اسناد خطبه طولانی پیامبر در غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

  بررسى اسناد [[خطبه غدیر|خطبه]] طولانى و مشهورِ غدير از مهم ‏ترين موارد تحقيقىِ غدير است، كه در اين جا به آن مى‏ پردازيم.

از آن جايى كه سند ارائه شده در كتاب «التحصين»بر پايه نظريه اطمينان در حكم يك روايت موثق است، در گفتار دوم ابتدا سند مربوط به «التحصين»مورد پژوهش قرار مى‏ گيرد، و در ادامه به ساير اسناد خطبه طولانى خواهيم پرداخت.

نويسنده «نور الامير» مى‏ نويسد: ان خطبة الغدير لم ترد فى مصادر اهل‏ السنة، و انما نقلتها شيعة اهل ‏البيت‏ عليهم السلام<ref>  نور الامير فى تثبيت خطبة الغدير(تقدمى معصومى) : ص ۵۳ .  </ref>: خطبه غدير در مصادر اهل‏ سنت نيامده، و فقط شيعيان اهل‏ بيت ‏عليهم السلام آن را نقل كرده‏ اند. بى گمان اين سخن بدون در نظر گرفتن سه قيد ذيل صحيح نيست:

بررسى آثار موجود در دسترس نشان مى ‏دهد كه در مدت زمان  ۴۴۶ ساله ميان وفات سيد بن طاووس و در گذشت مجلسى دوم، دست كم نُه منبع مهم ديگر اين خطبه را در خود جاى داده ‏اند؛ يعنى به طور متوسط، حدوداً هر پنجاه سال يك منبع. اسامى اين منابع در مقدمه دوم آورده شده است.

پس از گذرى كوتاه بر سير ضبط مكتوب خطبه طولانى غدير، اينک با تفصيل بيشترى در خصوص روايات موجود در آن چهار منبع در دسترس سخن خواهيم گفت.

در ادامه تفصيلاً سند اين خطبه مورد بررسى واقع مى‏ شود:

سيد بن طاووس اين خطبه را از كتاب « نور الهدى و المنجى من الردى»تأليف حسن بن ابى‏ طاهر احمد بن محمد نقل كرده است. وى در ابتدا كتاب «التحصين»در اين خصوص اين گونه نوشته است:

اكنون و پس از بررسى سند خطبه طولانى غدير در  «التحصين»، ساير اسناد اين خطبه را در منابع ديگر بررسى مى‏ كنيم:

همان طور كه گفته شد «روضة الواعظين» فتّال نيشابورى، نخستين منبع موجود انعكاس دهنده خطبه طولانى غدير است.

يكى اين كه سند خطبه طولانى غدير در نزد فتّال موجود بوده، و وى به گمان عدم ضرورت ذكر سند از آوردن آن در كتاب خود اجتناب ورزيده است. دوم اين كه خطبه طولانى غدير حديثى مشهور و معروف در ميان متقدمان شيعه بوده است.

در ميان آثار موجود كتاب «الاحتجاج»نخستين اثرى است كه خطبه طولانى غدير را با ذكر سند نقل كرده است. مرحوم طبرسى در مقدمه، انگيزه خود را از تأليف اين كتاب اين گونه بيان كرده است:

در نتيجه همان گونه كه ملاحظه مى‏ شود، طبق ديدگاه رجالى مشهور متأخران امامى اعتبار اين سند در دست نيست.

«اليقين باختصاص مولانا على‏ عليه السلام بامرة المؤمنين» سومين اثر موجود است كه خطبه طولانى غدير را در خود جاى داده است. آن چنان كه از نام اين كتاب پيداست، هدف و انگيزه سيد بن طاووس از نگارش اين كتاب گردآورى رواياتى است كه ثابت مى‏ كند لقب «اميرالمؤمنين» تنها به حضرت على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام اختصاص دارد، و اين عنوان را شخص پيامبر صلى الله عليه و آله به حضرت امير عليه السلام نسبت داده است. او خود مى ‏نويسد:

از اين رو سيد بن طاووس در«اليقين»كوشيده تا روايات مندرج در آن را حتى الامكان از منابع و روات مخالفان ذكر كند. يكى از آثارى كه سيد بن طاووس از آن به دفعات بهره گرفته كتاب «مناقب على بن ابى ‏طالب ‏عليه السلام»تأليف احمد بن محمد طبرى است، كه خطبه طولانى را نيز از اين كتاب نقل كرده است. تحقيقات نشان مى دهد كه وى به احتمال همان ابو عبداللَّه احمد بن محمد بن غالب بن خالد بن مرداس باهلى بصرى معروف به غلام خليل، از انديشمندان سده سوم هجرى اهل‏ تسنن و متوفاى شب بيست و دوم ماه رجب سال   ۲۷۵ است.<ref>سير اعلام النبلاء: ج ۵ ص ۲۸۵، ذيل مدخل غلام خليل: قال ابن‏ كمال: مات غلام خليل فى رجب سنة خمس و سبعين و مائتين، و غلقت الاسواق، و خرج الرجال و النساء للصلاة عليه. ثم حمل فى تابوت الى البصرة، و بنيت عليه قبّة. قال: و كان فصيحاً معرباً، يحفظ علماً كثيراً، و يخضب بالحناء و يقتاب بالباقلا صرفاً.   </ref> در نتيجه خطبه طولانى غدير در آثار قرن سوم اهل ‏تسنن با سند متصل انعكاس يافته است.

همان طور كه گفته شد، سند «اليقين» مانند سند«الاحتجاج» از طريق علقمة بن محمد از امام باقر عليه السلام نقل شده است. سيد بن طاووس -  مؤلف «اليقين» -  سند خطبه طولانى غدير را بدين شرح ذكر كرده است:حدثنا احمد بن محمد الطبرى<ref>ذكر نام احمد بن محمد طبرى در نزولى ‏ترين طبقه سلسله سند اين روايت نشان مى‏ دهد كه كتاب وى توسط شاگردانش گردآورى و ضبط شده است.</ref>، قال: اخبرنى محمد بن ابى‏ بكر بن عبد الرحمن، قال: حدثنى الحسن بن على ابو محمد الدينورى، قال: حدثنا محمد بن موسى الهمدانى، قال: حدثنا محمد بن خالد الطيالسى، قال: حدثنا سيف بن عميره، عن عقبه، عن قيس بن سمعان، عن علقمة بن محمد الحضرمى، عن ابى ‏جعفر محمد بن على‏عليه السلام، قال ... .

د. ادعاى استفاضه براى اين خطبه شريف سخن عجيبى است كه از سوى برخى ارائه شده است. از آن جايى كه در برخى از طبقات خطبه طولانى غدير تنها دو راوى وجود دارد، بنابر اين به هيچ وجه نمى ‏توان آن را «مُستفيضه»بر شمرد. چنان چه سند خطبه متوسط را به اسناد خطبه طولانى داخل كنيم، آن گاه مشتركات اين دو متن به حدّ نازل استفاضه مى رسد.

== '''پانویس''' ==

[[رده:خطابه غدیر]]