متولّی امر: تفاوت میان نسخه‌ها

آمدن مَولى به معناى «متولّى امر» از سخنان عالمان عربيّت و مفسّران ثابت مى ‏شود. اين معنى نيز -  مانند معناى پيشين -  [[امامت]] و [[خلافت]] را مى ‏رساند، زيرا واضح است كه متولّى همان متصرّف است. و خواهد آمد كه سعيد چَلَبى و شِهاب خَفاجى در حاشيه ‏هايشان بر تفسير بَيضاوى به اين مطلب تصريح كرده ‏اند.

# عبداللَّه بن عمر بَيضاوى، ناصرالدين

# عبداللَّه بن احمد نَسَفى

=== '''محمد بن يزيد مُبَرَّد''' ===

سيد مرتضى از مُبَرَّد نقل كرده كه او پس از تأويل آيه «ذلِكَ بِأنَّ اللَّهَ مَولَى الَذينَ آمَنُوا»<ref>محمد صلى الله عليه وآله /  ۱۱.</ref>: اين بدان سبب است كه خدا مولاى مؤمنان است، گفته است: ولىّ و مَولى هم معنى هستند، و خدا سزاوار به آفريدگانش و متولّى امور آن هاست.<ref>الشافى فى الامامة: ص ۱۲۳ به نقل از كتاب: العبارة عن صفات الله (مُبَرَّد).</ref>

=== '''راغب اصفهانى''' ===

سيوطى در معرفى كتب غريب القرآن مى ‏نويسد: از بهترين آنها «المفردات» راغب است. راغب اصفهانى در همين كتاب مى ‏گويد: وِلاء و توالى آن است كه دو يا چند شى‏ء چنان پديد آيند كه بين آنها چيزى كه از آنها نيست، نباشد. اين معنى به طور استعاره، براى نزديكى از حيث مكان يا نسبت يا دين يا دوستى و يارى و اعتقاد به كار مى‏ رود. ولايت به عهده گرفتن امر است و «ولىّ» و «مَولى» در همه اينها استعمال مى ‏شوند؛ هم در معناى فاعلى يعنى مُوالى، و هم در معناى مفعولى يعنى مُوالى. به مؤمن مى‏ گويند: او ولىّ خداست، اما مراد اين نيست كه او مولاى خداست.<ref>المفردات: ص ۵۳۳ .</ref>

=== '''على بن احمد واحدى، ابوالحسن''' ===

ابوالحسن واحدى مى‏ نويسد: «ثُمَّ رُدُّوا» يعنى بندگان به سبب مرگ باز مى‏ گردند.

«إلَى اللَّهِ مَولاهُمُ الحَقِّ« يعنى به سوى خدا مولاى راستين‏شان كه عهده ‏دار امور آنان است.<ref>التفسير الوسيط (مخطوط).</ref>

زاهد درواجكى در [[تفسیر]] آيه «مَأواكُمُ النارُ هىَ مَولاكُم وَ بِئسَ المَصيرُ»<ref>حديد (۵۷) / ۱۵.</ref> مى ‏نويسد: مَولى در لغت: هر كس كه عهده‏ دار مصالح تو شود مولاى تو است. او به امور تو مى ‏پردازد و تو را در برابر دشمنانت يارى مى‏ كند. از همين رو است كه پسرعمو و آزادكننده بنده را مَولى ناميده‏ اند. سپس اين واژه اسم گشته براى كسى كه ملازم چيزى شود، چنانكه مى‏ گويند: اخ الفقراء، اخ المال.<ref>تفسير زاهدى (مخطوط).</ref>

=== '''جارالله زَمخشرى''' ===

زَمخشرى در تفسير آيه «أنتَ مَولانا فَانصُرنا»<ref>بقره /  ۲۸۶.</ref>: تو مولاى مايى پس ما را يارى كن، مى‏ نويسد: «مَولانا» تو آقا و سرور مايى و ما بندگان توييم، يا يعنى ياور ما، يا متولّى امور ما. «فَانصُرنا» از حقوق مَولى اين است كه بندگانش را يارى كند، چرا كه عادت تو اين است. يا اينكه يارى ما از جمله امور ماست كه عهده ‏دارى‏ اش بر تو است.<ref>الكشّاف: ج ۱ ص ۳۳۳.</ref>

مبارک بن محمد بن اثير جَزَرى گويد: «مَولى» در [[حدیث]] بسيار به كار رفته است، و آن اسمى است كه بر جماعت كثيرى واقع مى‏ شود... . هر كس كه عهده ‏دار امرى شود يا به آن بپردازد مولا و ولىّ آن امر است... . اين حديث در همين معنى است: هر زنى كه بى‏ اذن مولايش ازدواج كند ازدواجش باطل است. در روايت ديگرى به جاى «مولايش»، «وليّش» آمده است، يعنى متولّى امر آن زن.<ref>النهاية: «ولى».</ref>

=== '''احمد بن يوسف كواشى''' ===

احمد بن يوسف كواشى ذيل آيه «أنتَ مَولانا فَانصُرنا عَلَى القَومِ الكافِرينَ»<ref>بقره (۲) / ۲۸۶.</ref> مى‏ نويسد: به سبب وجود «فاء» در «فَانصُرنا عَلَى القَومِ الكافِرينَ» نبايد بر سر «أنتَ مَولانا» وقف كرد. مَولانا يعنى سرور ما و متولّى امور ما، زيرا جمله فَانصُرنا نتيجه «أنتَ مَولانا» است؛ يعنى بى ‏گمان تو سرور ما هستى و سرور بندگانش را يارى مى‏ كند.<ref>التلخيص فى التفسير (مخطوط). در كتابخانه ناصريّه نسخه‏ اى از اين كتاب هست كه در سال ۶۷۷ هجرى -  يعنى در زمان حيات مؤلف -  كتابت شده است.</ref>

=== '''ناصرالدين بَيضاوى''' ===

=== '''عبدالله بن احمد نَسَفى''' ===

=== '''ابوحيّان اندلسى''' ===

بنابراين واجب است كه نسبت به آنچه از سوى او صادر مى‏ شود خشنود باشيم. و خود فرموده است: «ذلِكَ بِأنَّ اللَّهَ مَولَى الَذينَ آمَنُوا وَ أنَّ الكافِرينَ لا مَولى لَهُم»<ref>محمد صلى الله عليه و آله /  ۱۱.</ref>: اين بدان سبب است كه خدا مولاى مؤمنان است و كافران مولايى ندارند. پس او مولاى ماست كه متولّى امور ماست و ما نيز او را ولىّ خود قرار داده ‏ايم.<ref>البحر المحيط: ج ۵ ص ۵۲ .</ref>

همچنين ابوحيّان در تفسير آيه «ثُمَّ رُدُّوا إلَى اللَّهِ مَولاهُمُ الحَقِّ»<ref>انعام /  ۶۲ .</ref>: سپس به سوى خدا مولاى حقيقى ‏شان بازگردانده شوند، مى ‏گويد: «إلَى اللَّهِ» يعنى به سوى عذاب خدا، و گفته ‏اند: به سوى جايگاه كيفر و پاداش خدا. «مَولاهُمُ الحَقِّ»: مولاى راستين ايشان، بر خلاف پندار آنان كه بت‏ هايشان را مولاى خود مى ‏دانستند، زيرا اين خداست كه عهده ‏دار حساب آنهاست. پس او در پادشاهى و احاطه مولاى آنان است، نه در يارى و رحمت.<ref>البحر المحيط: ج ۴ ص ۱۴۹.</ref>

=== '''نظام ‏الدين نيشابورى''' ===

آنان مانند كودكى ‏اند كه مصلحتش جز به تدبير سرپرستش انجام نمى ‏پذيرد، و همچون بنده ‏اى‏ اند كه جمع مهمّاتش به سامان نمى ‏آيد جز به اصلاح مولايش. با اين اعتراف است كه بنده سزاوار وصول به حق مى ‏گردد. هر كس خود را به امكان و نقصان بشناسد، خداوندش را به وجوب و كمال خواهد شناخت.<ref>تفسير نيشابورى: ج ۳ ص ۱۱۳.</ref>

=== '''جلال ‏الدين سُيوطى''' ===

جلال ‏الدين سيوطى در معناى آيه «أنتَ مَولانا» مى ‏نويسد: سرور ما و متولّى امور ما. و ذيل «فَاعلَمُوا أنَّ اللَّهَ مَولاكُم» مى ‏گويد: ياور شما و متولّى امور شما.

همچنين در تفسير آيه «لَن يُصيبَنا إلاّ ما كَتَبَ اللَّهُ لَنا»: جز آنچه خدا براى ما مقدّر كرده كه به ما برسد به ما نخواهد رسيد، و آيه «هُوَ مَولانَا»<ref>توبه /  ۵۱ .</ref>: او مولاى ماست، مى‏ گويد: يعنى يار ما و متولّى امور ما.<ref>تفسير جلالين: ص ۶۶، ۲۴۰، ۲۵۶.</ref>

=== '''محمد بن طاهر فَتَّنى گُجَراتى''' ===

=== '''ابوالسُعود عمادى''' ===

=== '''سعيد چَلَبى''' ===

=== '''شِهاب ‏الدين خَفاجى''' ===

=== '''فخر رازى''' ===

آمدن «مَولى» به معناى «متولّى امر» به قدرى واضح است كه فخر رازى -  كه مى ‏كوشد تا آمدن اين واژه به معناى «أولى» را انكار كند -  در تفسير آيه «أنتَ مَولانا فَانصُرنا عَلَى القَومِ الكافِرينَ»<ref>بقره /  ۲۸۶.</ref>: تو مولاى مايى پس ما را در برابر كافران يارى كن، مى‏ نويسد:

پس بندگان ناگزير در هنگام دعا اظهار مى ‏كنند كه به فضل و احسان خدا دلگرم ‏اند. همچون كودكى كه مصلحتش جز به تدبير سرپرستش انجام نمى‏ پذيرد، و مانند بنده‏اى كه جمع مهمّاتش جز به اصلاح مولايش به سامان نمى‏ آيد. زيرا خداى سبحانه بر پاى دارنده آسمان‏ ها و زمين است و به اصلاح مهمّات همگان به دست او است و در حقيقت متولّى امور همه است. چنانكه خود فرموده است: «نِعمَ المَولى وَ نِعمَ النَّصيرُ»<ref>تفسير رازى: ج ۷ ص ۱۶۱.</ref>: مولا و ياور خوبى است.