عطا کردن و منع نمودن خداوند

وَ یَمنَعُ وَ یُعطِی

و بازمی‌دارد و عطا می‌نماید.

<< قبلی بعدی >>

عطا کردن و منع نمودن خداوند از صفاتی است که پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر به آن پرداخته است.

برخی محققان درباره حکمت عطا و منع الهی در جمله خطبه غدیر چنین گفته‌اند: گنجینه‌ها و مخازن جهان در اختیار خداوند است. از آنجا که خدای سبحان حکیم علی الاطلاق است و بندگان را بهتر از خودشان می‌شناسد، به هرکه بخواهد می‌دهد و از هر که بخواهد می‌ستاند.

عطا و منع نمودن خداوند بندگان را نسبت به امکانات و نعمت‌های خود کاملاً بر اساس حکمت بوده و بر مبنای عدالت می‌باشد و حتی طبق مصالح افراد به گونه‌های مختلفی بندگان خویش را تحت تربیت خاص قرار داده است. خداوند اگر غیر از این عمل نماید، بندگان خسارت و زیان دنیوی و اخروی خواهند برد.

حکمت عطا و منع الهی

برخی محققان درباره حکمت عطا و منع الهی در جمله خطبه غدیر چنین گفته‌اند: گنجینه‌ها و مخازن جهان در اختیار خداوند است. از آنجا که خدای سبحان حکیم علی الاطلاق است و بندگان را بهتر از خودشان می‌شناسد، به هرکه بخواهد می‌دهد و از هر که بخواهد می‌ستاند.

خداوند به عدّه‌ای بنابر حکمتش فراوان می‌دهد و به برخی در حدّ کفاف یا کمتر از آن می‌بخشد: لَهُ مَقالیدُ السَّماواتِ وَ الْأرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیءٍ عَلیم؛ کلیدهای آسمانها و زمین از آنِ اوست. برای هر کس که بخواهد روزی را گشاده یا تنگ می‌گرداند. اوست که بر هر چیزی داناست(شوری:۱۲)‏.

خدا می‌داند که اگر روزی و نعمتش را بر همه بگستراند، زمین پر از ظلم و ستم خواهد شد؛ چراکه بعضی بر بعضی دیگر از حیث ظرفیّت و قابلیّت برترند و واکنشی یکسان نسبت به نعمت‌ها ندارند: وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأرْضِ وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبیرٌ بَصیر؛ و اگر خدا روزی را بر همهٔ بندگانش فراخ گرداند، مسلّماً در زمین سر به عصیان برمی‌دارند، لیکن آنچه را بخواهد به اندازه‌ای [که مصلحت است‏] فرو می‌فرستد. به‌راستی که او به [حال‏] بندگانش آگاهِ بیناست(شوری:۲۷).

ولی خداوند هر آفریده‌ای را به نحو أحسن می‌آفریند و نقصانی در او باقی نمی‌گذارد و هرچه که مورد نیاز باشد را تفضّل می‌کند. این پدیده از سنّت‌های خداوندی است که در کتابش بیان کرده است: صُنْعَ اللَّهِ الَّذی أتْقَنَ کُلَّ شَیْء؛ و (آنها) ساختهٔ آن خدایی است که هر چیزی را مُتقَن (محکم و بی‌عیب) آفرید(نمل:۸۸).

عطا و منع نمودن خداوند بندگان را نسبت به امکانات و نعمت‌های خود کاملاً بر اساس حکمت بوده و بر مبنای عدالت می‌باشد و حتی طبق مصالح افراد به گونه‌های مختلفی بندگان خویش را تحت تربیت خاص قرار داده است. خداوند اگر غیر از این عمل نماید، بندگان خسارت و زیان دنیوی و اخروی خواهند برد.

نتیجه عطای خداوند و سرکشی مجرمان

در ذیل این کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر به سخنی از امیرالمؤمنین علیه السلام درباره نتیجه عطای الهی و سرکشی مجرمان اشاره شده است:

به راستی خداوند عزوجل شداد بن عاد، ثمود بن عبّود و بلعم پسر باعورا را مهلت داد، نعمت‌های ظاهری و باطنی‌اش را بر آن فراخ گردانید، اموال و عمرهای طولانی به آنها بخشید و زمین همراه با برکاتش به‌سوی آنها آمد تا آنها متذکّر نعمت‌های خداوند شوند و نهیب‌ها و هشدارهای خدا را بشناسند و دست از استکبار بردارند. امّا زمانی که مهلت به‌پایان رسید و به اوج لذّت‌ها رسیدند، خداوند عزّوجلّ آنها را مؤاخذه و ریشه‌کن کرد؛ برخی با سنگ‌های آسمانی، عدّه‌ای با صیحهٔ آسمانی، بعضی هم با ابرهای خشمگین و عده‌ای هم دچار زمین‌لرزه و بلعیدن زمین شدند. آگاه باشید! به راستی که هر اجلی فرا می‌رسد.

منابع

• شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.
• الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.