جغرافیای غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

خصوصيت غدير خم از ميان آبادى ‏هايى كه از مكه تا مدينه بر سر راه مسافران بود، وجود بركه بزرگ آب در آن بود، كه در حد يک درياچه كوچک مى ‏نمود و در طول سال آب آن خشک نمى‏ شد، در حالى كه بركه‏ هاى ديگر مدتى پس از فصل بارندگى و سيل خشک مى‏ شدند.

اگر چه كاروان عظيم حجاج آب همراه داشتند و شتران مخصوص حمل آب قافله را همراهى مى‏ كرد، اما پيداست كه آنها در طول مسير در آبادى‏ ها ظرف ‏هاى خالى شده را پر مى ‏كردند.

با اينكه انتظار مى‏ رفت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در اين اولين و آخرين سفر حج خود مدتى در مكه بمانند، ولى بلافاصله پس از اتمام حج حضرت به منادىِ خود بلال دستور دادند تا به مردم اعلان كند: فردا كسى جز معلولان نبايد باقى بماند، و همه بايد حركت كنند تا در وقت معين در «غدير خم» حاضر باشند.

سپس اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را فرا خواند و به او دستور داد بالاى منبر بيايد و در سمت راستش بايستد.

در اين حال پيامبر صلى الله عليه و آله دست بر شانه على‏ عليه السلام گذاشت. اكنون مردم -  بر خلاف هميشه كه يک خطيب را در حال نشسته مى‏ ديدند -  دو نفر را بر فراز منبر در حال ايستاده مى‏ ديدند و خود را آماده شروع خطابه مى‏كردند.

پيامب رصلى الله عليه و آله نگاهى به راست و چپ جمعيت نمود و منتظر شد تا مردم پس از نماز فشرده ‏تر بنشينند و جمع شوند و با سكوت آماده شنيدن سخنان حضرتش شوند.

اكنون بى‏ سابقه ‏ترين سخنرانى تاريخ شش هزار ساله انبياء عليهم السلام با حضور يكصد و بيست هزار نفر در مقابل اول شخصيت جهان آغاز مى‏ شود. با نام خدا طنين صداى پيامبر صلى الله عليه و آله در فضاى غدير پيچيد:

آنگاه امامت دوازده امام ‏عليهم السلام بعد از خود را تا آخرين روز دنيا اعلام فرمود. سپس با بلند كردن و معرفى اميرالمؤمنين ‏عليه السلام فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ...»، و كمال دين و تمام نعمت را با ولايت ائمه‏ عليهم السلام اعلام فرمود. بعد از آن غضب الهى بر [[عداوت اهل بیت علیهم السلام|دشمنان اهل بیت‏ علیهم السلام]] را با تلاوت آيات [[عذاب]] و [[لعن]] از [[قرآن]] و [[تفسیر]] آن به عده ‏اى از اصحابشان بيان فرمود.

سپس با اشاره رمزى به «اصحاب صحيفه ملعونه»، تصريح كرد كه بعد از من مقام امامت را غصب مى‏ كنند و غاصبين را لعنت كرد.

آنگاه تكيه سخن را بر اثراتِ ولايت و محبت اهل بيت ‏عليهم السلام قرار داد و آياتى از قرآن درباره اهل بهشت تلاوت فرمود و آنها را به شيعيان و پيروان آل محمد عليهم السلام تفسير نمود. آياتى هم درباره اهل جهنم تلاوت كرد و آنها را به دشمنان آل محمد عليهم السلام معنى نمود.

آن منبر سنگى كه در جغرافياى غدير مى‏ درخشد -  گذشته از سخنرانى -  شاهد سه اقدام عملى نيز بود كه تا آن روز سابقه نداشت. يكى آنكه پيامبر صلى الله عليه و آله پس از معرفى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و بيان مقام امامت، از فراز [[منبر]] مردم را مورد سؤال قرار داد و از آنان پاسخ خواست تا اقرار كنند. حضرت فرمودند: چه كسى نسبت به شما از خودتان صاحب اختيارتر است؟ همه يكصدا پاسخ دادند: خدا و رسولش.

دوم آنكه از اميرالمؤمنين ‏عليه السلام خواست نزديك‏تر بيايد و آنگاه دو بازوى حضرت را گرفت و او را تا آنجا بلند كرد كه پاهاى حضرت محاذى زانوان [[پیامبر صلی الله علیه و آله]] قرار گرفت. در آن حال فرمود: من كنت مولاه فهذا على مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله: هر كس من صاحب اختيار اويم اين على صاحب اختيار اوست. خدايا دوست بدار هر كس او را دوست بدارد و دشمن بدار هر كس او را دشمن بدارد و يارى كن هر كس او را يارى كند و خوار كن هر كس او را خوار كند.

سوم بيعت عمومى بود كه حضرت از انبوه جمعيت خواست تا اقرار نام ه‏اى درباره ولايت اهل ‏بيت‏ عليهم السلام بر زبان جارى سازند و آن را همراه پيامبر صلى الله عليه و آله تكرار كنند. در اينجا خطاب به مردم فرمود: همه بگوييد:

ما فرمان تو را كه از جانب خداوند درباره على بن ابى‏ طالب و امامان از فرزندانش به ما رساندى اطاعت مى‏ كنيم و به آن راضى هستيم، و با قلب و جان و زبان و دستمان با تو بر اين مدعا بيعت مى‏ كنيم ... . عهد و پيمان در اين باره براى ايشان از ما، از قلب‏ ها و جان‏ ها و زبان‏ ها و ضماير و دستانمان گرفته شد. هر كس با دستش توانست و گرنه با زبانش بدان اقرار كرده است.

قرآن عجب حضورى در غدير دارد. هر فراز از اين واقعه عظيم با آيه‏اى تأييد مى‏ شود تا آنجا كه امضاى الهى را به ارمغان مى ‏آورد: «اليوم اَكملتُ لكم دينكم و اَتممتُ عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام ديناً».

اگر جايگاه منبر بازسازى شود در زير درختان پيامبر صلى الله عليه و آله را خواهيم ديد كه عمامه خود را -  كه سحاب نام داشت -  به معناى اعلام جانشينى در برابر مردم بر سر اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى ‏بندد. ازدحام مردم را پس از سخنرانى خواهيم ديد كه سعى مى‏ كنند خود را به پيامبر صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين‏ عليه السلام نزديك‏تر كنند، و [[تبریک]] و تهنيت بگويند و با ايشان مصافحه كنند. فريادهاى شعفِ جمعيت شكوه و عظمت عجيبى را بر وادى غدير حاكم ساخته است.

اگر گوش جان فرا دهيم صداى منادى پيامبر صلى الله عليه و آله را مى‏شنويم كه در بين مردم اين خلاصه غدير را تكرار مى‏ كند: «من  كنت مولاه فهذا على مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله».

اگر با چشم دل بنگريم مراسم [[بیعت]] تماشايى است كه توقف سه روزه براى آن است. زير درختان در كنار بركه دو خيمه را خواهيم ديد كه به دستور خاص پيامبر صلى الله عليه و آله برپا شده است. در يكى خود حضرت و در ديگرى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام جلوس فرموده ‏اند. راستى عجب مناظر به ياد ماندنى!

ابتدا وارد خيمه پيامبر صلى الله عليه و آله مى ‏شدند و با حضرت بر سر پيمان ولايت علوى دست بيعت مى ‏دادند. آنگاه از خيمه حضرت خارج مى‏ شدند و وارد خيمه اميرالمؤمنين ‏عليه السلام مى ‏شدند و با ادب «السلام عليك يا اميرالمؤمنين» مى ‏گفتند و بر سر پايدارى در اين ولايت و دفاع از آن، دست بيعت مى‏ دادند.

كِى از خاطره بازديد كنندگان بيابان غدير محو خواهد شد كه [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] در همين خيمه ‏ها با پيامبر و على ‏عليهما السلام دست بيعت دادند و «اصبحت مولاى و مولى كل مؤمن و مؤمنة» گفتند و پرسيدند: آيا اين برنامه از طرف خداست يا نه!!! و پيامبر صلى الله عليه وآله با تعجب فرمود: آيا چنين مسئله بزرگى بدون امر خدا مى ‏شود؟! و با اين همه بساط سقيفه را همانان بر پا كردند، و پايه ‏گذار ضديت با ولايت على ‏عليه السلام تا ابد شدند.

منظره ديگرى كه در جغرافياى غدير ثبت شد بيعت زنان بود. بانوى بانوان جهان حضرت فاطمه زهرا عليها السلام از حاضرين اين بيعت بود، كه بعد از دو ماه و اندى آن را به ياد همه آورد و در گير و دار سقيفه خاطر نشان ساخت.

شكل خاص بيعت زنان فراموش نشدنى و يادآور حرمت و حجاب زنان در ولايت علوى بود. طشتى پر از آب، پرده‏اى در وسط آن، دست اميرالمؤمنين‏ عليه السلام داخل آب در يک سوى پرده، دست بانوان در سوى ديگر پرده در آب، همه حاكى از آن است كه حتى در چنين امر عظيمى بايد بيعت از پشت پرده باشد كه نه تنها دست در دست بيعت كننده قرار نمى ‏گيرد، بلكه پرده‏اى زده مى‏شود تا يكديگر را نبينند.

در حاشيه اين سرزمين خاطره عجيبى خود نمايى مى‏ كند. مردم امين وحى الهى جبرئيل را به صورت مردى خوشرو مى ‏بينند كه مى‏ گويد: «پيامبر براى على پيمانى بست كه جز كافر به خدا و رسولش آن را بر هم نمى‏ زند».

پايان روز سوم نوبت ديدن اصحاب فيل بود كه با [[سنگ آسمانی]] نابود شدند! نوبت مباهله در غدير بود كه خدا به عنوان شاهد غدير معجزه نشان داد.

زير درختان، كنار خيمه پيامبر صلى الله عليه و آله دوازده نفر پس از آن مراسم تاريخى نزد پيامبرصلى الله عليه وآله آمده‏ اند و حارث فهرى سركرده آنان مى ‏پرسد: آيا اينكه گفتى «من كنت مولاه فهذا على مولاه» از جانب پروردگار بود يا از نزد خود گفتى؟!

ديدار كننده از وادى غدير با شنيدن اين فراز از وقايع آن روز احساس ديگرى از درون خود مى ‏يابد، كه گويا آن روزها ماجراهاى ديگرى هم جريان داشته است. وقايع و ماجراهايى كه جا دارد در اين جغرافياى تاريخى به جستجوى آنها نيز بپردازيم:

اگر چشم دل باز باشد ابليس را خواهد ديد كه در روز غدير از شدت غيظ فرياد مى‏ كشد. شياطين از او علت را مى‏پرسند و او مى‏گويد: اين پيامبر كارى كرد كه اگر به سرانجام رسد هرگز كسى خدا را معصيت نخواهد كرد. آنان به التماس مى‏ گويند: تو بودى كه آدم را گمراه كردى، اكنون نيز دست به كار شو! او هم وعده مى‏دهد كه بعد از رحلت پيامبرصلى الله عليه وآله آرام ننشيند و با كمک منافقان تمام تلاش خود را براى شكستن پيمان ولايت به كار گيرد.

آنان كه در مكه براى غصب خلافت همپيمان شده و «صحيفه ملعونه» را امضا كرده بودند، اكنون در ميان جمعيت نيروهاى خود را از ميان منافق صفتان انتخاب مى‏ كردند. آنان هنگام سخنرانى با نگاه ‏هاى اعتراض گونه خود و هنگام بيعت با اعتراضات صريحشان، زهر خويش را بر [[عسل]] مصفاى غدير مى ‏ريختند.

اكنون كه غدير را انجام شده مى ‏بينند فتنه‏ هاى جديدى در سر مى‏ پرورانند: قتل پيامبر صلى الله عليه و آله و على‏ عليه السلام قبل از رسيدن به مدينه! خدايا اين بركه چه اسرارى در خود نهفته دارد؟ به روى شيرين آن لبخند بزنيم يا براى روى تلخ آن اشک بريزيم. عجيب است كه بعد از اين همه، نقشه مى‏ كشند كه در راه پيامبر صلى الله عليه و آله را به قتل برسانند و يا اگر نتوانستند على ‏عليه السلام را !!

آرى، بالاخره مراسم سه روزه غدير پايان مى‏ پذيرد، و كاروان صد و بيست هزار نفرى [[حجةالوداع]] با غدير وداع مى‏كنند، و جز اندكى در دل هم با غدير خداحافظى مى ‏كنند!!

جغرافياى غدير اما هنوز گسترده مى ‏شود و تا «[[هرشی(عَقَبه)|هَرشی]]» در ۲۰ كيلومتر بعد از غدير ادامه مى‏يابد. اين نام چه ارتباطى با غدير دارد و كجاست؟ همان كوهى است كه مى‏ خواستند بر فراز آن نقشه قتل پيامبر صلى الله عليه و آله را و در پاى آن نقشه قتل على‏صلى الله عليه وآله اجرا كنند! چه كسانى؟ همانان كه بعد از رحلتش [[خلافت]] را غصب كردند!

پس بياييد بعد از ديدار غدير سرى هم به قله هَرشى بزنيم و خاطره تلخ آن شب را مرور كنيم. در تاريكى، اكثريت كاروان مجبورند كوه را دور بزنند چون اين گونه براى شتران آسان‏تر است، اما پيامبر صلى الله عليه و آله و عده‏اى ديگر از كوه بالا مى‏روند تا با عبور از قله آن در سوى ديگر كوه زودتر پايين آيند و راه نزديك شود.

چشمان نافذى همچون [[حذیفة بن یمان یمانی|حذیفه]] مى‏ خواهد كه ببيند چهارده نفر زودتر از پيامبر صلى الله عليه و آله سربالايى كوه را در پيش گرفته به سرعت سمت قله را نشانه رفته ‏اند. كمى بعد، پيامبر صلى الله عليه و آله حركت مى‏ كند و عده‏ اى از قافله همراه مى‏ شوند، ولى سربالايى تند كوه حركت شتران را كُند مى‏ كند و قافله عقب مى ‏ماند.

افسار شتر پيامبرصلى الله عليه وآله در دست حذيفه است و عمار از پشت سر شتر را راهنمايى مى‏كند و سريع‏تر به قله مى‏رسند. كسى جز پيامبر صلى الله عليه و آله نمى‏ داند و نمى ‏بيند كه در دو سوى گردنه چهارده نفر با شمشيرهاى آخته آماده‏ اند و ظرف‏ هاى پر از شن را در ابتداى سراشيبى نگه داشته ‏اند تا با عبور شتر پيامبر صلى الله عليه و آله آنها را رها كنند و با وحشت و سقوط شتر، جان پيامبرصلى الله عليه وآله به خطر افتد.

==== د) «و اللَّه يعصمك من الناس» حافظ پيامبر صلى الله عليه و آله ====

طبيعى بود كه اولين اقدام براى نابودى اين آثار به دست عمر بن الخطاب باشد، چرا كه او مؤسس صحيفه و [[سقیفه]] بود. آرى، به دستور [[عمر بن خطاب|عمر]] مسجد غدير كه توسط پيامبر صلى الله عليه و آله و اصحابش علامت گذارى شده بود از ميان برده شد و علائم آن محو گرديد؛ و سقيفه پنداشت كه آخرين يادگار غدير از صفحه روزگار برداشته شد.

ولى دلسوختگان غدير جغرافياى غدير را حفظ كردند، و در زمان اميرالمؤمنين‏ عليه السلام بار ديگر آنجا را احيا كردند و ياد غدير را زنده نمودند.

پس از شهادت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام، بار ديگر معاويه دشمن كينه ‏توز [[اسلام]]، ساربانى را با دويست نفر مأمور كرد و آنان را به غدير خم فرستاد، تا هر گونه آثارى در آنجا هست با خاک يكسان كنند.

اى درختان غدير كه در سايه شما پيامبر صلى الله عليه و آله دست على‏ عليه السلام را به عنوان نشان [[هدایت]] بالا برد؛ و اى بركه و چشمه غدیر و اى ريگ‏هاى وادى غدير، اگر اشک مى‏ ريزيد كه جاى پاى محمد و على‏ عليها السلام را با خاک يكسان كردند، خبر داريد كه خانه محمد و على ‏عليها السلام را به آتش كشيدند و طناب بر گردن صاحب غدير انداختند، تا به اجبار از او براى سقيفه [[بیعت]] بگيرند!!

بعد از آن امام حسين‏ عليه السلام را در مسيرى كه از [[مکّه]] به [[عراق]] مى ‏آمد، مى‏ بينيم كه كاروان [[کربلا]] را از غدير عبور مى‏ دهد و در آنجا توقفى دارد.

بار ديگر مسجد غدير را در زمان [[امام باقر علیه السلام]] احيا شده مى ‏بينيم. پس از آن [[امام صادق ‏علیه السلام]] را مى ‏بينيم كه رسماً در سفر از مدينه به مكه در غدير توقفى مى‏ نمايد و جاى [[منبر]] پيامبر صلى الله عليه و آله و جزئياتى از واقعه را نشان مى‏دهد. در نقطه ‏اى ديگر محل خيمه [[منافقین]] را نشان مى‏ دهد و برخى توطئه ‏هاى آنان را بيان مى ‏فرمايد.

پس از آن [[ابن ادریس حلی]] (م ۵۹۸ ق) بقاى مسجد غدير در زمان خود را يادآور شده است.

سيد حيدر كاظمى (م ۱۲۶۵ ق) از وجود مسجد غدير خبر داده و مى‏گويد: »با آنكه جاده از غدير فاصله دارد ولى مسجد آن مشهور است« .

چشمه غدير گاهى پر آب و گاهى كم آب بوده و در مواردى در صدد حفر و ازدياد آب آن برآمده ‏اند. بركه غدير در اثر عوارض طبيعى عريض ‏تر يا كم عرض‏تر شده است. حتى در زمان عثمانى ‏ها سيل شديد باعث خرابى مسجد شده و دوباره اقدام به بازسازى آن گرديده است.

يكى از بناهاى مقدسى كه وهابيت همچون ساير موارد به انهدام آن دست يازيده مسجد غدير است. آنان با دو اقدام كينه‏ توزانه اثر مسجد غدير را به كلى محو كرده ‏اند. از يک سو ساختمان مسجد را كاملاً منهدم ساخته و از بين برده‏ اند و اثرى از آن باقى نگذاشته‏ اند، و از سوى ديگر جاده را به قدرى از غدير فاصله داده ‏اند كه حتى دورنماى آن را از جاده نمى‏توان ديد.

يكى جغرافيدانى از [[اهل‏ سنت]] به نام عاتق بن غيث بلادى است كه اهل بلاديه در نزديكى غدير است. او از طرف دولت عربستان مأمور به شناسايى مسير هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله شده و در اين راه به غدير خم رسيده و به شناسايى دقيق آن پرداخته است. او در سال‏ هاى ۱۳۹۳ و ۱۳۹۶ قمرى در دو نوبت شخصاً به آن منطقه سفر كرده و به تحقيق از اهالى آنجا پرداخته و جزئيات جغرافيايى منطقه را به صورت دقيقى ثبت كرده است.