چگونگی آمد و شد شب و روز
چگونگی آمد و شد شب و روز در خطبه غدیر از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله مورد اشاره قرار گرفته است؛ اینگونه که شب و روز پیوسته در پی هم شتابان میآیند.
گفته شده که این عبارت رسول الله صلی الله علیه و آله از دو آیه قرآن گرفته شده است:
- آیهٔ ۵ سورهٔ زمر:
یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَی النَّهارِ وَ یُکَوِّرُ النَّهارَ عَلَی اللَّیْلِ؛ شب را به روز در میپیچید و روز را به شب درمیپیچید
؛ - آیه ۵۴ سورهٔ أعراف: ...یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ یَطْلُبُهُ حَثیثاً…؛ شب را در حالی که همواره با شتابْ روز را میجوید بر روز میپوشاند.
حسن مصطفوی (درگذشت: ۱۳۸۴ش)، مفسر قرآن و لغوی، در کتاب التحقیق فی کلمات القرآن درباره معنای آیه اول می گوید: «اصل واحد در مادهٔ «کور» چرخاندن چیزی است در محیطی محدود و معیّن؛ از مصادیق آن پیچیدن عمامه است بر سر… پس معنای آیه این چنین میشود: هر کدام از روز و شب را بر دیگری میپیچد. این پیچیدن در مورد زمین و هر کرهٔ آسمانی است که نورش از خودش نیست. حرکت چنین کرهای (پیرامون یک منبع نور) موجب انحراف نور از بخشی از آن و عارضشدن تاریکی بر آن میباشد، مخصوصاً چنین پدیدهای در حرکت وضعیهٔ زمین بهخوبی دیدنی است. توضیح اینکه هرگاه کرهای چرخان باشد و دارای حرکت وضعی هم باشد، در هر حرکتی نور یا تاریکی تجدید میشود و دائماً دنبال هم ایجاد میگردند. این بیان لطافت تعبیر با این ماده را میرساند برخلاف دیگر مترادفهای آن از مادّههای دیگر. اما این که چرا «تکویر شب» مقدم شده است، دلیلش این است که نور، اصل ثابتی است و ظلمت پس از وجود نور با عوارض ثانویه یافت میشود. دائرهٔ اصلی و اولی هم برای نوری است که زمین کسب میکند؛ بنابراین تاریکی است که نیاز به تکویر دارد تا در اثر حرکت و دوران حاصل شود.[۱]
نظرات دیگری هم در این باره داده شده است:
- سید محمدحسین طباطبایی (درگذشت: ۱۳۶۰ش)، مفسر و صاحب تفسیر المیزان، به نقل از مجمع البیان میگوید: تکویر عبارت است از این که: بعضی از اجزای چیزی را روی بعض دیگرش بیندازیم، بنابراین مراد انداختن شب است روی روز و انداختن روز است بر روی شب. در نتیجه عبارت مزبور استعاره به کنایه میشود و معنایش نزدیک به معنای آیه یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ؛ شب را در روز مىپوشاند(رعد:۳) میگردد و مراد از آن پشت سر هم قرار گرفتن شب و روز بهطور استمرار است که لا ینقطع میبینیم روز، شب را و شب، روز را پس میزند و خود ظهور میکند.[۲]
- سید محمد شیرازی (درگذشت: ۱۳۸۰ش)، فقیه و مفسر، در تفسیر خود این جمله را اینگونه معنا کرده است: وقتی شب میآید، گویا روز را در بر میگیرد و او را میپوشاند؛ همچنین وقتی روز آمد گویا شب را در بر میگیرد و آن را مستور میگرداند.[۳]
پانویس
منابع
- التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ حسن مصطفوی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- ترجمه تفسیر المیزان؛ سید محمدحسین طباطبایی، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- تقریب القرآن إلی الأذهان؛ سید محمد حسینی شیرازی، بیروت: دار العلوم، ۱۴۲۴ق.