عدم امکان درک خداوند
عدم امکان درک خداوند در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر مورد اشاره قرار گرفته است.
برخی محققان برای توضیح این موضوع چنین گفتهاند: خداوند با دیده وصف نمیگردد و اگر خودش را معرفی نکرده بود شناخته نمیشد. بر این اساس کسی خدا را بهجز آنچه که خود معرفی کرده است نمیتواند بشناسد.
سرّ مطلب آن است که خداوند از حیث ذات و صفات از حیطه ادراک مخلوق خارج است؛ زیرا او محیط است و مخلوق محاط است. او از نظر ذات و صفات نامتناهی است و مخلوق از این دو نظر متناهی است. پس اگر ذات پاک او خود را به مخلوق نمیشناساند، چگونه برای مخلوق امکان شناسایی او وجود داشت.
در برخی از ادعیه آمده است که: اللَّهُمَ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ؛ خداوندا خودت را به من بشناس که اگر نشناسانی فرستادهات را نمیتوانم بشناسم.[۱] همچنین وارد شده است: أنْتَ كَمَا أثْنَيْتَ عَلَى نَفْسِكَ؛ بار خدایا! تو آن سانی که خود ثناخوان خودی.[۲]
محتمل است معنای عبارت آن باشد که: چون صفات او عین ذات اوست، پس بهطور آشکار بر انسان روشن نیست؛ چنانکه دانش به او برای انسان روشن نیست. عبارت وَ لا يَجِدُ اَحَدٌ كَيْفَ هُوَ؛ و کسی نمیتواند بداند که او چگونه است اشاره است به اینکه نمیشود درباره خدا گفت: کیف هو؛ زیرا کیف از مقوله عرض است و خداوند عرض نیست. چگونه مخلوق ضعیف به ذات و صفات خالق بیچون میتواند پی ببرد؟ مگر نه این است که گفتهاند: أين الثَّري و أين الثُّريا؛ خاک کجا و افلاک کجا[۳]
پانویس
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم؛ محمدتقی نقوی، تهران: انتشارات منیر، ۱۳۷۴ش.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مصباح الشریعة؛ منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۰ق.