ضمانت خداوند برای پیامبر
لِانَّهُ قَدْ اَعْلَمَنی اَنّی اَنْ لَمْ اُبَلِّغْ ما اَنْزَلَ اِلَیَّ فی حَقِّ عَلِیٍّ فَما بَلَّغْتُ رِسالَتَهُ، وَ قَدْ ضَمِنَ لی تَبارَکَ وَ تَعالَی الْعِصْمَةَ مِنَ النّاسِ وَ هُوَ اللَّهُ الْکافِی الْکَریمُ.
زیرا خداوند به من اعلام فرموده که اگر آنچه بر من نازل فرموده در مورد حق علی علیه السلام ابلاغ نکنم، رسالت او را انجام ندادهام، و او حفظ و حراست مرا از مردم (مخالفان) ضامن گشته و او خداوند کفایتکننده و بزرگوار است.
ضمانت خداوند برای پیامبر در خطبه غدیر در جملاتی آمده که ضمن آنها پیامبر صلی الله علیه و آله نشان میدهد که اعلان ولایت دستوری الهی است که به او وحی شده و خداوند برای اعلان آن به پیامبرش ضمانت حفظ داده است.
بستر بیان این جملات از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله این دانسته شده که پیامبر تلاش میکرده تا قبل از اینکه منافقان شبههٔ غیرخداییبودن غدیر را مطرح کنند، غدیر را به عنوان یک واقعهٔ قرآنی و خدایی معرفی کند.
چهار مفهوم از این قسمت از سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله در دو محور خلاصه شده است: اینکه غدیر دستوری الهی است که خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله را برای ابلاغ آن ضمانت کرده است. موضوع وحیبودن اعلان ولایت در غدیر هم در قسمتی دیگر از این جملات مورد اشاره قرار گرفته است.
بستر بیان جمله
بستر بیان این جملات از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر این دانسته شده که پیامبر صلی الله علیه و آله تلاش میکرده تا قبل از اینکه منافقان شبههٔ غیرخداییبودن غدیر را مطرح کنند، پیامبر غدیر را به عنوان یک واقعهٔ قرآنی و خدایی معرفی کند.[۱]
غدیر: دستور الهی و ضمانت خدایی
از این قسمت از سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر چهار مفهوم در دو محور (اینکه غدیر دستوری الهی است که خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله را برای ابلاغ آن ضمانت کرده است) برداشت شده است:
- لِأنَّهُ قَد أعلَمَنی…: همانند دیگر احکام الهی که خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله را درباره آنها مطّلع کرده بود، این قسمت نیز تأکید بر این مطلب دارد که آنچه برای مردم بیان میشود امر الهی و ناشی از آگاهی است که از سوی خدا القا شده است.
- اَنّی اَن لَم اُبلِّغ ما اَنزَلَ اِلَیَّ فی حقِّ عَلیٍّ فَما بلَّغتُ رِسالَتَهُ: بار دیگر تأکید بر این موضوع از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله که اگر آنچه از طرف پروردگار بهسوی من آمده نرسانم، رسالتم را انجام ندادهام. در این جمله با عبارت فی حقِّ علیٍّ بهصراحت کامل موضوع حکم مشخص میشود؛ بنابراین در غدیر خم بنا بوده در مورد حق امیرالمؤمنین علیه السلام با مردم سخن گفته شود و امر الهی در این موضوع به اطلاع عموم مخاطبان رسانده شود.
- وَ قَدْ ضَمِنَ لی تَبارَکَ وَ تَعالَی الْعِصْمَةَ مِنَ النّاسِ…: این قسمت نشاندهنده این موضوع است که از طرف پیامبر صلی الله علیه و آله قطعاً نگرانیهای خاصی بوده که خداوند برای پیامبرش تضمین حفظ از مردم را داده است.
- وَ هُوَ اللَّهُ الْکافِی الْکَریمُ…: پیامبر صلی الله علیه وآله در اعلان ولایت و رسالتی که به عهده ایشان گذاشته شده، بر خداوند کفایتکننده و بزرگوار تکیه میکند؛ زیرا در غیر این صورت پیروزی در این میدان تبلیغ امکانپذیر نخواهد بود. این نیز خود اصلی است از اصول تبلیغ برای مبلّغان غدیر که باید تکیهگاهشان خداوند باشد.[۲]
وحیبودن اعلان ولایت
موضوع وحیبودن اعلان ولایت در غدیر هم در این قسمت مورد اشاره قرار گرفته است: در جمله فَأَوحی إلَیَّ… موضوع وحیبودن اعلان ولایت را پیامبر صلی الله علیه و آله برای بار دوم مطرح میکند:
- مرتبه اول پس از اقرار به عبودیّت خویش و شهادت به ربوبیّت پروردگار که فرمودند: وَ أؤدّی ما أوحی بِهِ إلَیَّ…؛ و آنچه را به من وحی فرموده ابلاغ مینمایم.
- مرتبه دوم نیز در همین قسمت که میفرماید فَأوحی إلَیَّ…. این نشاندهنده این موضوع است که قطعاً منافقان در سال ۱۰ هجری در غدیر خم و پس از آن نسبت به اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله در مورد اعلان ولایت، از پیش خود تصمیم بر این امر گرفته است، تشکیک خواهند کرد؛ به همین دلیل، برای بار دوم نیز مسئله وحیبودن و دستور مستقیم خداوند در مورد انتخاب امیرالمؤمنین علیه السلام را متذکر میشوند.[۳]
از نظر برخی محققان، بعضی روایات درباره نزول برخی آیات، مانند آیه تبلیغ، تأییدی بر وحیبودن اعلان ولایت دانسته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ - فی عَلِیٍّ، یَعْنی فِی الْخِلافَةِ لِعَلِیِّ بْنِ ابی طالِبٍ- وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ؛ به نام خداوند بخشنده مهربان. ای پیامبر آنچه از جانب خدا درباره علی، یعنی درباره خلافت علی بن ابیطالب نازل شده، را ابلاغ کن. که اگر این کار را نکنی، رسالتت را ابلاغ نکردهای و خدا تو را از مردمان حفظ میکند.[۴]
پانویس
منابع
- شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.
- الیقین باختصاص مولانا علی علیهالسلام بامرة المؤمنین؛ سید علی بن موسی بن طاووس، تحقیق: محمدباقر انصاری، قم: مؤسسه دار الکتاب الجزائری، ۱۴۱۳ق.