نماز جماعت عید غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

==نماز جماعت مستحبى در عيد غدير<ref>قنوت خورشيد: ص ۶ - ۲۲.</ref>==

كاوشى در سير تاريخى جواز اقامه نماز جماعت غدير از قرن پنجم تا قرن پانزدهم از مباحث بسيار مهم در بحث نماز جماعت مواردى است كه جماعت در آن مشروع است و انجام آن از طرق مختلف به ما رسيده، و يا خود حضرت رسول اكرم‏ صلى الله عليه و آله آن را به جماعت به جا آورده ‏اند.

در اينجا پس از بررسى آراى فقهاى متقدم در قرن پنجم، جهت رعايت اختصار آراى فقهاى قرون بعدى را تنها از اجلاى علماى آن عصر اختيار مى ‏كنيم، و به ذكر تعدادى از مشهورين هر قرن اكتفا خواهيم نمود. از رهگذر اين كاوش مختصر مى ‏توان به خوبى دريافت كه مسئله جواز يا استحباب اقامه نماز جماعت غدير از شهرت فقهى خوبى برخوردار است:

پس از اين نيز شيخ مفيد توضيحاتى پيرامون فضائل نماز و روزه و غسل و ديگر اعمال اين روز بيان مى ‏نمايد.

درباره اين مطلب دو نكته قابل توجه است:

ثانياً: متن روايت را در فتواى خود ذكر نموده ‏اند، و اگر كسى بگويد كه روايت به صورت مرسله ذكر شده، در پاسخ دو جواب خواهيم گفت:

مستحب است نماز غدير را به جماعت بخواند، و آن را نيز با صداى بلند بخواند، و قبل از نماز خطبه ‏اى مشتمل بر حمد و ثناى الهى و صلوات بر محمد و آل ‏محمد عليهم السلام و امر الهى از نص بر ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام بخواند.

علامه حلى اگر چه در اين قسمت از كتاب خود فقط عيناً عبارات ابوالصلاح را نقل نموده، ولى چون بعد از آن هيچ مطلبى بر ردّ آن ننوشته معلوم مى‏شود كه او خود بر اين نظر قائل بوده است.

شهيد اول (م ۷۶۸ ق) در كتاب «اللمعة الدمشقية» صفحه ۳۱۷ مى‏ فرمايد: و لعلّ مأخذ شريعتها -  اى الجماعة فى صلاة العيد -  انه عيد: به درستى كه جواز شرعى بودن آن -  يعنى جماعت در نماز عيد (غدير)-  عيد بودن روز غدير است.

در اين روايت چون يوم العيد به طور مطلق آمده، شامل عيد فطر و قربان و حتى غدير هم مى‏ شود. اشكالى كه به اين استدلال مى ‏توان گرفت آن است كه عيد در روايت به عيد فطر و قربان انصراف دارد.

همچنين شهيد ثانى در كتاب ديگرش «روض الجنان فى شرح ارشاد الاذهان» همين فتوى را داده است.

اين عالم عظيم ‏الشأن (م ۹۹۳ ق) در كتاب «مجمع الفائدة البرهان فى شرح ارشاد الاذهان» جلد ۳ صفحه ۳۱ مى ‏فرمايد: و المشهور بين الاصحاب جواز فعلها جماعة، و ليس ببعيد لعدم المنع منع الجماعة فى نافلة مطلقاً، بحيث يشتملها ظاهراً و لا اجماع فيه. مع الترغيب فى الجماعة خصوصاً فى هذه الصلاة فى هذا اليوم. و لانه يحصل النفع اكثر لحصول ثوابها لمن يعرف هذا الآيات بالاقتداء، و بها يظهر شعار اليمان.

ايشان (م ۱۳۲۳ ق) در كتاب «مصباح الفقيه» جلد ۲ صفحه ۶۲۵ مى‏ فرمايد: و اما صلاة الغدير فمن جملة من الاصحاب القول باستحباب الجماعة فيها، بل عن بعض نسبة الى المشهور.

اهل ‏تسنن فى الجمله برگزارى برخى از نوافل را به جماعت جايز مى ‏دانند. آنان با اينكه معتقدند نماز تراويح از بدعت‏هاى عمر است، اما آن را به جماعت به جا مى ‏آورند و حتى در آن ختم قرآن مى‏ كنند، و اين بدعت بينشان هنوز هم ادامه دارد.

فرع ديگرى كه جاى بحث طولانى دارد اين است كه كدام از فرائض را مى ‏توان به جماعت خواند و كدام را نمى‏ توان؟ به عنوان مثال: جماعت در نمازهاى روزانه مشروع است و نماز آيات هم همين حكم را دارد. اما نماز طواف چگونه است؟ تكثر فقها فتوى داده ‏اند كه چون نماز طواف واجب است، اقامه آن به جماعت اشكالى ندارد. اما آيا مى‏ توانيم اين را اثبات كنيم؟

اگر از نظر سيره حساب كنيم، آنچه از پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله رسيده اقامه جماعت نمازهاى روزانه و جمعه و عيدين و آيات و نماز ميت است. اگر حضرت نماز طواف را هم به جماعت خوانده باشند به ما نرسيده است. بعضى فقها مانند مرحوم بروجردى اشكال جدى كرده‏ اند و فرموده ‏اند: چون دليل نداريم نمى ‏توانيم نماز طواف را به جماعت برگزار كنيم. وقتى دليل نداريم، هر چند نماز طواف واجب است ولى جواز اقامه آن به جماعت اول كلام است.

و من هنا يظهر ان ما ذهب اليه بعض الاصحاب من استحباب الجماعة فى صلاة الغدير جيّد، و ان لم يرد فيها نص على الخصوص. مع ان العلامة نقل فى التذكره عن ابى‏ الصلاح، انه روى استحباب الجماعة فيها، و لم نقف على ما ذكره.

مرحوم صاحب جواهر بر صاحب مدارك اشكال كرده كه اين سخن با مشهور و اجماع نمى‏سازد. به نظر مى‏رسد اشكال صاحب جواهر روا نيست. عبارت مرحوم شيخ عبدالكريم حائرى چنين است:

البته ايشان روايات را بررسى و تحليل نكرده است. در حالى كه جا داشت اين كار را مى ‏كردند.

مرحوم بروجردى تقريباً با همين عبارت‏ها مطلب را تمام كردند. در اينجا عبارات ايشان را با دو تقرير ارائه مى ‏كنيم:

مرحوم صاحب عروه مى ‏فرمايد: فصل فى صلاة يوم الغدير؛ و هو الثامن‏عشر من ذى‏ الحجه: و هى ركعتان؛ يقرؤ فى كل ركعة سورة الحمد، و عشر مرّات قل هو اللَّه احد، و عشر مرّات آيةالكرسى، و عشر مرّات انّا انزلناه. ففى خبر على بن الحسين العبدى، عن الصادق‏ عليه السلام: من صلّى فيه -  اى فى يوم الغدير -  ركعتين -  يغتسل عند زوال الشمس من قبل ان تزول مقدار نصف ساعة يسأل اللَّه عزوجل -  يقرؤ فى كل ركعة سورة الحمد مرة و عشر مرات قل هو اللَّه احد، و عشر مرات آيةالكرسى، و عشر مرّات انا انزلناه، عدلت عند اللَّه عزوجل مائة الف عمرة، و ما سأل اللَّه عزوجل حاجة من حوائج الآخره الا قضيت له، كائنة ما كانت الحاجة. و ان فاتتك الركعتان، قضيتها بعد ذلك. و ذكر بعض العلماء انه يخرج الى خارج المصر، و انه يؤتى بها جماعة، و انه يخطب الامام مقصورة على حمد اللَّه والثناء و الصلاة على محمد و آله.، و التنبيه على عظم حرمة هذا اليوم. لكن لا دليل على ما ذكره. و قد مرّ الاشكال فى اتيانها جماعة فى باب صلاة الجماعة.

مرحوم نائينى در اينجا بحث جالبى دارد. ايشان بحثى اصولى دارد؛ مبنى بر اينكه: آيا نماز عيدين دو حقيقت است يا يك حقيقت؟ آيا در زمان حضور معصوم ‏عليه السلام واجب بوده و بعد از غيبت مستحب شده است؟ محقق نائينى مى‏فرمايد: حقيقت نماز جماعت دو نوع است: يك نوع مربوط به زمان حضور معصوم ‏عليه السلام است، و نوع ديگر مربوط به غيبت امام معصوم‏ عليه السلام است.

روايت ديگرى داريم درباره نماز عيد غدير كه سنداً هم خوب است، و چه بسا جماعتش درست است. جالب اين است كه بعضى از بزرگان مثل مرحوم شيخ محمدحسين ال‏كاشف الغطاء مى‏گويد: مشروعية الجماعة فيها غير بعيدة. مرحوم سيد عبدالهادى شيرازى و بعضى ديگر نيز فرموده ‏اند: و الاقوى مشروعيتها فيها؛ اى الجماعة فى صلاة الغدير.

مرحوم صاحب وسائل در ابواب صلوات المندوبة، باب سوم فرموده ‏اند: باب ۳ استحباب صلاة يوم الغدير و كيفيتها و استحباب صومه و تعظيمه و الغسل فيه و اتخاذه عيداً و تذكر العهد المأخوذ فيه و الاكثار فيه من العبادة الصديقة صلاته ان فاتت. اولين روايت سندش خوب است. هر چند مقدارى محل اشكال است. روايت دوم سندش بهتر است، ولى آقايان متعرض نشده‏ اند:

همانگونه كه نماز استسقاء صد مرتبه «الحمد للَّه» و صد مرتبه «لا اله الا اللَّه» دارد، در نماز عيد غدير هم صد مرتبه »شكراً للَّه« به نوعى شعائر است، كه: «و من يعظّم شعائر اللَّه» شامل آن مى‏ شود.

رواياتى كه بر منع جماعت در صلاة نافله هست، چه بسا نماز عيد غدير را شامل نشود. اين نمازى است كه حضرت در روزهاى پايانى عمر شريفشان اقامه كردند، و نهى ايشان مربوط به پيش از اين بوده است.

از اين رو آن نهى اين نماز را در بر نمى‏گيرد، و آن نهى مربوط به نمازهاى نافله و نافله‏ هاى ماه مبارك رمضان بوده است. به تعبير ديگر: نمازى كه تا آن موقع هنوز حضرت ابلاغ نكرده بودند از شمول آن روايات ناهى خارج است، چون هنوز مورد و زمانش نرسيده بوده است.

روايتى كه كيفيت نماز عيد غدير را اين گونه بيان مى‏كند كه دو ركعت است و در هر ركعت بعد از حمد، ده مرتبه «قل هو اللَّه احد» و ده مرتبه آيةالكرسى و ده مرتبه «انا انزلناه» خوانده مى ‏شود، سندش مورد اعتماد نيست. اما روايتى كه دو ركعت به طول مطلق رسيده است سندش خوب است.

صاحب حدائق مى‏ گويد: «الصلاة جامعة» تنها براى بازگشتن جمعيت و گرد هم آمدن نيست. اگر اين باشد كه با نداى خالى هم مى شود اين كار را كرد و نيازى به اينكه پاى نماز را ميان بكشيم نيست. آيه قرآن هم مى ‏فهماند كه نداى براى نماز، برگزارى جماعتى آن است: «يا ايها الذين آمنوا اذا نودى للصلاة من يوم الجمعة فاسعوا الى ذكر اللَّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم ان كنتم تعلمون» .

و غير ذلك، ضرورة اشتماله على خصوص النافلة فى شهر رمضان، التى يمكن دعوى تواتر الاخبار ببدعية الجماعة فيها. فضلاً عن اجماع الشيخ فى الخلاف على ذلك بالخصوص، كاشتراك تتميمه بعد الاغضاء عن ذلك، بعدم القول بالفصل بينه و بين دليل المختار، بل هو اولى منه. و من ذلك يظهر ما فى قوله: «و من هنا» الى آخره. مع انه ضعيف فى نفسه ايضاً. و ان كان هو ظاهر المفيد فى مقنعته.

و دعوى ان دليل الحرمة لا يزيد على حرمة التشريع التى لا تمنع من التسامح فى دليل المستحب، يدفعها وضوح الفرق بين الامرين، خصوصاً فى المقام هذا. و لعل فى خلوّ كلام الاكثر عن ذكر الجماعة عند ذكرهم اياها فى الصلوات المسنونة زيادة للفضل، فلاحظ.

ثانياً: همان مطلب را تكرار مى ‏كنيم كه سبب تأخّر زمانى آن نهى شامل اين نماز نمى ‏شود.

خامساً: كتاب ايضاح از يكى از علماى قطيف به نام شيخ ابراهيم قطيفى است. ايشان از رسم و منش شيعيان آنجا سخن گفته و نبايد اشكال كرد كه اين منش را از شعيان عراق سراغ نداريم.

در اينجا گزارشى اجمالى از سنت اقامه نماز جماعت عيد غدير در ايران و هند ارائه مى ‏كنيم:

تاريخچه سنت برپايى نماز جماعت عيد غدير به زمان پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله بر مى‏ گردد. بنا بر آنچه در «المقنعه» شيخ مفيد: ص۲۰۳ و «الكافى فى الفقه» ابوالصلاح حلبى: ص۱۶۰ آمده، اولين نماز را خود پيامبر صلى الله عليه و آله در عيد غدير اقامه فرموده ‏اند.

به روايت آقا ضياءالدين عراقى در «شرح تبصره» شيخ مفيد هم اين نماز را همراه هزاران نفر به جمعيت آن دوران در كرخ بغداد اقامه كرده‏اند.

ظاهراً اين نماز بين شعيان مشهور و متداول بوده است؛ به طورى كه به تعبير مرحوم وحيد بهبهانى در مصابيح الظلام: ج ۲ ص ۳۶ و ج ۸ ص ۲۶۰، از كارهايى است كه حتى زن‏ها و بچه ‏هاى اهل‏ سنت نيز يقين به صدور آن از شيعيان دارند.

در سال ۱۳۹۰ ش نيز نماز عيد غدير در مسجد جامع طالقان برگزار شد. همچنين در خلال نمايشگاهى كه هر ساله به مناسبت غدير بر پا مى‏شود و طى آن در۱۱۰ نقطه كشور به بازسازى واقعه غدير خم مى‏پردازند، اين نماز در كنار كوه حضرت خضر عليه السلام اقامه شده است.

== پانویس ==