محمد بن یعقوب کلینی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق رازی کلینی |
| تولد | حدود سال ۲۵۵ق |
| وفات | ۳۲۹ق، بغداد |
| محل دفن | بغداد |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | احمد بن ادریس قمی، حسن بن فضل بن یزید یمانی، احمد بن مهران، ابن بابویه، صفار قمی |
| شاگردان | ابن ابی رافع صیمری، ابن قولویه، هارون بن موسی تلعبکری، ابوغالب زراری |
| تالیفات | الکافی |
ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق رازی، معروف به شیخ کلینی، در روستای کلین (در ۳۸ کیلومتری شهر ری) در حدود سال ۲۵۵ هجری قمری متولد شد. او نویسنده کتاب «الکافی» است که یکی از کتب اربعه شیعه به‌شمار می‌آید. کلینی به دلیل وثاقت و دانشش به «ثقةالاسلام» معروف شد.
زندگی‌نامه
ثقة الاسلام کلینی پدرش، یعقوب بن اسحاق، از علمای عصر خود بود و در تربیت او نقش بسزایی داشت.
دایی‌اش، که «علان رازی» نامیده می‌شد، نیز از محدثین بزرگ و در تعلیم و تربیت وی مؤثر بود. او در سفر حج به شهادت رسید. کلینی تحصیلات ابتدایی را نزد پدر و دایی خود گذراند و با منابع حدیثی و رجالی آشنا شد.
برای ادامه تحصیل به شهر ری رفت که در آن زمان مرکز برخورد آرا و اندیشه‌های مختلف بود. در ری، او با اندیشه‌های فرقه‌های گوناگون مانند اسماعیلیه، حنفیه، شافعیه و شیعه آشنا شد.
مرحوم شیخ کلینی در محضر ابوالحسن محمد بن اسدی کوفی حدیث آموخت و سپس برای تکمیل دانش خود به قم رفت. در قم، با محدثانی که مستقیماً از امام عسکری علیه السلام یا امام هادی علیه السلام حدیث شنیده بودند مانند علی بن ابراهیم قمی و محمد بن حسن صفار قمی ودیگر محدثین قم، ملاقات کرده و از آنها بهره برد.
فعالیت‌ها:
کلینی مدتی در کلین به مرجعیت و رهبری شیعیان پرداخت.
او سپس به بغداد هجرت کرد و در آنجا به تدریس علوم اهل بیت علیهم السلام مشغول شد.
کلینی در بغداد مرجعیت دینی یافت و هم شیعیان و هم اهل سنت در مسائل دینی به او مراجعه می‌کردند. او به عنوان اولین کسی که لقب «ثقة الاسلام» یافت، شهرت یافت.
مهم‌ترین اثر او، کتاب «الکافی» است که یکی از کتب اربعه حدیثی شیعه است. او این کتاب را به درخواست دوستی نوشت تا مجموعه‌ای کافی از علوم دین را دربرداشته باشد.
اساتید:
بر اساس منابع تاریخی، شیخ کلینی حدود ۵۰ استاد و شیخ داشته که نقش مهمی در آموزش، تربیت و تعلیم او ایفا کرده‌اند. علی بن ابراهیم قمی، صاحب تفسیر قمی، بیشترین تأثیر را بر او داشته است، به طوری که نامش در بیش از ۷۰۶۸ سند حدیث کتاب کافی ذکر شده است. دیگر اساتید مشهور او عبارتند از:
- محمد بن یحیی اشعری
- احمد بن ادریس قمی
- احمد بن عبدالله بن احمد بن محمد بن خالد برقی
- احمد بن محمد بن عیسی اشعری
- عبدالله جعفر حمیری
- حسن بن فضل بن یزید یمانی
- احمد بن مهران
- محمد بن حسن طائی
- علی بن حسین بن موسی بن بابویه، پدر شیخ صدوق
- صفار قمی صاحب کتاب «بصائر الدرجات»
- محمد بن یحیی عطار
- قاسم بن علا
- احمد بن محمد بن سعید همدانی معروف به ابن عقده
شاگردان:
برخی از بزرگان شیعه که از شاگردان شیخ کلینی بوده و از او روایت نقل کرده‌اند عبارتند از:
- ابوعبدالله احمد بن ابراهیم معروف به ابن ابی رافع صیمری
- ابوالقاسم جعفر ابن قولویه، صاحب کتاب «کامل الزیارات»
- ابومحمد هارون بن موسی تلعبکری
- ابوغالب احمد بن محمد زراری
- محمد بن علی ماجیلویه قمی
- ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن جعفر
- ابوعبدالله محمد بن احمد بن قضاعه صفوانی
- احمد بن احمد کاتب کوفی،
- احمد بن علی بن سعید کوفی،
- عبدالکریم بن عبدالله بن نصر بزار تنیسی،
- علی بن احمد بن موسی دقاق،
- محمد بن احمد سنانی زاهری،
- ابوالفضل محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی،
- محمد بن عصام کلینی،
- محمد بن ابراهیم نعمانی،
وفات و محل دفن:
- کلینی در سال ۳۲۹ هجری قمری در بغداد درگذشت.
- آرامگاه او در بغداد زیارتگاه است
تألیفات
علاوه بر کتاب «الکافی»، محمد بن یعقوب کلینی آثار دیگری نیز داشته است که نشان‌دهنده جایگاه علمی او در زمینه‌های غیر از علم حدیث است. برخی از این آثار عبارتند از:
- الرد علی القرامطه: در رد عقاید التقاطی قرمطیان نگاشته شده است.
- رسائل الائمه علیهم السلام.
- تعبیرالرؤیا: (تعبیر خواب).
- کتاب الرجال.
- ما قیل فی الائمه علیهم السلام من الشعر: مجموعه اشعار در فضائل اهل بیت.
- الزی و التجمل.
- الدواجن و الرواجن.
- الوسائل.
- فضل القرآن
تألیف در غدیر[۱]
از جمله مؤلفین مشهور چهارده قرن که در مورد غدیر تألیف داشته‌اند شیخ کلینی (م ۳۲۸ ق) است، که توضیح آن چنین است:
خصائص الغدیر، محمد بن یعقوب کلینی (ابوجعفر، رازی، م ۳۲۸ ق). عربی، خطی. این کتاب در فضایل و وقایع و نیز خصائص روز غدیر است.
چنانچه علامه ملا محمدباقر کجوری در اوائل کتابش «الخصائص الفاطمیة» گفته، اول کسی که کتابی به عنوان خصائص تألیف نموده کلینی است، که این کتاب را جمع‌آوری نموده و مورد اعتماد و استشهاد علما بوده و در کتب امامت از آن نقل نموده‌اند.
به گفته علامه حاج آقا بزرگ در «الذریعة» نسخه ای از آن تا سال هزار هجری باقی بوده است، چرا که شیخ کفعمی م ۹۰۵ ق این کتاب را از مصادر کتاب خود «البلد الأمین» قرار داده است.[۲]
این کتاب در «الصراط المستقیم» بیاضی با نام «خصائص یوم الغدیر» آمده است.