آینه داران غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

حضور زنان در حجة الوداع بارز ترین و ماندگار ترین نوع شرکت در صحنه‏ هاى اجتماعى است. اخبار فراوانى که به وسیله راویان زن از این مراسم عظیم نقل شده<ref>الغدیر، ج ۱، ص ۷۰.</ref>، گویاى تلاش گستردۀ زنان در پاسدارى از این میراث مقدس است. دستاوردهاى بانوان در عرصه اخبار غدیر به دو گروه عمده تقسیم مى‏ شود:

در سال دهم هجرى، با اعلام پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، مؤمنان بسیارى از شهرهاى مختلف به سوى مدینه روان شده، در حومه شهر مسکن گزیدند و به انتظار موسم حج نشستند؛ حجى که بعدها به حجة‏الوداع، حجة‏الاسلام، حجة‏البلاغ، حجة‏الکمال، حجة‏التمام شهرت یافت.

گروهى از این بانوان حدیث غدیر را نقل کرده ‏اند؛ که نام و روایتشان چنین‏ است:

حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) یگانه یادگار رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) است، که همچون دیگر اهل بیت(علیهم السلام) بارها به یادآورى واقعه غدیر پرداخت. نگاهى به سخنان آن بزرگوار جایگاه وى در عرصه اخبار غدیر را آشکار مى‏ سازد:

آیا سخن رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر خم را فراموش کرده ‏اید، که فرمودند: هر که من مولاى او هستم على مولاى اوست و آیا سخنش را فراموش کرده ‏اید که فرمود: تو نسبت‏ به من مانند هارون نسبت‏ به موسى هستى. حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) عمر خویش را در راه اثبات ولایت امیرمؤمنان به انصار و مهاجرین صرف نمود و سرانجام نیز در همین راه به شهادت رسید و سیده شهیدان ولایت نام گرفت.

حضور زنان پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم، از جمله ام ‏سلمه<ref>ام سلمه دختر ابى ‏امیه بن ‏المغیرة مخزومى است مادرش عاتکه دختر عبدالمطلب است او دختر عمه پیامبر و همسر وى بود و در سال ۶۵ هجرى وفات یافت. (اعلام خصال صدوق، ص ۳۰۱)</ref> در مراسم غدیر، در کتب مختلف مورد تاکید قرار گرفته است.<ref>معارج النبوة، ج ۲، ص ۳۱۸.</ref> صاحب روضة‏الصفا مى گوید: «چون حضرت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیر خم حدیث «من کنت مولاه فعلى مولاه‏» در شان امیرمؤمنان فرمودند پس از منبر فرود آمد و در خیمه خاص خود نشست و فرمود که امیرمؤمنان در خیمه دیگر بنشیند بعد از آن طبقات خلائق را فرمود تا به خیمه على(علیه السلام) رفتند و زبان به تهنیت على(علیه السلام) گشودند. چون مردم از این امر فارغ شدند امهات مؤمنین به فرموده آن حضرت نزد على رفتند و او را تهنیت دادند».<ref>فیض الغدیر، ص ۳۸۸ -۳۸۹.</ref>

ام ‏سلمه از معدود کسانى است که بعد از شهادت نبى اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در خط ولایت امیرمؤمنان باقى ماند. او به فرزنش چنین وصیت کرد. «یا بنى الزمه فلا و الله ما رایت‏ بعد نبیک صلى الله علیه و آله اماما غیره‏»; پسرکم، همراهش [على] باش. به خدا قسم، بعد از پیامبرت امامى غیر او ندیدم.<ref>اعلام النساء، ص ۶۵۱; بصائر الدرجات، ص‏۱۸۳، ح ۴.</ref> ام ‏سلمه روایات دیگرى نیز، در باره امیرمؤمنان، از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده است.<ref>مانند «من سب علیا فقد سبنى و من سبنى فقد سب الله تعالى‏» (المستدرک على الصحیحین، ج‏۳، ص ۱۲۱) و «قال رسول الله(ص) کانى دعیت فاجیب و انى تارک فیکم الثقلین احدهما اکبر من الاخر کتاب الله عز و جل حبل ممدود من السماء الى الارض و عترتى اهل بیتى فانظروا کیف تخلفونى فیهما». اعلام‏ النساء، ص ۶۳۴ نقل از امالى شیخ طوسى، ج ۲، ص ۹۲; کشف ‏الغمه، ج‏۲، ص ۳۲، ارجح المطالب، ص ۳۳۸، از طریق ابن‏ عقده.</ref>

او به دلیل تقرب به اهل بیت روایات فراوانى نقل کرده است; تنها حدود شصت روایت از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) دارد که بسیارى از آنها در منزلت امیرمؤمنان است.<ref>اعیان الشیعه، ج‏۳، ص ۴۰۸; جامع الرواة، ج ۲، ص ۴۵۵; خلاف طوسى، ج ۱، ص ۵.</ref> اسماء از سابقین در اسلام است و از جمله افرادى است که قبل از آنکه مردم در خانه ارقم ایمان بیاورند به همراه همسرش جعفر علیه السلام به خدمت پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم آمد و اسلام اختیار نمود و به همراه جعفر علیه السلام به حبشه مهاجرت کرد. بعد از شهادت جعفر طیارعلیه السلام به عقد ابوبکر در آمد و از وى صاحب (محمد) شد در آن زمان که همسر غاصب اول بود توطئه قتل وصى پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را با هوشیارى و ایثار تمام خنثى نمود. وى همواره از محبان و ملازمان فاطمه زهرا(سلام الله علیها) بود او بعد از شهادت حضرت فاطمه(سلام الله علیها) از جمله زنان على(علیه السلام) شد. فرزندش محمد را چنان تربیت کرد که از مریدان و مخلصان امیرمؤمنان شد. زمانى که در حجة‏الوداع شرکت جست همسر ابوبکر بود. و محمد بن‏ ابى ‏بکر نیز در مسیر حجة‏الوداع متولد شد. ابن‏ عقده در کتاب ولایت‏ حدیث غدیر را از او روایت کرده است.<ref>الغدیر، ج ۱، ص‏۱۷.</ref> اسماء همچنین از راویان حدیث ردالشمس<ref>امالى مفید، ص ۵۵ و۵۶; ارشاد مفید، ص‏۱۶۳ و ۱۶۴. مجموعه فضایل و عنایات اسماء بنت عمیس به اهل بیت(ع) در ضمن مقاله ‏اى مستقل در شماره ‏هاى آینده به خوانندگان گرامى ارائه خواهد شد.</ref> به شمار مى‏ رود.

او فاخته نام دارد<ref>اعیان الشیعه، ج‏۳، ص ۴۸۸.</ref> و خواهر امیرمؤمنان(علیهما السلام) است. ام ‏هانى از راویان<ref>رجال برقى، ص ۶۰.</ref> و اصحاب<ref>رجال شیخ طوسى، ص‏۳۳.</ref> پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود پیامبر ضمن حدیثى او را «یکى از بهترین مردم‏» خواند.<ref>تنقیح المقال، ج‏۳، ص‏۷۳; معجم رجال الحدیث، ج‏۲۳، ص ۸۸۱.</ref> این بانوى گرانقدر احادیثى چون ثقلین<ref>اعلام النساء، ص ۴۸۸; ارجح المطالب، ص‏۳۳۷.</ref> و غدیر را از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده است. او در باره واقعه غدیر مى‏ گوید:

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) از حج‏ بازگشت، تا در غدیر خم فرود آمد، سپس برخاست و در گرماى سوزان چنین گفت: [اى مردم هر که من مولاى او هستم، پس على مولاى اوست. خدایا، هر که او را دوست دارد، دوست‏ بدار و هر که با او دشمنى کند، دشمن بدار; هر که او را زبون سازد، زبون گردان و هر که او را یارى کند، یارى کن].<ref>«رجع رسول الله(ص) من حجة حتى نزل بغدیر خم ثم قام خطیبا بالهاجرة فقال: ایها الناس [من کنت مولاه فعلى مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و اخذل من خذله و انصر من نصره]» ینابیع المودة، ص ۴۰; اعلام النساء، ص‏۴۸۹. روایت غدیرى فاخته را در الغدیر، ج ۱، ص ۱۸ و احقاق الحق، ج ۲، ص‏۴۶۳ ببینید.</ref>

او در شمار زنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم<ref>عایشه در سال‏۵۷ در مدینه درگذشت و در بقیع دفن شد. (اعلام خصال صدوق، ص ۳۱۵)</ref> و حاضران در حجة‏الوداع جاى داشت. در کتب مختلف اهل سنت روایت غدیر از وى نقل شده است. ابن ‏عقده در «حدیث ولایت‏» روایت او را نیز ذکر مى‏ کند.<ref>الغدیر، ج ۱، ص ۴۸; احقاق الحق، ج ۲، ص ۴۶۰.</ref>

بررسى موضع گیری هاى وى و تطبیق آن با عملکرد ام ‏سلمه همسر دیگر پیامبر گرامى صلی الله علیه و آله و سلم که در تاریخ از خود بر جاى نهاده و تحقیق در انگیزه‏ ها، تعیین جهت‏ گیری ها و موقعیت‏ هاى آن دو مى‏ تواند براى بانوانى که امروز در مقابل امواج سهمگین و بنیان کن سیاست‏ بازى تبلیغات رنگارنگ و هدفدار و شعارهاى برخاسته از مطامع نفسانى و دنیوى دنیاداران قرار دارند نمونه‏ هایى تجربه شده و تاریخى و الگویى عملى و آکنده از راهکارهاى مذهبى و سیاسى باشد.

او از صحابه مشهور پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است و ابن‏ عقده و منصور رازى حدیث غدیر را از وى نقل کرده ‏اند.<ref>الغدیر، ج ۱، ص ۵۸.

منصور بن ‏حسین آبى معروف به ابوسعد صاحب کتاب نثرالدرر متوفى قرن پنجم کتابى به نام حدیث‏ الغدیر نوشته و بنا به گفته مناقب ابن شهرآشوب این کتاب راویان حدیث غدیر را بر حسب حروف الفبا برشمرده است. «غدیر در آینه کتاب، ص‏۷۹»</ref>

از جمله کسانى که حدیث غدیر را روایت کرده ‏اند زید بن ‏ارقم و نیز همسر وى مى ‏باشد علامه طباطبایى ضمن نام بردن از گروه کثیرى که روایت (من کنت مولاه فعلى مولاه) را نقل کرده ‏اند به ایشان نیز اشاره مى ‏کند.<ref>المیزان فى تفسیر القرآن، ص‏۵۹.</ref>

در میان روایات غدیر روایتى با ده سند به چشم مى‏ خورد که همه راویانش زن هستند.

آیا سخن رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر را فراموش کردید، که فرمود: هر که من مولاى او هستم على مولاى اوست. و [آیا] گفتارش را [فراموش کردید که فرمود]: [اى على،] جایگاه تو در برابر من مانند جایگاه هارون در برابر موسى است.

عایشه بیشتر روایت هایش را از پدرش سعد<ref>ابواسحاق سعد بن ‏ابى‏ وقاص در سال ۵۴ - ۵۸ و عایشه بنت‏ سعد در سال‏۱۱۷ وفات یافتند. نسایى روایت وى را نقل کرده است. به خصائص نسایى، ص‏۳ مراجعه شود.</ref> بن‏ ابى وقاص نقل مى‏ کند و نزد ابن ‏حجر از راویان موثق به شمار مى ‏رود.<ref>التقریب، ابن‏ حجر، ص‏۴۷۳.</ref> او روایت غدیر را، از زبان پدرش چنین بازگو مى‏ کند:

شنیدم پدرم گفت که، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در روز جحفه دست على(علیه السلام) را گرفت، سپس خطبه خواند، خداى را سپاس گفت، ستایش کرد و فرمود: اى مردم، من ولى شما هستم. گفتند: راست گفتى، اى رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم). سپس دست على را گرفت و بالا برد و فرمود: این جانشین من است و دین مرا ادا مى‏ کند. من دوست ‏دار کسى هستم که او را دوست ‏بدارد و دشمن کسى هستم که با او دشمنى ورزد.

او از شیعیان معروف و بسیار مشهور حضرت امیرمؤمنان بوده به نحوى که آوازه ‏اش تا بدان حد پیچیده بود که معاویه موقع ورود به مکه از وى سراغ گرفت این موضوع خود به خوبى مى‏ تواند نمایان گر فعالیت هاى مؤثر و ارزنده این بانوى شیعه و محب اهل بیت ‏باشد (ما تنها به آن بخش از سخنان وى که مربوط به غدیر مى ‏شود مى‏ پردازیم)<ref>دارمیه حجونیه از زنان فاضل، خردمند و فصیح بود. او استدلالى قوى داشت و در خط ولایت استوار بود. روایت او را ابن‏ عبد ربه در عقد الفرید از سهل بن‏ ابى‏ سهل تمیمى از پدرش نقل کرده است.(عقد الفرید، ج ۱، ص ۳۵۲; بلاغات النساء، ص ۷۲)</ref> آنچه از گفتگوى او و معاویه بر جاى مانده است را زمخشرى در کتاب «ربیع الابرار» چنین باز مى‏ گوید:

بلاغات النساء، ص ۷۲; العقد الفرید، ج ۱، ص ۱۶۲; صبح الاعشى، ج ۱، ص‏۲۵۹; الغدیر، ج ۱، ص‏۲۰۹; اعلام النساء المؤمنات، ص‏۳۳۳; اعیان الشیعه، ج‏۶، ص ۳۶۴.</ref>

او در خانه امام صادق(علیه السلام) پرورش یافته بود و از شاگردان مکتب وى شمرده مى ‏شد.<ref>ریاض العلماء، ج ۵، ص ۷۰۴. او فاضل، عالم، مدقق و آگاه به اخبار و آثار بود.</ref>

الحسنیه: رسالة فى الامامة تنسب الى مؤلفها و هو بعض الجوارى من بنات الشیعة فیها مناظراتها مع علماء المخالفین فى عصر هارون ‏الرشید. (الذریعه، ج‏۷، ص ۲۰۰، رقم‏۸۹; نقل از اعلام ‏النساء، ص ۳۰۰ تا ۳۰۱). براى تحقیق بیشتر در باره شخصیت‏ حسنیه به تنقیح المقال، ج‏۳، ص‏۲۴۷; ریاض العلماء، ج ۵، ص‏۴۰۷; روضات الجنات، ج ۱، ص‏۱۵۳; الذریعة، ج‏۷، ص ۲۰۰ و ج ۴، ص‏۹۷ و ج ۲۵، ص‏۲۹۶ و ج ۵، ص ۱۰۵ و ۱۴۵ و ۱۶۱; من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۷۵. معجم رجال الحدیث، ج‏۲۳، ص‏۱۸۷ رجوع کنید. خلاصه ‏اى از مطالب کتب فوق در اعلام النساء ص ۳۰۰ تا ۳۰۲ آمده است.</ref>

او نیز از تابعین شمرده مى‏ شود<ref>پیام غدیر، عذرا انصارى، ایشان روایت را از تاریخ دمشق، باب تاریخى على بن‏ ابى‏ طالب(علیه السلام) ص ۵۱ نقل نموده ‏اند.</ref>. عمیره، اهل مدینه و خواهر سهل ام ‏رفاعه ابن‏ مبشر بود. او از راویان حدیث غدیر است و در سلسله سند حدیث «مناشده‏» امیرمؤمنان(علیه السلام) قرار دارد.

او حدیث غدیر را از عدى بن‏ ثابت نقل کرده است و ابن‏ عساکر در تاریخ خود از حدیث وى یاد مى ‏کند.  

او دختر على بن ‏ابى‏ طالب(علیه السلام) است و مادرش ام ‏ولد مى‏ باشد. برقى در رجال خود وى را از راویان امام حسن(علیه السلام) مى‏ داند<ref>رجال برقى، ص ۶۰; معجم رجال الحدیث، ج‏۲۳، ص‏۱۹۷، رقم‏۱۵۶۵۹.</ref> و در تهذیب‏ الاحکام از راویان امیرمؤمنان(علیه السلام)، ابى‏ حنیفه، اسماء بنت‏ عمیس  شمرده شده است. حدیث منزلت و ردالشمس  از جمله روایات اوست. وى حدیث غدیر را از ام‏ سلمه نقل نموده است.<ref>تهذیب التهذیب، ج‏۱۲، ص ۴۷۰.</ref>

همان، ص ۵۴.</ref>