فرهنگ سازی تبلیغ غدیر توسط امامان: تفاوت میان نسخه‌ها

در واقع پیامبر صلی الله علیه و آله به عموم مردم دستور داده که به مردم حجت و دلیل کسانی را برسانند که همه آنچه پیامبر صلی الله علیه و آله بدان مبعوث شده را از قول او کسی جز ایشان ابلاغ نمی‌کند.

دفاع از غدیر به صورت تعجب از کسانی که نسبت به آن کم توجهی می‌کنند، یکی از شیوه‌های بسیار مؤثر در تبلیغ غدیر بوده است. اشاره به بی اعتنایی مردم نسبت به غدیر در گونه‌های مختلفی در احتجاجات معصومین علیهم السلام به چشم می‌خورد، که معمولاً با تعابیرِ مختلفِ «تعجب» همراه است.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای مردم، آیا در حالی که من زنده‌ام و در بین شما هستم به اهل بیت من بی اعتنایی می‌کنید؟ بدانید اگر من از میان شما غایب شوم خداوند از شما غایب نمی‌شود!

شعر گذشته از زیبایی، با تراز موزونی که در قرائت دارد در همه ملت‌ها برای بقاء و حفظ فرهنگ آنان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جلوه پر رنگ‌تر آن در زمان امیرالمؤمنین علیه السلام است که خود حضرت برای غدیر شعر سروده است. ادامه این مسیر در زمان ائمه علیهم السلام است که با تأیید ایشان و در محضرشان توسط شعرای چیره‌دست، شعرهای نابی درباره غدیر به دنیای فرهنگ اسلام عرضه شده است. این روند در طول تاریخ ادامه یافته و در پانزده قرن غدیر شعرهای زیبا به زبان‌های مختلف درباره غدیر سروده شده و در مجموعه‌های نفیس گردآوری شده است.<ref>به عنوان نمونه به این کتاب‌ها مراجعه شود: الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، شعراء الغدیر، غدیر در شعر فارسی، غدیر در شعر فارسی از کسائی مروزی تا شهریار تبریزی.</ref>در این باره دو ماجرای ادبی غدیر را می‌آوریم:

با در نظر گرفتن بازارِ شعر در حجاز و احتراز خاص پیامبر صلی الله علیه و آله از آن، برای مردم عجیب بود که در حضور آن حضرت شعری خوانده شود؛ چه رسد به اینکه سروده شود، و چه رسد به اینکه آن شعر درباره دین باشد، و چه رسد به اینکه مورد تأیید حضرت قرار گیرد و روح القدس مؤید آن باشد!!

سپس اشعاری را که همان‌جا سروده بود خواند، که به عنوان یک سند تاریخی از غدیر ثبت شد و به یادگار ماند. پس از اشعار حسان، پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: ای حسان، تا مادامی که با زبانت از ما دفاع می‌کنی، از سوی روح القدس مؤید خواهی بود.

چه کسی باور می‌کند که صاحب غدیر شخصاً درباره غدیر شعر گفته باشد! و چه کسی احتمال می‌دهد که این شعر در برابر دشمن غدیر سروده شده باشد! و چه کسی می‌تواند صفین را بنگرد که این شعر غدیری توسط نامه برای نماینده سقیفه فرستاده می‌شود؟ اگر صاحب غدیر درباره بزرگ‌ترین فضیلت خود شعر گفته همه شاعران غدیری به او اقتدا کرده زیباترین‌ها را تقدیم او خواهند کرد و گوش اجتماع را از نوای غدیر پر خواهند ساخت.

وقتی معاویه پاسخ امیرالمؤمنین علیه السلام را خواند گفت: ای غلام، این نامه را پاره کن، که مبادا اهل شام آن را بخوانند و به علی بن ابی طالب تمایل پیدا کنند!

دعاها از بهترین موقعیت‌های فرهنگ سازی هستند. حضور قلب در دعا از یک سو و رواج آن بین قشار مختلف مردم از سوی دیگر، و استفاده از دعاهای مختلف در زمان‌ها و مکان‌های مختلف از جهتی دیگر، شرایط ویژه ای را برای همگانی کردن مفاهیمی ایجاد می‌کند که در دعاها گنجانده می‌شود.

از همین جاست که می‌بینیم در دعاهای روز غدیر و دعای انتظار و دعای تلقین هنگام مرگ، مسئله غدیر از زاویه‌های گوناگون مطرح شده و در این قالب فرهنگی به ترویج آن اقدام شده است. ذیلاً به شش مورد از ادعیه مربوط به غدیر اشاره می‌کنیم:

دعای ندبه که یک دوره اعتقادی از آغاز بعثت انبیا تا عصر ظهور را در قالب انتظار آخرین حجت الهی آموزش می‌دهد، مراحل بعثت پیامبران را تا غدیر بیان می‌کند و متن واقعه را بسیار ساده و بدون توضیح می‌آورد و می‌گوید:

آنگاه که دوران رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله سرآمد ولیّ خود علی بن ابی طالب علیه السلام را به عنوان هدایتگر مردم منصوب نمود، چرا که او ترساننده مردم بود و هر قومی هدایتگری می‌خواهد؛ لذا در حالی که مردم در برابر او بودند فرمود: هر کس من صاحب اختیار او هستم علی صاحب اختیار اوست. خدایا دوست بدار هر کس او را دوست بدارد و دشمن بدار هر کس او را دشمن بدارد و یاری کن هر کس او را یاری کند و خوار کن هر کس او را خوار کند.<ref>بحار الانوار: ج ۹۹ ص ۱۰۶.</ref>

دعایی که برای حفظ عقیده در هنگام مرگ و عدول نکردن از آن تا آخرین لحظه عمر وارد شده و دعای «عدیله» نام دارد، برای حساس‌ترین موقعیتِ انسان است. در این دعا یک دوره اعتقادی را تدارک دیده و در ضمن آن مسئله غدیر را مطرح کرده است.

آمَنّا بِوَصِیِّهِ الَّذی نَصَبَهُ یَومَ الغَدیرِ وَ اَشارَ بِقَولِهِ «هذا عَلِیٌّ» إِلَیهِ:<ref>مفاتیح الجنان: ص ۸۵.</ref> ما ایمان می‌آوریم به جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله که او را در روز غدیر منصوب کرد و با کلمه «این علی» به او اشاره کرد.

روز عید غدیر دقیق‌ترین وقتی است که مردم در طول سال آن را به غدیر اختصاص می‌دهند. در چنین روزی ائمه علیهم السلام با دعاهایی که به ما آموخته‌اند به صورت همه‌جانبه از وقت استفاده کرده و فرهنگ غدیر را با جزئیاتش بین مردم رواج داده‌اند.

خدایا ما تصدیق کردیم و اجابت نمودیم دعوت کننده تو را و پیرو پیامبرصلی الله علیه وآله شدیم درباره ولایت مولایمان و مولای مؤمنان امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب …. خدایا، پروردگارا، ما شنیدیم منادیی برای ایمان ندا می‌کند که به پروردگارتان ایمان بیاورید. ما نیز ایمان آوردیم …. پروردگارا، ما - به منت و لطف تو - دعوت کننده‌ات را پاسخ مثبت دادیم و پیرو پیامبرصلی الله علیه وآله شدیم و او را تصدیق کردیم و همچنین مولای مؤمنین را تصدیق کردیم، و به جبت و طاغوت کافر شدیم. خدایا ولایتی را که پذیرفته‌ایم همراهمان قرار ده.

قسمتی از دعای روز غدیر توانسته چهار مفهوم فرهنگی را به صورت قطعه‌های اعتقادی در قلب ما جای دهد:

خدایا از تو می‌خواهم مرا در این روزی که برای ولیت عهدی بر گردن خلقت بسته‌ای و دین را برایشان کامل کرده‌ای، مرا از عارفین به حرمت آن و اقرار کنندگان به فضیلت آن قرار دهی …. خدایا همان گونه که آن را عید بزرگ خود قرار داده‌ای و در آسمان روز عهد معهود نامیده‌ای و در زمین روز پیمان گرفته شده و اجتماع سؤال شونده نامگذاری کرده‌ای، بر محمد و آل محمد درود فرست و چشم ما را بدان روشن فرما و کارهای ما را به برکت آن منظم فرما، و بعد از هدایت ما را گمراه مفرما و ما را نسبت به نعمت‌هایت از شاکران قرار ده، ای رحم کننده‌ترین رحم کنندگان.

قسمتی از دعاهای غدیر، فرهنگ سپاسگزاری همراه برائت از دشمنان غدیر را بستر سازی می‌کند. تشکر به خاطر کدام جهت غدیر؟ نفرین به کدام دشمن غدیر؟ شکرانه معرفت به حرمت غدیر و هدایت با نور غدیر. لعنت بر منکر حق این روز و زیر پا گذارنده حرمت آن و مقابله کننده با عظمت آن. فرازی از دعای روز غدیر را که آموزش دهنده چنین فرهنگی است مرور می‌کنیم:

حمد خدایی را که فضیلت این روز را به ما شناسانید و ما را نسبت به حرمت آن بصیرت داد و به وسیله آن به ما کرامت بخشید و با معرفت آن به ما شرف داد و به نور آن ما را هدایت کرد. خدایا، از تو می‌خواهم لعنت کنی کسانی را که حق این روز را انکار کردند و حرمت آن را نپذیرفتند و برای خاموش کردن نور تو راه تو را بستند.

اراده خدا تعلق گرفته که کمال دین خود را با غدیر اعلام کند. اینکه قله دین و کمال نعمت‌هایش را ولایت علی علیه السلام قرار داده شکری عظیم لازم دارد، تا به وسیله آن از خدا قدردانی می‌کنیم. در دعای غدیر این بُعد فکری ساخته می‌شود آنجا که می‌گوییم:

شکر خدایی را که کمال دینش و تمام نعمتش را با ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام قرار داد.

زیارات در کنار دعاها جایگاه ویژه ای برای فرهنگ سازی دارند. غدیر در زیارات با جملات بسیار پر محتوایی آمده که برخی از آنها کمک به مستندات تاریخیِ می‌نماید. شش فراز از این زیارات را که تجدید عهدی با عقاید ریشه دارمان است، ذکر می‌کنیم:

فرازی از زیارت غدیر آموزش لغتنامه مخصوص آن است، که باید تک تک کارهای آسمانی پیامبر صلی الله علیه و آله را بیان کند.

سلام بر تو ای صاحب اختیار من و صاحب اختیار مؤمنین. سلام بر تو ای دین محکم خداوند و راه مستقیم او. شهادت می‌دهم که تو برادر پیامبر صلی الله علیه و آله هستی …، و آن حضرت از طرف خداوند آنچه درباره تو بر او نازل کرده بود رسانید و دستور خدا را به اجرا درآورد و اطاعت تو و ولایتت را بر مردم واجب کرد، و برای تو از آنان بیعت گرفت و تو را نسبت به مؤمنین صاحب اختیارتر از خودشان قرار داد، همان‌طور که خداوند به آن حضرت چنین مقامی داده بود. سپس خدای تعالی را بر آنان شاهد گرفت و فرمود: آیا به شما رساندم؟ گفتند: آری به خدا قسم. عرض کرد: خدایا شاهد باش و تو به عنوان شاهد و حاکم بین بندگان کفایت می‌کنی. خداوند منکر ولایت تو را بعد از اقرار و شکننده عهد تو را بعد از پیمان لعنت کند.

هر کس غدیر را می‌آموزد باید بداند که ولایت از کتاب الله و رسالت نبوی جدایی ناپذیر است. طبعاً هر گونه شکی در اختصاص امامت حتی اگر کسی را با صاحب ولایت یکسان بدانیم، مساوی با انکار کتاب خدا و نبوت رسول خداست. در این فقره از زیارت غدیر فرهنگ سازیِ ریشه داری بر این اساس صورت گرفته است، که می‌فرماید:

شهادت می‌دهم تو امیرالمؤمنینِ بر حقی هستی که قرآن به ولایت تو گویاست و پیامبر صلی الله علیه وآله بر سر آن از امت عهد و پیمان گرفته است. یا امیرالمؤمنین، شهادت می‌دهم که شک کننده درباره تو به پیامبر امین صلی الله علیه وآله ایمان نیاورده است، و کسی که تو را با غیر تو مساوی قرار دهد دین محکمی که رب العالمین برای ما پسندیده و با ولایت تو در روز غدیر آن را کامل کرده، ضدیت و دشمنی کرده است. به خدا قسم کسی که تابع غیر تو شد گمراه شده و هر کس با تو دشمنی کند با حق عناد ورزیده است.

یک غدیری باید بداند که چرا «مَن کُنتُ مَولاهُ …» پس از پیامبر صلی الله علیه و آله عملی نشد:

شهادت می‌دهم که تو از روی ذلت تقیه نکردی، و به خاطر ترس از حق خود امساک نکردی، و به عنوان عقب‌نشینی از جهاد با غاصبین حقت خودداری نکردی، و به عنوان سازشکاری مطلبی بر خلاف رضای خدا اظهار نکردی، و در مقابل آنچه در راه خدا به تو رسید سستی نکردی و ضعف نشان ندادی و به عنوان انتظار از طلب حق خود ناتوانی نشان ندادی. معاذ الله که تو چنین باشی! بلکه وقتی مظلوم شدی برای خدا صبر کردی و کار خود را به او سپردی، و ظالمان را متذکر شدی ولی نخواستند بیاد بیاورند، و آنان را موعظه کردی ولی در آنان اثر نکرد، و آنان را از خدا ترسانیدی ولی نترسیدند!

در روزهایی که ما نبودیم صاحب غدیر چه مصیبت‌هایی به پای آن کشید؟ امروز نوبت ماست که برایش بسوزیم و غدیرش را روی چشمانمان نگه داریم. این است که با یاد علی علیه السلام و غدیر، از فراسوی چهارده قرن با تمام وجود لعنت می‌کنیم شکنندگان حرمتش را و جدایی اندازان بین علی علیه السلام و حقش را!

خدایا لعنت کن کسانی را که حق ولیّت را غصب کردند و پیمان او را انکار نمودند و بعد از یقین و اقرار به ولایت او در روزی که دین را برایش کامل کردی، آن را انکار کردند.

هر کس پیامبر صلی الله علیه و آله را دوست دارد بداند که غدیر حاجت پیامبر صلی الله علیه و آله به درگاه الهی بود که خدایش به او عنایت فرمود؛ و بداند که با غدیر بر همه اباطیل قلم بطلان کشیده شد و برای هیچ‌کس عذری نماند. منافقین نقشه‌های بسیاری داشتند که غدیر همه آنها را باطل کرد و بر همه آنها غالب شد.

ولی به آنچه خداوند درباره تو بر پیامبرش نازل کرد جز عده کمی ایمان نیاوردند و اکثرشان جز زیانکاری برای خود زیاد نکردند.

وقتی «حق» - یعنی «غدیر» - و محتوای آن ثابت شد، کسی که رو در روی آن بایستد با کسی که آن را قبول نکند یکسان است؛ زیرا به گونه ای از اقرار به حق سر باز می‌زند.

خدایا، ما می‌دانیم که این حقی از جانب توست. پس لعنت کن هر کس با آن معارضه کند و در مقابل آن سر تعظیم فرود نیاورد و آن را تکذیب کند و کافر شود. به زودی آنان که ظلم کردند خواهند دانست که به کجا باز خواهند گشت. یا امیرالمؤمنین، لعنت خدا و لعنت همه ملائکه و انبیائش بر کسی که تو بر او شمشیر کشیدی و کسی که بر تو شمشیر کشید از مشرکین و منافقین تا روز قیامت. و بر کسی که به آنچه تو را ناراحت می‌کند راضی باشد و او را ناراحت نکند، و بر کسی که در برابر آنچه تو را ناراحت می‌کند چشم پوشی می‌نماید و نهی از منکر نمی‌کند، و بر کسی که علیه تو با دست یا زبان کمک کرده یا از یاری تو خودداری کرده یا از جهاد همراه تو دیگران را منع کرده یا فضیلت تو را کوچک شمرده و حق تو را انکار نموده یا کسی را که خداوند تو را صاحب اختیار بر او قرار داده با تو برابر بداند.

در زمان‌هایی که تدوین و کتابت حدیث و معارف دین از طرف سقیفه رسماً ممنوع اعلام شده بود، و در زمان‌هایی که هنوز نوشتن به رواج امروزی نبود، امامان غدیر علی‌رغم شرایط دشوار تقیه اَبعاد مختلف واقعه غدیر را برای اصحابشان می‌فرمودند و آنان در نوشته‌های خود به صورت حدیث ثبت می‌کردند.