آيات ۲۲ تا ۲۸ محمد و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

در روايتى كه [[اهل سنت|اهل‏ تسنن]] هم نقل كرده‏ اند آمده است:{{متن عربی|لَمّا تَعاقَدُوا عَلَيْها نَزَلَتْ: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ ...}}:

خداوند اين آيات را نازل كرد: {{قران|فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ ...}} تا آيه {{قران|سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى لَهُمْ}}:

در روايت ديگرى آمده است: آن گروه در كعبه با يكديگر اتفاق كردند كه اگر محمد از دنيا رفت هيچ يك از خاندانش خلافت را به دست نگيرد. در واقع آنان پشتيبان بنى‏ اميه بودند در آنچه انجام دادند.بنواميه به آنان گفتند: به خدا قسم دستورات شما را اطاعت نمى ‏كنيم مگر آنكه چيزى از خمس به آنان نرسد، چرا كه گمان مى‏ كردند خمس براى آنان است!خداوند در اينجا آيه نازل كرد: {{قران|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى ...}}.بنابراين آيه درباره بنى اميه و ابوبكر و عمر و ابوعبيده نازل شده است. بعد از آن آيه بعدى نازل شد: {{قران|فَكَيْفَ إِذا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلائِكَةُ ...}}.<ref>مثالب النواصب (ابن شهرآشوب) نسخه خطى: ص ۹۳.</ref>

{{قران|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى}} درباره كسانى نازل شده كه عهد اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را شكستند.

{{قران|الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ}}، يعنى شيطان كار را براى آنان سهل و آماده مى ‏كرد، و او عمر بود. {{قران|وَ أَمْلى لَهُمْ}} يعنى براى آنان جلوه مى ‏داد كه از آنچه محمد مى‏ گويد هيچ كدام عملى نخواهد شد.

{{قران|ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّه}} يعنى آنچه خدا درباره اميرالمؤمنين‏ عليه السلام نازل كرده خوش نداشتند.

{{قران|سَنُطِيعُكُمْ فِى بَعْضِ الْأَمْرِ}}، بنى ‏اميه را به پيمان خود دعوت كردند كه خلافت را بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله براى ما نگذارند و چيزى از خمس به ما ندهند، و گفتند: اگر خمس را به آنان بدهيم غنيمتى براى آنان خواهد بود. {{قران|سَنُطِيعُكُمْ فِى بَعْضِ الْأَمْرِ}} ، يعنى خمس را به بنى‏ هاشم ندهيد. {{قران|وَ اللَّه يَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ}} خدا اين كارهاى پنهانى آنان را مى ‏داند.<ref>بحار الانوار: ج ۳۰ ص ۱۶۳. تفسير القمى: ج ۲ ص ۳۰۸.</ref>

امام باقر عليه السلام به بيان مفهوم ارتداد در آنان پرداخته و برنامه‏ هاى عملى آنان در اين باره را تشريح نموده است. آن حضرت در اين باره مى‏ فرمايد: {{قران|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ ...}}، ابوبكر و اصحابش هستند هنگامى كه هدايت را انكار كردند؛ و هدايت راه على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام بود.{{قران|الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ ...}} منظور عمر است. {{قران|ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّه سَنُطِيعُكُمْ فِى بَعْضِ الْأَمْرِ ...}}، ابوبكر و عمر و ابوعبيده هستند كه با يكديگر توافق كردند كه اگر پيامبر صلى الله عليه و آله از دنيا رفت خلافت به آل محمد عليهم السلام باز نگردد.آنان گروهى از بنى ‏اميه را به يارى خود در اين باره فرا خواندند، و آنان هم پاسخ مثبت دادند به شرط آنكه چيزى از خمس به آل محمد عليهم السلام ندهند.سپس بنى‏ اميه از آنان پرسيدند:خلافت را بعد از او براى چه كسى در نظر گرفته‏ ايد؟ عمر گفت: براى ابوبكر. بنى ‏اميه گفتند:

ولى در اين باره از شما اطاعت نمى‏ كنيم، اما درباره خمس با شما هستيم. در واقع آنان درباره آل محمد عليهم السلام از اين جهت كه خمس به آنان نرسد اطاعت آنان را كردند، ولى در اينكه خلافت به [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] برسد با آنان موافق نبودند.بنابراين كسانى كه {{قران||كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّه}} ابوبكر و عمر بودند، و كسانى كه آنان را يارى دادند [[ابوعبیده جرّاح|ابوعبیده]] و [[عبدالرحمن بن عوف قرشی (ابومحمد)|عبدالرحمن]] و [[سالم مولى ابی‏ حذیفه]] بودند. آنان در بين خود نوشته ‏اى نوشتند و كسى كه آن را نوشت ابوعبيده بود.خداوند عز و جل پيامبرش را بر آنچه در بين خود نوشته بودند مطلع ساخت و اين آيه را نازل كرد: {{قران|أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ ...}}.در ادامه اين روايت نقل شده كه آنان پيمان بستند كه خلافت را بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله به هيچ يک از بنى ‏هاشم نسپارند، و اينكه همسران آن حضرت را بعد از او به ازدواج خود درآورند.اينجا بود كه آيه نازل شد: {{قران|وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِى كِتابِ اللَّه}} .

همچنين وقتى آيه نازل شد و آنان انكار كردند و بر اين انكار خود قسم ياد كردند خداوند آنان را توبيخ فرمود و اين آيه را نازل كرد: {{قران|يَحْلِفُونَ بِاللَّه ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ ...}}.<ref>مثالب النواصب (ابن شهرآشوب) نسخه خطى: ص ۹۴. براى موارد آيه {{قران|يَحْلِفُونَ بِاللَّه ...}} مراجعه شود به كتاب: غدير در قرآن: ج ۱ ص ۲۳۱،۲۳۰.</ref>

در حديث ديگرى از امام صادق‏ عليه السلام تفاصيل بيشترى درباره شأن نزول اين آيات وارد شده است، آنجا كه مى ‏فرمايد:كلام خداوند {{قران|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى}} ، منظور [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[ابوعبیده جرّاح|ابوعبیده]] است كه با ترک ولايت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام از ايمان مرتد شدند.قول خداوند: {{قران|ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّه سَنُطِيعُكُمْ فِى بَعْضِ الْأَمْرِ}}:به خدا قسم درباره ابوبكر و عمر و پيروانشان نازل شده است.اين كلام خداست كه جبرئيل بر محمد صلى الله عليه و آله نازل كرده است:

قول خداوند كه مى‏ فرمايد: {{قران|كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّه}}:«آنچه خدا فرستاده بود را مكروه داشتند» ، منظور از آنچه خدا نازل كرده بود، ولايت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام است كه بر خلقش واجب كرده بود. در اين داخل شدن بنى‏ اميه به پيمان نامه اصحاب صحيفه، [[ابوعبیده جرّاح|ابوعبیده]] نيز همراهشان بود و نويسنده آنان بود.<ref>بحار الانوار: ج ۳۰ ص ۲۶۳ ح ۱۲۸. الكافى: ج ۱ ص ۳۴۸ ح ۴۳.</ref>

{{قران|فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِى الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ}} اصحاب صحيفه با روى گرداندن از ولايت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و پشت كردن به غدير، دو پايه اساسى جهنم را در زمين بر قرار كردند:

{{قران|أُولئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّه}} يكى از موارد صريح لعنت خداوند بر بانيان غصب خلافت و دشمنى با اهل‏بيت ‏عليهم السلام همين آيه است كه ارتباط آن با اصحاب صحيفه اين مطلب را روشن مى ‏نمايد.اگر تمام لعنت شده‏ هاى عالم را در نظر بگيريم ملعون‏ تر از اين گروه كسى نخواهد بود، چرا كه بزرگى جرم و جنايتشان استحقاق لعنت آنان را بيشتر مى‏ كند.امام سجاد عليه السلام درباره آنان فرمود: {{متن عربی|عَلَيْهِما لَعْنَةُ اللَّه بِلَعَناتِهِ كُلِّها}}: «بر آنان لعنت خدا باد به همه انواع لعن پروردگار».<ref>بحار الانوار: ج ۳۰ ص ۱۴۵ ح ۱.</ref>

{{قران|فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمى أَبْصارَهُمْ}} يكى از آثار منحوس راه سقيفه كَرى گوشِ دل و كورى چشمِ دل است، چرا كه اساس آن بر ديدن حق و انكار آن بوده است. در حالى كه دو لب مبارک پيامبر صلى الله عليه و آله -  كه محمد امين بود -  خبر خوش ولايت را از منبع وحى بر مردم مى‏ خواند، منافقين به جاى تشكر از خدا و رسول زبان به مسخره و ناسزاگويى باز مى‏ كردند و افتخار مى‏ كردند كه هرگز اين سخنان را نخواهيم پذيرفت.همان گونه كه وقتى فاطمه زهرا عليها السلام آن خطابه بلند را بر مردم خواند، نه تنها فدک را پس نداند و تغييرى در روش خود ايجاد نكردند، كه در برابر حضرت به حاضر جوابى و مقابله پرداختند. آن همه سخنان و خطابه‏ هاى دُرر بار اميرالمؤمنين‏ عليه السلام فقط مظلوميت او را بيشتر كرد و گوش‏ه اى ياران [[سقیفه]] همچنان كر و چشم‏هايشان كور بود.

{{قران|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ}} اصحاب صحيفه نه تنها از اسلام مرتد شدند كه باعث ارتداد همه مرتدين بودند، حتى عده ‏اى از اهل رده كه ابوبكر به عنوان ارتداد به جنگ آنان رفت، وقتى لجام گسيختگى در خلافت اسلام را ديدند، نداى خروج از اسلام را بلند كردند.در اين ارتداد دو نكته قابل توجه است: يكى اينكه اين ارتداد فقط خروج از اسلام نبود، بلكه «عَلى أَدْبارِهِمْ» بود، يعنى بازگشت به پشت سر و رجوع به آنچه قبلاً بوده ‏اند، يعنى [[جاهلیت]]!

نكته ديگر اينكه {{قران|مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى}} بوده، و با آگاهى از ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام و تشخيص راه هدايت، عمداً راه بازگشت به [[جاهلیت]] را پيش گرفته ‏اند، و اين معناى بازگشت به بت پرستى وانتخاب علنى كفر است.از همه مهم‏تر اينكه ارتداد همه مرتدين بعد از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله بود ولى ارتداد اصحاب صحيفه در همان لحظه امضاى آن و هم پيمان شدن آن گروه تحقق يافت.لذا در روايت اول خوانديم: لَمّا تَعاقَدُوا نَزَلَتْ: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ ...»: همين كه هم پيمان شدند اين آيه نازل شد: «كسانى كه مرتد شده به عقب بازگشتند ...».<ref>بحار الانوار: ج ۲۸ ص ۱۲۲.</ref>

{{قران|الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى لَهُمْ}} در يكى از روايات مفسِّر آيه، در بيان اين فراز صريحاً آمده بود: «يعنى كار را براى آنان سهل و آماده مى‏ كرد، و او دومى بود».<ref>بحار الانوار: ج ۳۰ ص ۱۶۳.</ref>

يكى {{قران|سَوَّلَ لَهُمْ}} و ديگرى {{قران|أَمْلى لَهُمْ}}. «سَوَّلَ» يعنى كار را به گونه ‏اى زينت دادن و زيبا جلوه دادن كه انسان راغب به انجام آن شود، و «أَمْلى» يعنى زمينه را براى كارى آماده كردن به طورى كه انسان مانعى بر سر راه خود نبيند و جرئت انجام آن را پيدا كند.حقيقتاً وقتى به نقش عمر در هر كدام از قضاياى غصب خلافت مى ‏نگريم، مى‏ بينيم در همه موارد آن دو نقش را در حد اعلا بازى كرده، و هر بدعت و جنايتى را به گونه‏ اى حق به جانب و زيبا جلوه داده كه به جاى مؤاخذه خود، از مردم طلبكار هم شده و همه را به اين باور رسانده كه من در صدد برنامه‏ اى مثبت و پر بار هستم و لازم است كه همه مرا تأييد كنند!!از آغاز صحيفه يا سخنانش در برابر منبر غدير و هنگام بيعت و نقش او در شب عقبه هرشى و روزهاى بعد از آن تا ورود به مدينه و گفتار او هنگام درخواست كتف و دوات از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله كه گفت:

{{قران|انَّ الرَّجُلَ لَيَهْجُرُ}}، و روزهاى سقيفه بنى‏ ساعده و روز حمله به خانه فاطمه ‏عليها السلام و آتش زدن آن، و يا نقش او در غصب فدک، و ماجراى عيادت از حضرت زهرا عليها السلام و قصد نبش قبر آن حضرت و همه روزهاى دشمنى‏اش با اميرالمؤمنين‏ عليه السلام،از سوى ديگر با جسارت و جرى بودن خود و هتاكى و بى ‏مبالاتى به راحتى رو در روى پيامبر صلى الله عليه و آله سخن ناروا گفته و به ديگران جرأت داده است، يا بر در خانه وحى آتش آورده و آتشگيره ‏اش را خود روشن كرده است، و يا درِ خانه بانوى بهشت را شكسته و خود پيش از همه هجوم آورده...

اين معناى {{قران|أَمْلى لَهُمْ}} است كه موانع و حرمت‏ها را از سر راه مردم برداشت تا نقشه قتل على‏ عليه السلام را در سر بپرورانند و جنازه او را مخفيانه دفن كنند و جنازه امام حسن‏ عليه السلام را تيرباران نمايند و حسين عزيز عليه السلام را در كربلا قطعه قطعه كنند و جوانانش را پرپر نمايند و على اصغر شيرخواره‏ اش را با تير سه شعبه ... .

و سپس خيمه ‏ها را غارت كنند و آتش بزنند و عزيزان زهرا عليها السلام را آواره بيابان كنند و بعد از آن اسير نموده از كوفه تا شام به همه آنان كه فقط نامى از اسلام داشتند نشان دهند.حقاً كه قرآن منصب سزاوارى به عمر داده است كه میفرمايد: {{قران|سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى لَهُمْ}} .

{{قران|كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّه}}، {{قران|سَنُطِيعُكُمْ فِى بَعْضِ الْأَمْرِ}} اين دو عنوان در آيه مربوط به بنى‏ اميه است.

اصحاب صحيفه براى پيشبرد اهداف خود، براى جمع اعوان و انصار تلاش مى‏ كردند، در اين راستا دست به دامان گروه ‏هاى مختلفى مى‏ شدند كه در هر حدى با اهداف آنان موافق باشند.در اينجا مى ‏بينيم كه بنى‏ اميه فقط در حدّ ندادن خمس آماده همكارى با آنان بوده ‏اند، و همين اندازه را از آنان پذيرفته‏ اند. بنى‏اميه از كسانى بودند كه {{قران|كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّه}} يعنى ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام را خوش نداشتند، و اين را معاويه در غدير به صراحت بر زبان جارى كرد و گفت:{{متن عربی|وَ اللَّه! لا نُصَدِّقُ مُحَمَّداً عَلى مَقالَتِهِ وَ لا نُقِرُّ عَلِيّاً وِلايَتَهُ}}: به خدا قسم! محمد را بر گفتارش تصديق نمى‏كنيم و براى على به ولايتش اقرار نمى ‏نماييم.<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۶۱.</ref>با اين همه، در ابتداى امر باور نمى‏ كردند اصل غصب خلافت ممكن باشد و اصحاب صحيفه بتوانند اهداف خود را پيش ببرند، و لذا درباره ندادن خمس به اهل‏بيت‏ عليهم السلام با آنان موافقت كردند.