حجةالوداع: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از دستور الهى براى سفر حجةالوداع، [[محمّد بن عبدالله صلی الله علیه و آله (رسول الله)|پيامبر صلى الله عليه و آله]] مناديانى را در مدينه و اطراف آن فرستادند تا تصميم حضرت براى اين سفر را به اطلاع همه برسانند و اعلان كنند كه هر كس بخواهد مى ‏تواند همراه حضرت باشد.

پس از اعلان عمومى، عده بسيارى از اطراف مدينه به شهر آمدند تا همراه حضرت و مهاجرين و انصار به سوى مكه حركت كنند. با حركت كاروان پيامبر صلى الله عليه وآله در بين راه مدينه تا مكه افراد قبايل به جمعيت اضافه مى‏ شدند.  

جمعيتى حدود يكصد و بيست هزار نفر و طبق نقل بعضى روايات تا صد و هشتاد هزار نفر در مراسم حجةالوداع شركت كردند كه فقط هفتاد هزار نفر آنان از مدينه به همراه حضرت حركت كرده بودند، به طورى كه [[لبّیک]] ‏گويان از مدينه تا مكه متصل بودند. <ref>عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص۱۶۷ ، ۲۹۷ . الغدير: ج ۱ ص ۱۰ ۹. بحار الانوار: ج ۲۱ ص ۳۶۰ ،۳۸۳ ،۳۸۴ ، ۳۹۰ و ج ۲۸ ص ۹۵.</ref>

در ساعات پايانى روز دوشنبه چهارم ذى‏ الحجة كاروان عظيم حجاج همراه پيامبر صلى الله عليه وآله از سمت بالاى مكه از «عقبه مَدَنيّين» وارد مكه شدند. همزمان كاروان يمن نيز از سمت جنوب وارد مكه شدند و خدمت پيامبر صلى الله عليه وآله رسيدند و در محل از پيش تعيين شده «[[ابطح]]» -  كه منطقه هموار شهر مكه بود -  اسكان يافتند، و آماده اعمال حج شدند.

پس از جابجايى اثاثيه و خواباندن شتران و برپايى خيمه‏ ها، پيامبر صلى الله عليه وآله بدون وقفه كاروان عظيم حجاج را براى زيارت خانه خدا و انجام مناسک به طرف مسجدالحرام حركت دادند.

حضرت با ورود به مسجدالحرام مستقيماً كنار [[حجر الاسود]] آمدند و آن را بوسيدند. آنگاه طواف را آغاز كردند و هفت بار گِرد [[کعبه]] طواف كردند در حالى كه مردم همراه حضرت طواف مى‏ كردند. بعد از طواف در پشت مقام ابراهيم ‏عليه السلام به نماز طواف ايستادند.

سپس به سمت صفا و مروه آمدند و سعى را انجام دادند. در آنجا تشريع حج تمتع را اعلام فرمودند كه با عمره قرار دادن اعمال قبلى، تا پنج روز ديگر مردم براى اعمال حج آماده شوند. <ref>بحار الانوار: ج ۲۱ ص۳۹۳ ، ۳۹۶ .</ref>

در سفر حجةالوداع، پس از آنكه «وقوف» چند ساعته در [[عرفات]] سپرى شد، با غروب آفتاب روز عرفه كاروان حجاج آماده حركت به سوى «مشعر الحرام» شدند. آنان شب به مشعر رسيدند و تا صبح منتظر ماندند، و از اذان صبح تا طلوع آفتاب در آنجا وقوف نمودند.

صبح روز دهم ([[عید قربان]]) از مشعر عازم مِنا شدند تا بقيه اعمال حج را به جا آورند. در روز اول ابتدا جمره عقبه را رَمى كردند و سپس مراسم قربانى انجام شد، و آنگاه با تراشيدن موى سر از احرام بيرون آمدند.<br />بعد از آن راهى مكه شدند تا طواف و سعى و طواف نساء را انجام دهند. بعد از آن در همان روز دهم به مِنا بازگشتند.

هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه وآله به سفر حجةالوداع رفتند، اميرالمؤمنين ‏عليه السلام با لشكرى از طرف پيامبر صلى الله عليه وآله به نجران و سپس يمن رفته بودند كه هدف آن جمع آورى [[خمس]] و زكات و [[جزیه]] و نيز [[دعوت]] به [[اسلام]] بود، ودر مكه و براى مراسم حج به پيامبر صلى الله عليه وآله ملحق شدند.<br />با رسيدن ايام حج در روز نهم ذى ‏الحجة، حضرت به موقف عرفات و سپس به مشعر و منى رفتند. بعد از آن اعمال حج را يكى پس از ديگرى انجام دادند، و در هر مورد واجبات و مستحبات آن را براى مردم بيان فرمودند.

پس از اتمام مراسم سه روزه غدير، [[کاروان غدیر]] پنج روز راه در پيش داشت. آنان به سمت مدينه به راه افتادند و پس از منازل «هَرشى» به «اَبْواء» و «سَقْيا» و «عَرْج» و «اَثايَه» و «مُتَعَشّى» و «مُنصَرَف» و «رَوْحاء» و «عِرْقُ الظَّبيَة» به «مسجد شَجَره» رسيدند.

پس از توقفى كوتاه در «شجره» ، روز بيست و پنجم ذى‏ الحجة سال دهم دقيقاً يك ماه پس از خروج از مدينه به اين شهر بازگشتند، در حالى كه بسيارى از ساكنين قبايل در مسير راه از كاروان جدا شده به شهر و ديار خود رفته بودند. پيامبر صلى الله عليه و آله با همان هفتاد هزار نفرى كه از مدينه خارج شده بودند وارد اين شهر شدند، در حالى كه رسالت عظيم خود را در آرام ‏ترين و قاطعانه ‏ترين شكل انجام داده بودند.

== تبليغ غدير با موضوع حجةالوداع <ref>غدير در آئينه كتاب: ص ۳۰.</ref>==

يكى از موضوعاتى كه در تأليف يا ساير فعاليت‏ هاى فرهنگى غدير بسيار اهميت دارد حجةالوداع است.

'''الف)''' ابتداى حركت پيامبر صلى الله عليه وآله براى سفر حجةالوداع و سپس مراسم حج.

'''ب)''' منتهى شدن آن به واقعه غدير كه در راه بازگشت از اين سفر در كنار غدير خم ‏رخ داد و فرمان توقف توسط [[پيامبر صلى الله عليه وآله]] صادر گرديد.

'''د)''' منافقين در غدير، كه شامل ماجراى سنگ آسمانى و كلمات [[منافقین]] در غدير و نيز نقشه ‏هاى آنان پس از واقعه غدير و نيز جريان عقبه و [[صحیفه معلونه]] دوم است.

'''ه)''' مكان غدير كه بحث در مكان و محل واقع شدن واقعه غدير و تحقيق در تعيين موقعيت جغرافيايى آن در آن زمان و اين زمان است.

از جمله موضوعاتى كه درباره غدير بايد مورد تحقيق و تأليف قرارگيرد تحقيق در جزئيات تاريخى [[واقعه غدير]] و [[حجةالوداع]] كه در چند جنبه مى ‏تواند باشد:

ابتداى حركت پيامبر صلى الله عليه وآله براى سفر [[حجةالوداع]] و سپس مراسم حج.

منتهى شدن حج به واقعه غدير.

[[خطبه]] و مراسم قبل و بعد از خطبه كه تا سه روز به طول انجاميد.

منافقين و سخنان آنان در غدير و نقشه‏ هاى آنان براى ضربه به [[غدير]].

== زمينه حجةالوداع <ref>اسرار غدير: ص ۲۳.</ref> ==

تركيب جامعه مسلمين در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله از يک سو شامل مسلمانانِ مخلصى چون سلمان و ابوذر و مقداد، و از يک سو در برگيرنده تازه مسلمانانى بود كه تا ديروز عليه اسلام شمشير مى ‏زدند، و از سوى ‏ديگر شامل افراد شهوت ‏پرست و دنيا طلبى كه هدفى جز مقاصد دنيوى نداشتند، بوده است.

تعصبات جاهليِ حاكم بر افكار عده ‏اى از مردم، و عُقده ‏هاى باقيمانده از خون‏ هاى بدر و اُحد و حُنين و خيبر، و مطامع دنيوى كه آن ايمان راسخ را از قلوب عده ‏اى ربوده بود، و حسدهاى نهفته ‏اى كه هر روز آشكارتر مى‏ گشت، اين‏ها همگى‏ جو حاكم بر جامعه مسلمين در سال حجةالوداع را روشن مى ‏كند. <ref>بحار الانوار: ج ۲۱ ص۱۸۵ - ۳۷۸.</ref>  

== سفر حجةالوداع <ref>اسرار غدير: ص ۳۶. واقعه قرآنى غدير: ص۱۴ ، ۱۵.</ref>==

پيامبر صلى الله عليه وآله روز شنبه بيست و پنجم ماه ذى ‏قعده سفر حجةالوداع را شروع نمودند. حضرت غسل كرده و دو لباس احرام همراه برداشتند و همراه كاروان هفتاد هزار نفرى حُجاج از مدينه خارج شدند.

در اين سفر حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين‏ عليهم السلام در كنار پيامبر صلى الله عليه وآله بودند.  

همچنين كليه همسران حضرت براى سفر حج آمده بودند. همسران حضرت عبارت بودند از: ام ‏سلمه، ريحانه، صفيه، زينب بنت جَحش، ميمونه بنت حارث، سُوده بنت زَمعَه، ام ‏حبيبه بنت ابى‏ سفيان، عایشه، حفصه.

در [[مسجد شجره]] -  كه در «[[ذو الحلیفة]]» در نزديكى مدينه است -  احرام بستند. آنگاه كاروان عظيم حُجاج لبيك گويان به سوى مكه حركت كردند.  

در بين راه مدينه تا مكه افراد قبائل و كسانى كه از دو سوى جاده راهى به منطقه خود داشتند به جمعيت اضافه شدند؛ و هر چه به مكه نزديك ‏تر مى‏ شدند تعداد جمعيت بيشتر مى‏ شد، به گونه ‏اى كه لبّيک گويان از مكه تا مدينه متصل بودند و بسيارى از آنان پياده بودند.

از آنجا كه دسته جمعى حركت كرده بودند و وقت نيز تا ايام حج كم بود، لذا سرعت قافله زياد بود و اكثر اوقات را در حال حركت بودند و فقط براى نماز و استراحت پياده مى‏ شدند. نماز ظهر و عصر را در يك وقت و نيز مغرب و عشا را در يك وقت به جماعت مى‏ خواندند.<br />حضرت و همراهان با احرام از «مسجد شجره» راهى مكه شدند، و مردم سواره و پياده همراه آن حضرت به حركت در آمدند و وارد بيابان «بَيْداء» شدند، و براى صبح روز يكشنبه در «مَلَل» بودند و نماز صبح را در آنجا خواندند.

سپس حركت كردند تا شب را به «شَرف السَيّالة» رسيدند، و در آنجا نماز مغرب و عشا را خواندند. نماز صبح را در «عِرق الظَبْية» بين روحاء و سياله خواندند. سپس به وادى «رَوْحاء» رسيدند و در آنجا توقف مختصرى داشتند. سپس از روحاء حركت كردند تا به «رُوَيثَه» رسيدند.

از آنجا به «مُنصَرَف» آمدند كه «غَزاله» هم ناميده مى ‏شد و نماز ظهر و عصر را در آنجا خواندند. هنگام نماز مغرب و عشاء در «مُتَعَشّى» پياده شدند و شام را همانجا صرف كردند. براى نماز صبح روز سه‏ شنبه به «اَثايَه» رسيدند، و صبح آن روز در «عَرْج» بودند و در آنجا پياده شدند. بعد از عرج به منطقه «لُحَى الجَمَل» رسيدند و روز چهارشنبه در «سَقْياء» بودند.

صبح روز پنجشنبه به «اَبْواء» رسيدند، و از ابواء به «تَلعاتُ الْيَمَن» آمدند، و از آنجا به وادى «عقبه هَرشى» رسيدند.

روز جمعه با عبور از «جُحْفه» و «غدير خُم» عازم «قُدَيد» شدند. در آنجا پياده‏ ها سختى راه را مطرح كردند و از حضرت مركب‏ هايى براى سوار شدن خواستند. حضرت ضمن اعلام نداشتن سوارى دستور داد براى آسانى سير كمرهاى خود را ببندند و با حركت سريع‏تر طى طريق را بر خود آسان‏ تر نمايند.<br />شنبه به «قُدَيد» رسيدند و مسير را ادامه دادند تا آنكه روز يكشنبه به «عُسْفان» رسيدند، و روز دوشنبه چهارم ذى ‏الحجة در «مَرُّ الظَهْران» بودند، و سپس به سوى «سَرِف» حركت كردند و به آنجا رسيدند كه منزل بعدى مكه معظمه بود.

اكنون قافله هفتاد هزار نفرى كه از مدينه حركت كرده بود به صد و بيست هزار نفر مى ‏رسيد، و از هر سو جاده را نگاه مى‏ كردى ابتدا و انتهاى كاروان ديده نمى ‏شد. <ref>المغازى (واقدى) : ج ۲ ص ۱۰۹۶  - ۱۰۹۲. وفاء الوفاء: ج ۳ ص ۱۰۱۵ ۱۰۱۴. بحار الانوار: ج ۱۰ ص ۴۴۱ و ج ۱۵ ص ۱۶۲.</ref>

== غدير در مسير حجةالوداع <ref>ژرفاى غدير: ص۳۸ ، ۳۹ .</ref> ==

معرفى جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله در مدينه نيز امكان پذير بود. در بين راه مدينه تا مكه قبل از اعمال حج هم ممكن بود. در مسجدالحرام كه مكانى مقدس در نظر همگان بود نيز امكان داشت. در ايام سه روزه حج در عرفات و مشعر و منى هم ممكن بود.

با همه اين شرايطِ مكانى كه پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله در اختيار داشتند، مصالح بسيارى اقتضا مى‏ كرد كه اين برنامه مهم در محل از پيش تعيين شده‏ اى بين مكه و مدينه باشد. حضرت براى توقف، منطقه غدير را در مكه انتخاب كرد و اين يك فرمان الهى بود. حضرت صريحاً اعلام كرد كه پس از خروج از مكه همه بايد در غدير خم براى مسئله ‏اى مهم توقف كنند.<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۰۹.</ref> اين كيفيت اعلام درباره مكان برنامه از چند جهت جالب توجه است:

اين مكان در راه بازگشت از مكه، يک منزل قبل از تقاطع چند جاده در جحفه و محل متفرق شدن جمعيت قرار داشت. با توجه به اينكه در مسير حضرت تا مكه قبايل بين راه كم‏ كم ملحق شدند تا آن جمعيت عظيم پديد آمد، لذا مى ‏بايست قبل از متفرق شدنِ مردم برنامه انجام مى ‏شد.

اين مطلب درباره نسل ‏هاى آينده ‏اى كه با عدد ميليونى حجاج از كشورهاى مختلف از همين مسير عبور خواهند كرد، و به غدير به عنوان يادگار آن روز مى ‏نگرند اهميت ويژه ‏اى دارد. آنان نيز قبل از تقاطع و محل افتراق، با غدير خم و يادگار تاريخى مكان اعلام ولايت تجديد عهدى مى ‏كنند.

گرما و شرايط نامساعد زمين در حالى كه مردم براى سه روز خيمه زدند، و سپس زير آفتاب در برابر منبر جمع شدند و به سخنرانى گوش دادند، همه حالتى غير عادى بود كه خاطره‏ هاى آن روز را بيشتر در اذهان متمركز مى ‏كرد.

== كاروان حجةالوداع <ref>واقعه قرآنى غدير: ص ۱۹.</ref>==

پيامبر صلى الله عليه وآله روز شنبه بيست و پنجم ماه ذى ‏قعده سفر حجةالوداع را شروع نمودند. حضرت غسل كرده و دو لباس احرام همراه برداشتند و همراه كاروان هفتاد هزار نفرى حجاج از مدينه خارج شدند. اكنون مراسم حج در شُرف آغاز بود. تركيب جمعيتى كه براى حج آماده مى ‏شدند قابل توجه بود. كاروانى كه از مدينه به همراه پيامبر صلى الله عليه وآله براى حجةالوداع حركت كرد هفتاد هزار نفر بودند.

كاروان همراه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام كه از يمن براى حج آمدند دوازده هزار نفر بودند، گذشته از لشكر هزار نفرى كه اهل مدينه بودند و همراه خالد به يمن رفته بودند و پس از عزل خالد با حضرت همراه شدند.

بين راه مدينه تا مكه -  از راست و چپ جاده -  جمعيت انبوهى از شهرها و روستاها و چادرنشينان به كاروان پيامبر صلى الله عليه وآله پيوستند.

اهالى مكه و اطراف آن از سمت طائف و نجد و جده، و كسانى كه از آن سوى درياى سرخ در آفريقا با خبر شده و از حبشه و سودان و غير آن براى حج آمده بودند، جمعيت هاى ديگرى بودند كه به سيل عظيم حجاج افزوده شدند.

در مكه احدى از قريش نماند مگر همراه پيامبر صلى الله عليه و آله در حجةالوداع حاضر شد. <ref>تهذيب الكمال: ج ۱۰ ص ۲۰۰، پاورقى ۱.</ref>  

در سال دهم هجرى در مكه و طائف احدى نماند مگر آنكه مسلمان شده و در حجةالوداع شركت كرد. <ref>مقدمة الاصابة لابن حجر: ج ۱ ص۱۴۱ ، ۱۶۰ ، ۱۶۱ . الاصابة (ابن حجر) : ج ۲ ص ۱۳.</ref>

در روايتى به صراحت ياد شده كه عده ‏اى از اهل نجد آمده بودند. <ref>سنن ابى داود: ص ۳۰۲.</ref>

در روايتى ديگر صد نفر از طايفه «صداء» آمده كه در حجةالوداع شركت كردند. <ref>البداية و النهاية: ج ۵ ص ۹۸.</ref>  

افرادى نيز بودند كه در حجةالوداع مسلمان شدند و با پيامبر صلى الله عليه و آله بيعت كردند. <ref>الطبقات الكبرى: ج ۸ ص ۲۹۸. الاصابة: ج ۸ ص ۳۸۱.</ref>  

روزى كه پيامبر صلى الله عليه وآله مى‏ خواستند به سوى [[عرفات]] حركت كنند و اعمال حج را آغاز نمايند، بيش از صد و بيست هزار نفر اين كاروان عظيم را تشكيل مى‏ دادند، كه شامل مردان و [[بانوان|زنان]] و كودكان بودند. <ref>العُدَد القوية: ص ۱۸۳.</ref>  

== مراحل حضور قرآن در حجةالوداع <ref>غدير در قرآن: ج ۳ ص ۱۱ - ۱۴۹.</ref> ==

يكى از نكات ارزشمند در جريانات تاريخى و مذهبى داستان‏واره آنهاست كه با جمع و چكيده از اقوال و نقل‏ هاى مختلف و پراكنده تاريخى و حديثى و تفسيرى و قرار دادن آنها در كنار يكديگر به دست مى ‏آيد. در مورد سفر حجةالوداع و [[غدیر]] نيز اين مهم بسيار حائز اهميت است و زواياى خاصى را براى ما روشن مى‏ كند.<br />در اين باره و از بُعد معارف قرآنى و تفسيرى و آمارى غدير، مسير نزول آيات قرآن در غدير به شكل سلسله ‏وار جمع ‏آورى شده و در عنوان «قرآن» آورده شده، كه به عنوان داستان‏واره حجةالوداع و غدير نيز قابل استفاده است، و براى پرهيز از تطويل در اينجا تكرار نمى ‏شود.

ضرورت اين مبحث از آن جهت است كه ذهنيتى از مسير قرآنى ماجراى غدير پيدا شود و يك جمع‏ بندى از مجموع آن را در نظر گرفته شود.<br />در اين باره بايد بدانيم كه واقعه غدير با مقدماتى حساب شده از مدينه آغاز شد و در طول سفر حج آماده‏ سازى فكرى و عملى براى آن ادامه يافت، تا در روز چهاردهم ذى ‏الحجة سال دهم هجرى رسماً فرمان اجراى آن صادر شد.

در همه اين مراحل آنچه به عنوان پيش‏ بينى يک برنامه كامل عيار درباره اعلام ولايت لازم بود، در نظر گرفته شد. اعجاب برانگيزتر از همه، نزول آيات قرآنى در رابطه با غدير بود كه خداوند آن را در متن قرآن جاى داد، و پيامبر صلى الله عليه وآله در سايه تفسير همان آيات مقدمه‏ چينى لازم براى برنامه عظيم [[غدير]] را تدارك ديدند.

بنابراين مسير نزول آيات غدير از مدينه آغاز مى‏ شود و تا مكه مى‏ رود و از آنجا با مراسم حج همراه مى ‏شود. با پايان حج حركت به سوى غدير خم آغاز مى ‏شود و با رسيدن به سرزمين خم، پيامبر صلى الله عليه وآله سخنرانى مفصل خود را برگزار مى‏ كنند و سپس مراسم سه روزه غدير آغاز مى‏ شود.

وقايع متعددى در ارتباط با غدير در اين ايام رخ مى‏ دهد تا هنگام خروج از غدير فرا مى‏ رسد.<br />از غدير تا مدينه وقايعى اتفاق مى ‏افتد و حتى با وصول به مدينه ماجرا پايان نمى ‏يابد، و تا روز شهادت پيامبر صلى الله عليه وآله هنوز غدير در جريان است و آيات قرآن آن را پشتيبانى مى‏ كند. فهرستى از مراحل حضور آيات قرآن در غدير را در اينجا مى ‏آوريم و مفصل آن با بيان موارد و مدارك در عنوان «[[قرآن]]» آورده شده و براى پرهيز از تطويل در اينجا تكرار نمى ‏شود:

<br />براى توضيح بيشتر هر كدام از اين موارد مراجعه شود به عنوان: [[قرآن]] /  مراحل حضور قرآن در غدير.

با نزديكى غروب روز دوازدهم ذى‏ الحجة در سفر حجةالوداع، طبق آيه ۲۰۳ سوره بقره: «فَمَنْ تَعَجَّلَ فى يَوْمَينِ فَلا اِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا اِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقى» : «هر كس در روز عجله كند گناهى بر او نيست، و هر كس تأخير نمايد نيز اشكالى بر او نيست از كسانى كه تقوا پيشه كنند» ، كسانى كه مايل بودند مى‏ توانستند توقف در منا را پايان دهند و به مكه بازگردند، و هر كس مايل بود شب سيزدهم را هم مى ‏ماند و فردا پس از رمى جمرات سه گانه راهى مكه مى ‏شد.

پيامبر صلى الله عليه وآله ماندن شب سيزدهم را انتخاب كردند و با غروب روز دوازدهم ذى ‏الحجه نماز مغرب و عشا خوانده شد. آن شب مشغول جمع آورى اثاثيه شدند تا مقدمات حركت به سوى مكه را آماده كنند، و پس از آن به استراحت پرداختند. صبح روز سيزدهم نماز صبح خوانده شد، و قبل از ظهر سه جمره را رمى كردند.

اكنون كاروان عظيم حجاج كه همراه پيامبر صلى الله عليه وآله روز سيزدهم را مانده بودند، آماده حركت مى‏ شدند. تا مردم آماده شوند و اثاثيه و شتران را آماده كنند روز بالا آمد و همه منتظر حركت حضرت ماندند.<ref>السنن الكبرى: ج ۷ ص ۳۲۴ ۲۸۷. سنن الدارمى: ج ۲ ص ۴۴. سِفر السعادة: ص ۱۸۴. بحار الانوار: ج ۹۶ ص ۲۷۶. تهذيب الاحكام: ج ۵ ص۲۷۳ ، ۴۵۷ . الكافى: ج ۴ ص۲۴۸ ، ۴۸۶ ، ۵۲۱ . دعائم الاسلام: ج ۱ ص ۳۲۴.</ref>  

قبل از ظهر روز سيزدهم ذى ‏الحجة پيامبر صلى الله عليه وآله همراه با كاروان حجاج از منا به طرف مكه حركت كردند تا به بالاى وادى «ابطح» -  كه همان منطقه مسطح مكه است -  رسيد. <ref>الكافى: ج ۴ ص ۵۲۱ . تهذيب الاحكام: ج ۵ ص ۲۷۳.</ref><br />

== مفاهيم پايه ‏اى انديشه اسلامى در خطبه‏ هاى حجةالوداع <ref>غدير در آئينه قرآن (كورانى -  شمسايى) : ص۱۱۸ - ۱۲۰.</ref>==

[[خطبه]] پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله در عرفات سال حجةالوداع، بشارت درباره دوازده امام پس از خود و توصيه ‏هاى آنان را در برداشت. حال پرسش اينجاست كه در پنج خطبه ديگر در روز ترويه <ref>ترويه: روز هشتم ذى‏ حجه.</ref> در مكه، روز عيد قربان در منى، ميانه ايام تشريق <ref>تشريق: به روزهاى دهم، يازدهم و دوازدهم ذى‏ حجه ايام تشريق مى‏ گويند. بعضى معتقدند ايام تشريق، يكى از اين سه روز است.</ref>، روز كوچ در مسجد خيف و در غدير خم چه فرموده اند؟

در منابع روايى و روايات متعدد اين خطبه‏ ها به مضامين مختلف ديده مى‏ شود، كه پيامبر صلى الله عليه وآله همه امور مهمى را كه امت [[اسلام]] پس از ايشان نياز داشتند مطرح كرده است.

سخنان پيامبر صلى الله عليه وآله در اين خطبه‏ ها پنج محور يا اصل را شامل مى ‏شود:

-  اصل امنيت جان و مال هر كس كه به [[وحدانیت]] خدا اقرار كند.

-  اصل شهادت پيامبر صلى الله عليه وآله بر امت راستين در آخرت و وارد آمدن امت بر ایشان در [[حوض کوثر]].

-  قوانين [[ارث]].

-  اصل بشارت به دوازده امام از اهل‏ بيت خود علیهم السلام.

-  اصل پرهيز دادن قريش از طغيان پس از پيامبر صلى الله عليه وآله.

-  اصل پرهيز دادن صحابه از [[ارتداد امت|ارتداد]] پس از پيامبر صلى الله عليه وآله و نهى از جنگ بر سر حكومت.

=== قانون مجازات مخالفان خط پيامبرصلى الله عليه وآله ===

<br />مجالى نيست تا درباره همه اصول ياد شده به تفصيل سخن گفته شود. لذا به همين اندازه بسنده مى‏ كنيم. البته سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله درباره اصول و قوانين ياد شده محدود به همين چند فقره خطبه حجةالوداع نيست. بلكه آن حضرت به جز خطبه‏ هاى مذكور، در هر يك از اين موارد سخنان متعددى نيز دارند.

ولى همه بياناتى كه در شش خطبه حجةالوداع ايراد شده، معناى واحدى را تشكيل مى‏ دهند؛ به گونه ‏اى كه هيچ كدام را نمى ‏توان از ديگرى جدا كرد. از آنجا كه همه سخنان آن حضرت از منشأ وحى صادر مى ‏شوند، هر سخنى از ايشان سخن ديگرشان را تكميل و تفسير مى‏ كند، و در هر موضوعى نوعى يگانگى اعتقادى و سيستم و قانون‏ گذارى پيشرفته در بستر اسلام اصيل و فراگير شكل مى ‏دهد.

پيامبر صلى الله عليه و آله پس از هجرت، يک بار در صلح حديبيه -  طبق قرارداد -  فقط چند ساعت به مكه آمدند و بازگشتند؛ و بار ديگر در فتح مكه كه به عنوان جنگ آمدند و پس از برچيدن بساط كفر و بت‏ پرستى به طائف رفتند، و در بازگشت عمره انجام دادند و به مدينه بازگشتند.

اكنون پس از ده سال از هجرت -  در حالى كه مكه يك شهر اسلامى شده بود -  در كمال قدرت وارد اين شهر مى ‏شدند. جلوه اين عظمت در آن زمان به قدرى بود كه به محض اعلام سفر حضرت، بيش از يكصد و بيست هزار نفر همراه حضرت حركت كردند كه در آن زمان بسيار غير عادى بود.<ref>الغدير: ج ۱ ص ۹.</ref>

به خصوص آنكه آداب و احكام اسلامى حج براى اولين بار توسط حضرت بازگو مى‏ شد، و اين يک پديده قابل توجه در برنامه ‏اى بود كه سابقه هزاران ساله داشت. در پايان چنين شرايطى مراسم غدير انجام شد كه از نظر زمانى از تقدسى خاص و سابقه ‏اى طولانى برخوردار بود.

در مراسم غدير كه پس از حج به وقوع پيوست، اهل ملل مختلف از سياه و سفيد، ثروتمند و نيازمند، شجاع و ناتوان، بى ‏سواد و باسواد، مهاجر و انصار، شهرى و روستايى، مرد و زن و بچه، همه شركت داشتند؛ كه اين تركيب خاص قابل تجزيه و تحليل است.<br />وقوع ماجراى غدير پس از حج، حاكى از اين است كه ابتدا در سايه مراسم حج و لباس احرام و اعمال يكسان براى همه، يک برابرى مطلق در برابر احكام الهى ايجاد شد، و آمادگى براى اعلام ولايت و قبول آن شمول همگانى پيدا كرد. پيامبر صلى الله عليه و آله در خطابه خود اين نكته را خاطر نشان كرده و فرمودند: