‌خواسته است خود را عزیز گرداند، کافر خواهد شد: وَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِیَکُونُوا لَهُمْ عِزًّا۸۱کَلَّا سَیَکْفُرُونَ بِعِبادَتِهِمْ وَ یَکُونُونَ عَلَیْهِمْ ضِدًّا۸۲؛ و به‌جای خدا، معبودانی اختیار کردند تا برای آنان [مایه‏] عزت باشد. نه چنین است. به‌زودی [آن معبودان‏] عبادت ایشان را انکار می‌کنند و دشمن آنان می‌گردند(مریم:۸۱ و ۸۲).

در جای دیگر آنانی که از راه گناه و نافرمانی او می‌خواهند در بین دیگران سرفراز شوند را وعدهٔ جهنم می‌دهد: وَ إِذا قیلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئْسَ الْمِهادُ؛ و چون به او گفته شود: «از خدا پروا کن» خودپسندی او را به بدکرداری برانگیزد، وی را به گناه کشاند. پس جهنم برای او بس است، و چه بد بستری است(بقره:۲۰۶) .

در قرآن کریم وصف این شخص در قیامت به‌صورت هولناک‌تری هم بیان شده است: خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلی سَواءِ الْجَحیمِ * ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأسِهِ مِنْ عَذابِ الْحَمیمِ * ذُقْ إِنَّکَ أنْتَ الْعَزیزُ الْکَریمُ * إِنَّ هذا ما کُنْتُمْ بِهِ تَمْتَرُونَ؛ او را بگیرید و به‌میان دوزخش بکشانید، آنگاه از عذابِ آب جوشان بر سرش فروریزید. بچش که تو همان ارجمند بزرگواری! این است همان چیزی که درباره آن تردید می‌کردید(دخان:۴۷-۵۰) .

منابع

• التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌؛ حسن مصطفوی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
• شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.