حجةالوداع: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>پس از دستور الهى براى سفر حجةالوداع، [[محمّد بن عبدالله صلی الله علیه و آله (رسول الله)|پيامبر صلى الله عليه و آله]] مناديانى را در مدينه و اطراف آن فرستادند تا تصميم حضرت براى اين سفر را به اطلاع همه برسانند و اعلان كنند كه هر كس بخواهد مى ‏تواند همراه حضرت باشد.</big>

<big>پس از اعلان عمومى، عده بسيارى از اطراف مدينه به شهر آمدند تا همراه حضرت و مهاجرين و انصار به سوى مكه حركت كنند. با حركت كاروان پيامبر صلى الله عليه وآله در بين راه مدينه تا مكه افراد قبايل به جمعيت اضافه مى‏ شدند.</big>  

<big>اضافه بر آنكه حضرت اشاراتى فرموده بودند كه امسال سال آخر عمر من است واين مى‏ توانست باعث شركت همه جانبه مردم باشد.</big>

<big>جمعيتى حدود يكصد و بيست هزار نفر و طبق نقل بعضى روايات تا صد و هشتاد هزار نفر در مراسم حجةالوداع شركت كردند كه فقط هفتاد هزار نفر آنان از مدينه به همراه حضرت حركت كرده بودند، به طورى كه [[لبّیک]] ‏گويان از مدينه تا مكه متصل بودند. <ref>عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص۱۶۷ ، ۲۹۷ . الغدير: ج ۱ ص ۱۰ ۹. بحار الانوار: ج ۲۱ ص ۳۶۰ ،۳۸۳ ،۳۸۴ ، ۳۹۰ و ج ۲۸ ص ۹۵.</ref></big>

<big>در ساعات پايانى روز دوشنبه چهارم ذى‏ الحجة كاروان عظيم حجاج همراه پيامبر صلى الله عليه وآله از سمت بالاى مكه از «عقبه مَدَنيّين» وارد مكه شدند. همزمان كاروان يمن نيز از سمت جنوب وارد مكه شدند و خدمت پيامبر صلى الله عليه وآله رسيدند و در محل از پيش تعيين شده «[[ابطح]]» -  كه منطقه هموار شهر مكه بود -  اسكان يافتند، و آماده اعمال حج شدند.</big>

<big>پس از جابجايى اثاثيه و خواباندن شتران و برپايى خيمه‏ ها، پيامبر صلى الله عليه وآله بدون وقفه كاروان عظيم حجاج را براى زيارت خانه خدا و انجام مناسک به طرف مسجدالحرام حركت دادند.</big>

<big>حضرت با ورود به مسجدالحرام مستقيماً كنار [[حجر الاسود]] آمدند و آن را بوسيدند. آنگاه طواف را آغاز كردند و هفت بار گِرد [[کعبه]] طواف كردند در حالى كه مردم همراه حضرت طواف مى‏ كردند. بعد از طواف در پشت مقام ابراهيم ‏عليه السلام به نماز طواف ايستادند.</big>

<big>سپس به سمت صفا و مروه آمدند و سعى را انجام دادند. در آنجا تشريع حج تمتع را اعلام فرمودند كه با عمره قرار دادن اعمال قبلى، تا پنج روز ديگر مردم براى اعمال حج آماده شوند</big>. <big><ref>بحار الانوار: ج ۲۱ ص۳۹۳ ، ۳۹۶ .</ref></big>

<big>در سفر حجةالوداع، پس از آنكه «وقوف» چند ساعته در [[عرفات]] سپرى شد، با غروب آفتاب روز عرفه كاروان حجاج آماده حركت به سوى «مشعر الحرام» شدند. آنان شب به مشعر رسيدند و تا صبح منتظر ماندند، و از اذان صبح تا طلوع آفتاب در آنجا وقوف نمودند.</big>

<big>صبح روز دهم ([[عید قربان]]) از مشعر عازم مِنا شدند تا بقيه اعمال حج را به جا آورند. در روز اول ابتدا جمره عقبه را رَمى كردند و سپس مراسم قربانى انجام شد، و آنگاه با تراشيدن موى سر از احرام بيرون آمدند.<br />بعد از آن راهى مكه شدند تا طواف و سعى و طواف نساء را انجام دهند. بعد از آن در همان روز دهم به مِنا بازگشتند.<br />روز اول پس از بازگشت از مكه به منا -  كه روز پر تلاشى را پشت سر گذاشته بودند -  پس از نماز مغرب و عشا به استراحت پرداختند و خوابيدند.</big>

<big>هنگامى كه پيامبرصلى الله عليه وآله به سفر حجةالوداع رفتند، اميرالمؤمنين ‏عليه السلام با لشكرى از طرف پيامبر صلى الله عليه وآله به نجران و سپس يمن رفته بودند كه هدف آن جمع آورى [[خمس]] و زكات و [[جزیه]] و نيز [[دعوت]] به [[اسلام]] بود، ودر مكه و براى مراسم حج به پيامبر صلى الله عليه وآله ملحق شدند.<br />با رسيدن ايام حج در روز نهم ذى ‏الحجة، حضرت به موقف عرفات و سپس به مشعر و منى رفتند. بعد از آن اعمال حج را يكى پس از ديگرى انجام دادند، و در هر مورد واجبات و مستحبات آن را براى مردم بيان فرمودند.</big>

<big>پس از اتمام مراسم سه روزه غدير، [[کاروان غدیر]] پنج روز راه در پيش داشت. آنان به سمت مدينه به راه افتادند و پس از منازل «هَرشى» به «اَبْواء» و «سَقْيا» و «عَرْج» و «اَثايَه» و «مُتَعَشّى» و «مُنصَرَف» و «رَوْحاء» و «عِرْقُ الظَّبيَة» به «مسجد شَجَره» رسيدند.</big>

<big>پس از توقفى كوتاه در «شجره» ، روز بيست و پنجم ذى‏ الحجة سال دهم دقيقاً يك ماه پس از خروج از مدينه به اين شهر بازگشتند، در حالى كه بسيارى از ساكنين قبايل در مسير راه از كاروان جدا شده به شهر و ديار خود رفته بودند. پيامبر صلى الله عليه و آله با همان هفتاد هزار نفرى كه از مدينه خارج شده بودند وارد اين شهر شدند، در حالى كه رسالت عظيم خود را در آرام ‏ترين و قاطعانه ‏ترين شكل انجام داده بودند.</big>

<big>يكى از موضوعاتى كه در تأليف يا ساير فعاليت‏ هاى فرهنگى غدير بسيار اهميت دارد حجةالوداع است.</big>

<big>تحقيق و تبليغ در واقعه غدير و حجةالوداع در چند جنبه مى‏تواند باشد:<br />'''الف)''' ابتداى حركت پيامبر صلى الله عليه وآله براى سفر حجةالوداع و سپس مراسم حج.<br />'''ب)''' منتهى شدن آن به واقعه غدير كه در راه بازگشت از اين سفر در كنار غدير خم ‏رخ داد و فرمان توقف توسط [[پيامبر صلى الله عليه وآله]] صادر گرديد.</big>

<big>'''ج)''' خطبه و مراسم پس از خطبه از بيعت مردان و زنان و سلام به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام كه تا سه روز به طول انجاميد.</big>

<big>'''د)''' منافقين در غدير، كه شامل ماجراى سنگ آسمانى و كلمات [[منافقین]] در غدير و نيز نقشه ‏هاى آنان پس از واقعه غدير و نيز جريان عقبه و [[صحیفه معلونه]] دوم است.</big>

<big>'''ه)''' مكان غدير كه بحث در مكان و محل واقع شدن واقعه غدير و تحقيق در تعيين موقعيت جغرافيايى آن در آن زمان و اين زمان است.</big>

<big>سابقه تاريخى غدير و وقايع امم گذشته در روز غدير.</big>

<big>تركيب جامعه مسلمين در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله از يک سو شامل مسلمانانِ مخلصى چون سلمان و ابوذر و مقداد، و از يک سو در برگيرنده تازه مسلمانانى بود كه تا ديروز عليه اسلام شمشير مى ‏زدند، و از سوى ‏ديگر شامل افراد شهوت ‏پرست و دنيا طلبى كه هدفى جز مقاصد دنيوى نداشتند، بوده است.</big>

<big>پيامبر صلى الله عليه وآله روز شنبه بيست و پنجم ماه ذى ‏قعده سفر حجةالوداع را شروع نمودند. حضرت غسل كرده و دو لباس احرام همراه برداشتند و همراه كاروان هفتاد هزار نفرى حُجاج از مدينه خارج شدند.<br />در اين كاروان عظيم مردانى به تنهايى عازم سفر بودند. زنانى نيز تنها براى حج مى‏ رفتند. گروهى با همسران خود آمده بودند. عده ‏اى با پسران و دختران بزرگسال خود همراه بودند و گروهى كودكان خود را نيز آورده بودند.<br />در اين سفر حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين‏ عليهم السلام در كنار پيامبر صلى الله عليه وآله بودند. همچنين كليه همسران حضرت براى سفر حج آمده بودند. همسران حضرت عبارت بودند از: ام ‏سلمه، ريحانه، صفيه، زينب بنت جَحش، ميمونه بنت حارث، سُوده بنت زَمعَه، ام ‏حبيبه بنت ابى‏ سفيان، عایشه، حفصه.</big>

<big>در [[مسجد شجره]] -  كه در «[[ذو الحلیفة]]» در نزديكى مدينه است -  احرام بستند. آنگاه كاروان عظيم حُجاج لبيك گويان به سوى مكه حركت كردند. در بين راه مدينه تا مكه افراد قبائل و كسانى كه از دو سوى جاده راهى به منطقه خود داشتند به جمعيت اضافه شدند؛ و هر چه به مكه نزديك ‏تر مى‏ شدند تعداد جمعيت بيشتر مى‏ شد، به گونه ‏اى كه لبّيک گويان از مكه تا مدينه متصل بودند و بسيارى از آنان پياده بودند.</big>

<big>اكنون قافله هفتاد هزار نفرى كه از مدينه حركت كرده بود به صد و بيست هزار نفر مى ‏رسيد، و از هر سو جاده را نگاه مى‏ كردى ابتدا و انتهاى كاروان ديده نمى ‏شد.</big> <big><ref>المغازى (واقدى) : ج ۲ ص ۱۰۹۶  - ۱۰۹۲. وفاء الوفاء: ج ۳ ص ۱۰۱۵ ۱۰۱۴. بحار الانوار: ج ۱۰ ص ۴۴۱ و ج ۱۵ ص ۱۶۲.</ref></big>

<big>معرفى جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله در مدينه نيز امكان پذير بود. در بين راه مدينه تا مكه قبل از اعمال حج هم ممكن بود. در مسجدالحرام كه مكانى مقدس در نظر همگان بود نيز امكان داشت. در ايام سه روزه حج در عرفات و مشعر و منى هم ممكن بود.</big>

<big>اين مكان در راه بازگشت از مكه، يک منزل قبل از تقاطع چند جاده در جحفه و محل متفرق شدن جمعيت قرار داشت. با توجه به اينكه در مسير حضرت تا مكه قبايل بين راه كم‏ كم ملحق شدند تا آن جمعيت عظيم پديد آمد، لذا مى ‏بايست قبل از متفرق شدنِ مردم برنامه انجام مى ‏شد.</big>

<big>گذشته از اينكه در مكه و يا هر منزلى كه محل استراحتى در آن وجود داشت احتمال شركت نكردن مردم بود، ولى كاروان به صورت يک واحد عظيم -  آن هم با حضور پيامبر صلى الله عليه و آله -  به صورت يكپارچه در هر برنامه‏ اى شركت مى‏ كرد.</big>

<big>پيامبر صلى الله عليه وآله روز شنبه بيست و پنجم ماه ذى ‏قعده سفر حجةالوداع را شروع نمودند. حضرت غسل كرده و دو لباس احرام همراه برداشتند و همراه كاروان هفتاد هزار نفرى حجاج از مدينه خارج شدند. اكنون مراسم حج در شُرف آغاز بود. تركيب جمعيتى كه براى حج آماده مى ‏شدند قابل توجه بود. كاروانى كه از مدينه به همراه پيامبر صلى الله عليه وآله براى حجةالوداع حركت كرد هفتاد هزار نفر بودند.</big>

<big>كاروان همراه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام كه از يمن براى حج آمدند دوازده هزار نفر بودند، گذشته از لشكر هزار نفرى كه اهل مدينه بودند و همراه خالد به يمن رفته بودند و پس از عزل خالد با حضرت همراه شدند.</big>

<big>بين راه مدينه تا مكه -  از راست و چپ جاده -  جمعيت انبوهى از شهرها و روستاها و چادرنشينان به كاروان پيامبر صلى الله عليه وآله پيوستند.</big>

<big>طوايفى بزرگ و گروه‏ هايى عظيم به طور دست‏ه جمعى و يكجا در حجةالوداع شركت كرده بودند. از طايفه ثقيف -  كه در طائف بودند -  احدى نماند مگر آنكه مسلمان شده بود و همگى در حجةالوداع شركت كردند.<ref>الاصابة (ابن حجر) : ج ۲ ص ۱۳.</ref></big>

<big>در مكه احدى از قريش نماند مگر همراه پيامبر صلى الله عليه و آله در حجةالوداع حاضر شد. <ref>تهذيب الكمال: ج ۱۰ ص ۲۰۰، پاورقى ۱.</ref></big>  

<big>در روايتى ديگر صد نفر از طايفه «صداء» آمده كه در حجةالوداع شركت كردند. <ref>البداية و النهاية: ج ۵ ص ۹۸.</ref></big>  

<big>افرادى نيز بودند كه در حجةالوداع مسلمان شدند و با پيامبر صلى الله عليه و آله بيعت كردند. <ref>الطبقات الكبرى: ج ۸ ص ۲۹۸. الاصابة: ج ۸ ص ۳۸۱.</ref></big>  

<big>روزى كه پيامبر صلى الله عليه وآله مى‏ خواستند به سوى [[عرفات]] حركت كنند و اعمال حج را آغاز نمايند، بيش از صد و بيست هزار نفر اين كاروان عظيم را تشكيل مى‏ دادند، كه شامل مردان و [[بانوان|زنان]] و كودكان بودند. <ref>العُدَد القوية: ص ۱۸۳.</ref></big>  

<big>يكى از نكات ارزشمند در جريانات تاريخى و مذهبى داستان‏واره آنهاست كه با جمع و چكيده از اقوال و نقل‏ هاى مختلف و پراكنده تاريخى و حديثى و تفسيرى و قرار دادن آنها در كنار يكديگر به دست مى ‏آيد. در مورد سفر حجةالوداع و [[غدیر]] نيز اين مهم بسيار حائز اهميت است و زواياى خاصى را براى ما روشن مى‏ كند.<br />در اين باره و از بُعد معارف قرآنى و تفسيرى و آمارى غدير، مسير نزول آيات قرآن در غدير به شكل سلسله ‏وار جمع ‏آورى شده و در عنوان «قرآن» آورده شده، كه به عنوان داستان‏واره حجةالوداع و غدير نيز قابل استفاده است، و براى پرهيز از تطويل در اينجا تكرار نمى ‏شود.</big>

<big>در همه اين مراحل آنچه به عنوان پيش‏ بينى يک برنامه كامل عيار درباره اعلام ولايت لازم بود، در نظر گرفته شد. اعجاب برانگيزتر از همه، نزول آيات قرآنى در رابطه با غدير بود كه خداوند آن را در متن قرآن جاى داد، و پيامبر صلى الله عليه وآله در سايه تفسير همان آيات مقدمه‏ چينى لازم براى برنامه عظيم [[غدير]] را تدارك ديدند.</big>

<big>بنابراين مسير نزول آيات غدير از مدينه آغاز مى‏ شود و تا مكه مى‏ رود و از آنجا با مراسم حج همراه مى ‏شود. با پايان حج حركت به سوى غدير خم آغاز مى ‏شود و با رسيدن به سرزمين خم، پيامبر صلى الله عليه وآله سخنرانى مفصل خود را برگزار مى‏ كنند و سپس مراسم سه روزه غدير آغاز مى‏ شود.</big>

<big>وقايع متعددى در ارتباط با غدير در اين ايام رخ مى‏ دهد تا هنگام خروج از غدير فرا مى‏ رسد.<br />از غدير تا مدينه وقايعى اتفاق مى ‏افتد و حتى با وصول به مدينه ماجرا پايان نمى ‏يابد، و تا روز شهادت پيامبر صلى الله عليه وآله هنوز غدير در جريان است و آيات قرآن آن را پشتيبانى مى‏ كند. فهرستى از مراحل حضور آيات قرآن در غدير را در اينجا مى ‏آوريم و مفصل آن با بيان موارد و مدارك در عنوان «[[قرآن]]» آورده شده و براى پرهيز از تطويل در اينجا تكرار نمى ‏شود:</big>

<big>نزول آيات قرآن در ايام سه روزه در غدير.</big>

<big>نزول آيات قرآن از غدير تا مدينه.</big>

<big><br />براى توضيح بيشتر هر كدام از اين موارد مراجعه شود به عنوان: [[قرآن]] /  مراحل حضور قرآن در غدير.</big>

<big>با نزديكى غروب روز دوازدهم ذى‏ الحجة در سفر حجةالوداع، طبق آيه ۲۰۳ سوره بقره: «فَمَنْ تَعَجَّلَ فى يَوْمَينِ فَلا اِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا اِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقى» : «هر كس در روز عجله كند گناهى بر او نيست، و هر كس تأخير نمايد نيز اشكالى بر او نيست از كسانى كه تقوا پيشه كنند» ، كسانى كه مايل بودند مى‏ توانستند توقف در منا را پايان دهند و به مكه بازگردند، و هر كس مايل بود شب سيزدهم را هم مى ‏ماند و فردا پس از رمى جمرات سه گانه راهى مكه مى ‏شد.</big>

<big>پيامبر صلى الله عليه وآله ماندن شب سيزدهم را انتخاب كردند و با غروب روز دوازدهم ذى ‏الحجه نماز مغرب و عشا خوانده شد. آن شب مشغول جمع آورى اثاثيه شدند تا مقدمات حركت به سوى مكه را آماده كنند، و پس از آن به استراحت پرداختند. صبح روز سيزدهم نماز صبح خوانده شد، و قبل از ظهر سه جمره را رمى كردند.</big>

<big>اكنون كاروان عظيم حجاج كه همراه پيامبر صلى الله عليه وآله روز سيزدهم را مانده بودند، آماده حركت مى‏ شدند. تا مردم آماده شوند و اثاثيه و شتران را آماده كنند روز بالا آمد و همه منتظر حركت حضرت ماندند.<ref>السنن الكبرى: ج ۷ ص ۳۲۴ ۲۸۷. سنن الدارمى: ج ۲ ص ۴۴. سِفر السعادة: ص ۱۸۴. بحار الانوار: ج ۹۶ ص ۲۷۶. تهذيب الاحكام: ج ۵ ص۲۷۳ ، ۴۵۷ . الكافى: ج ۴ ص۲۴۸ ، ۴۸۶ ، ۵۲۱ . دعائم الاسلام: ج ۱ ص ۳۲۴.</ref></big>  

<big>قبل از ظهر روز سيزدهم ذى ‏الحجة پيامبر صلى الله عليه وآله همراه با كاروان حجاج از منا به طرف مكه حركت كردند تا به بالاى وادى «ابطح» -  كه همان منطقه مسطح مكه است -  رسيد.  <ref>الكافى: ج ۴ ص ۵۲۱ . تهذيب الاحكام: ج ۵ ص ۲۷۳.</ref><br /></big>

<big>[[خطبه]] پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله در عرفات سال حجةالوداع، بشارت درباره دوازده امام پس از خود و توصيه ‏هاى آنان را در برداشت. حال پرسش اينجاست كه در پنج خطبه ديگر در روز ترويه <ref>ترويه: روز هشتم ذى‏ حجه.</ref>  در مكه، روز عيد قربان در منى، ميانه ايام تشريق <ref>تشريق: به روزهاى دهم، يازدهم و دوازدهم ذى‏ حجه ايام تشريق مى‏ گويند. بعضى معتقدند ايام تشريق، يكى از اين سه روز است.</ref>، روز كوچ در مسجد خيف و در غدير خم چه فرموده اند؟</big>

<big>در منابع روايى و روايات متعدد اين خطبه‏ ها به مضامين مختلف ديده مى‏ شود، كه پيامبر صلى الله عليه وآله همه امور مهمى را كه امت [[اسلام]] پس از ايشان نياز داشتند مطرح كرده است.</big>

<big>سخنان پيامبر صلى الله عليه وآله در اين خطبه‏ ها پنج محور يا اصل را شامل مى ‏شود:</big>

<big>-  اصل ملاحظه روابط اجتماعى از بُعد انسانى بين بشر و لغو تبعيض نژادى.</big>

<big>-  اصل امنيت جان و مال هر كس كه به [[وحدانیت]] خدا اقرار كند.</big>

<big>-  اصل شهادت پيامبر صلى الله عليه وآله بر امت راستين در آخرت و وارد آمدن امت بر ایشان در [[حوض کوثر]].</big>

<big>-  اصل [[ضرورت]] دقت و پرهيز از رفتارهاى كوچكى كه آدمى را به انحراف مى‏ كشاند.</big>

<big>-  اصل پرهيز از نسبت دروغ بر پيامبر صلى الله عليه و آله و تحقيق در روايات ایشان.</big>

<big>-  قوانين [[ارث]].</big>

'''<big>قانون روند خلافت پس از پيامبر صلى الله عليه و آله</big>'''

<big>-  اصل پرهيز دادن قريش از طغيان پس از پيامبر صلى الله عليه وآله.</big>

<big>-  اصل پرهيز دادن صحابه از [[ارتداد امت|ارتداد]] پس از پيامبر صلى الله عليه وآله و نهى از جنگ بر سر حكومت.<br />'''قانون مجازات مخالفان خط پيامبرصلى الله عليه وآله'''</big>

<big><br />مجالى نيست تا درباره همه اصول ياد شده به تفصيل سخن گفته شود. لذا به همين اندازه بسنده مى‏ كنيم. البته سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله درباره اصول و قوانين ياد شده محدود به همين چند فقره خطبه حجةالوداع نيست. بلكه آن حضرت به جز خطبه‏ هاى مذكور، در هر يك از اين موارد سخنان متعددى نيز دارند.</big>

<big>ولى همه بياناتى كه در شش خطبه حجةالوداع ايراد شده، معناى واحدى را تشكيل مى‏ دهند؛ به گونه ‏اى كه هيچ كدام را نمى ‏توان از ديگرى جدا كرد. از آنجا كه همه سخنان آن حضرت از منشأ وحى صادر مى ‏شوند، هر سخنى از ايشان سخن ديگرشان را تكميل و تفسير مى‏ كند، و در هر موضوعى نوعى يگانگى اعتقادى و سيستم و قانون‏ گذارى پيشرفته در بستر اسلام اصيل و فراگير شكل مى ‏دهد.</big>

<big>پيامبر صلى الله عليه و آله پس از هجرت، يک بار در صلح حديبيه -  طبق قرارداد -  فقط چند ساعت به مكه آمدند و بازگشتند؛ و بار ديگر در فتح مكه كه به عنوان جنگ آمدند و پس از برچيدن بساط كفر و بت‏ پرستى به طائف رفتند، و در بازگشت عمره انجام دادند و به مدينه بازگشتند.</big>

<big>اينكه سفر مهم پيامبر صلى الله عليه و آله به مكه براى اهدافى مهم و مقدمه بودن براى غدير با ايام حج كه از زمان [[ابراهیم علیه السلام|حضرت ابراهیم‏ علیه السلام]] سابقه داشت و همه ساله مردم از اطراف و اكناف بدين منظور به مكه مى‏ آمدند تقارن پيدا كرد بسيار جالب توجه بود.</big>

<big>به خصوص آنكه آداب و احكام اسلامى حج براى اولين بار توسط حضرت بازگو مى‏ شد، و اين يک پديده قابل توجه در برنامه ‏اى بود كه سابقه هزاران ساله داشت. در پايان چنين شرايطى مراسم غدير انجام شد كه از نظر زمانى از تقدسى خاص و سابقه ‏اى طولانى برخوردار بود.</big>

'''<big>سال آخر عمر پيامبرصلى الله عليه و آله</big>'''

<big>با توجه به اينكه پيامبر صلى الله عليه و آله از آغاز اين سفر نزديكى شهادت خويش را گوشزد مى ‏نمودند، همه متوجه اين خبر دهشت‏ آور براى جامعه اسلامى نوپاى خود شده بودند، و طبعاً واهمه دسيسه ‏ها و اجراى توطئه‏ هاى داخلى و خارجى در دل‏ ها اوج مى‏ گرفت. در چنين شرايطِ روحىِ مردم، حضرت جانشين خود را معرفى كردند كه از نظر زمانى موقعيت بسيار مناسبى ايجاد شده بود.</big>

<big>در مراسم غدير كه پس از حج به وقوع پيوست، اهل ملل مختلف از سياه و سفيد، ثروتمند و نيازمند، شجاع و ناتوان، بى ‏سواد و باسواد، مهاجر و انصار، شهرى و روستايى، مرد و زن و بچه، همه شركت داشتند؛ كه اين تركيب خاص قابل تجزيه و تحليل است.<br />وقوع ماجراى غدير پس از حج، حاكى از اين است كه ابتدا در سايه مراسم حج و لباس احرام و اعمال يكسان براى همه، يک برابرى مطلق در برابر احكام الهى ايجاد شد، و آمادگى براى اعلام ولايت و قبول آن شمول همگانى پيدا كرد. پيامبر صلى الله عليه و آله در خطابه خود اين نكته را خاطر نشان كرده و فرمودند:</big>

<big>از موارد كليدى در واقعه حجةالوداع و بالطبع [[غدیر]]، بررسى اوضاع سياسى و اجتماعى در حجةالوداع است.</big>

<big>اينكه هنگامى كه حضرت جبرئيل امين به همراه آيه تبليغِ ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام نازل شد، وضعيت سياسى در اين برهه از زمان چگونه بود؟ خصوصاً در همان ايامى كه رسول‏ اللَّه‏ صلى الله عليه و آله دعوت كنندگان خود را به سوى مردم گسيل داشته بودند، تا آنان را به آمدن به حجةالوداع فرا بخوانند؟</big>

<big>مى‏ بينيم كه نشانه‏ اى مهم و اصلى وجود دارد كه از اين وضعيت و حقيقت بى‏ غبار پرده برمى ‏دارد، و آن اينكه رسول‏ اللَّه‏ صلى الله عليه و آله از جبرئيل درخواست مى ‏كنند تا خداوند متعال براى ايشان نوعى عصمت از جانب مردم قرار دهد و شرّ آنها را كفايت كند. آن حضرت به اين امر اميد بسته بودند ، و چه بسا كه اين بازدارندگى از جانب حق به ایشان داده نمى ‏شد. در اين صورت هم ايشان چاره ‏اى جز تبليغ ولايت نداشتند.</big>

<big>چرا رسول ‏اللَّه ‏صلى الله عليه و آله از خداوند تبارك و تعالى چنين عصمت و بازدارندگى ‏اى را طلب كردند؟</big>

<big>مگر ایشان پيامبر صلى الله عليه و آله آن مردم نبودند؟</big>

<big>آيا آن حضرت ايشان را به حضور در حجةالوداع فرا نخوانده بودند؟</big>

<big>مگر اينها اين دعوت را لبّيک نگفته بودند؟</big>

<big>پيش از آنكه به اين پرسش ‏ها پاسخ دهيم، ناچاريم كمى به عقب برگرديم تا: اولاً وضعيت اين مسلمانان و جهت گيریشان را در قبال رسالت و رسول اكرم‏ صلى الله عليه و آله بررسى كنيم.</big>

<big>لازم است به تكرار جمله «ما اُنزل اليهم من ربهم»، «ما اُنزل اليك من ربک»، «ما انزل اليكم من ربكم» براى مسلمانان، يهود و مسيحيان توجه كنيم.</big>

<big>آنچه در اين عبارات قابل توجه است اينكه پيامبر صلى الله عليه و آله به تبليغ «ما اُنزل اليک من ربک» مأمور شده، بدون آنكه نامى از قرآن در كنار اين فرمان بيايد. چنانكه در آيه قبل و بعد چنين است. ولى اين تبليغ به انتها و سرانجام رسالت گره زده شده، و جلوگيرى از شرّ مردم و كفايت شرّ ايشان به همراه آن نازل شده است.</big>

<big>نكته اين است كه تبليغ قرآن در نهايت مشرف بر همه مباحث است. اما پيش از اين براى تبليغ آن كفايت شرّ مردم خواسته نشده بود. اين مى‏ رساند كه آنچه به زودى در ميان مردم تبلیغ مى‏ گردد آنان را بر مى ‏انگيزد، و سركشى و طغيان و كفر ايشان را مى ‏افزايد، و آنان و يهود در يك مرتبه قرار دارند.</big>

<big>اين امر با وضوح بسيار بيان مى‏ كند كه اين تبليغ همانا امرى است سياسى، كه به حفظ رسالت و عمل به احكام آن پس از رسول اكرم ‏صلى الله عليه و آله مرتبط است؛ و آن امر خلافت و جانشينى است. چنانكه قرآن در آيات ۶۶ و ۶۸ به اين حقيقت اشاره دارد، كه بايد امرى ديگر به غير از تورات و انجيل به همراه آن دو اقامه و برپا شود؛ و آن چيزى است كه از جانب پروردگارشان بر ايشان نازل شده، و آن همانى است كه در آيه ۶۷ مورد نظر بوده و بدان عنايت شده است؛ يعنى امر ولايت على بن ابى‏طالب و اولاد طاهرينش‏ان عليهم السلام.</big>

<big>اما ايشان ابا كردند و جانشينان حضرت عيسى و موسى‏ عليهما السلام را كنار زدند و نپذيرفتند. سپس قرآن كريم به پيامبر صلى الله عليه و آله توجه مى‏ نمايد و اهميت تبليغ اين آيات را براى ایشان تاكيد مى‏ كند، و تصريح مى ‏كند كه اگر اين تبليغ صورت نگيرد رسالت به مقصود خود نخواهد رسيد. گويا اگر على‏ عليه السلام را به عنوان فرمانروا و وصى و رهبر بعد از خود برنگزيند اصلاً قرآن و اسلام را تبليغ نكرده و به مردم نرسانده است!</big>

<big>در واقع منصوب نمودن على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام اندرون آنان را هويدا كرد و برانگيخت ، به حدى كه سركشى و كفر و دشمنى ايشان را افزود، و چگونه در وقايع پس از آن وارد شدند و با هم ‏انديشى و همكارى با دوستان خود هدف و آرمان‏ هاى پليد خود را اجرا كردند. در واقع مكر و نيرنگ و دشمنى‏ شان با رسول اكرم‏ صلى الله عليه و آله و رسالت حضرت و نيز با ولىّ و جانشين آن حضرت كاملاً آشكار گشت.</big>

<big>در اينجا جبهه ‏گيرى و جهت‏ گيرى مسلمانان در برابر رسول اكرم‏ صلى الله عليه و آله و رسالت اسلامى را در [[قرآن]] واكاوى مى ‏كنيم:</big>

<big>بنابراين، يك سنت الهى وجود دارد كه تغيير نمى‏ كند. سنتى در ميان امت ‏هاى پيشين جارى بوده است، و در ميان امت اسلام نيز اين جهت‏ گيرى ايشان نسبت به پيامبر اسلام‏ صلى الله عليه وآله بدون كوچک ‏ترين اختلافى وجود دارد.</big>

<big>«و منهم الذين يؤذون النبى و يقولون هو اُذن قل اذن خير لكم يؤمن باللَّه و يؤمن للمؤمنين و رحمة للذين آمنوا منكم و الذين يؤذون رسول‏ اللَّه لهم عذاب اليم» <ref>توبه /  ۶۱ .</ref> : و از ايشان كسانى هستند كه پيامبر را آزار مى‏ دهند و مى‏ گويند او زود باور است بگو گوش خوبى براى شماست به خدا ايمان دارد و (سخن) مؤمنان را باور مى‏ كند و براى كسانى از شما كه ايمان آورده ‏اند رحمتى است و كسانى كه پيامبر خدا صلى الله عليه وآله را آزار مى‏ رسانند عذابى پر درد خواهند داشت.</big>

<big>چنانكه در آیات ذكر شده ملاحظه شد، جمعيت انبوهى از مسلمانان در ظاهر به لباس اسلام در آمده بودند. اين آيات نشان مى ‏دهد كه جريانى خطرناک و فريب‏كار و مكار در داخل جامعه اسلامى منتظر و مترصّد فرصت بودند، و متأسفانه اينان اكثريت مطلق را تشكيل مى‏ دادند.</big>

<big>در صدها آيه قرآن به وجود اين جريان خطرناک اشاره شده است. كسانى كه پيوسته در كار تخريب و فتنه ‏انگيزى و ايجاد هرج و مرج و فساد بودند، آن هم در مقابل فعاليت‏ هاى سازنده‏ اى كه رسول اكرم ‏صلى الله عليه وآله در عرصه سياست و اجتماع پيگيرى مى‏ نمود. اين فتنه ‏انگيزى منافقين به قدرى بود كه در هر واقعه و در هر حادثه ‏اى سهم و سخن ايشان و ردّ پاى ايشان را مى ‏توان يافت.</big>

<big>اين جماعت يك جريان حزبى را تشكيل مى‏ دادند، كه هدف متعددى داشتند: به شكست كشاندن نقشه ‏هاى رسول‏ اللَّه‏ صلى الله عليه وآله و گسترش دادن فتنه، ضربه زدن به مؤمنان، برعكس نمودن واقعيت‏ ها، آشفته نمودن فضا، دلسرد كردن رزمندگان، مسخره كردن امر به منكر، گسترش دادن كفر پس از اسلام آوردن ظاهرى، جدايى و تفرقه و نزاع انداختن ميان مؤمنان بود و... .</big>

<big>نفوذ اين منافقان تا حدى بود كه مسلمانان نا آگاه آراء و تحليل‏ هاى سياسى اين جماعت را كه در مقابل رأى اسلامى -  كه توسط پيامبر صلى الله عليه وآله استوار گرديده بود -  مى‏ پذيرفتند، آن هم رأى اسلامى پيامبر صلى الله عليه وآله كه هدفش ساختن جامعه اسلامى بود.</big>

<big>آيه تبليغ از رسول ‏اللَّه‏ صلى الله عليه وآله خواست تا ولايت حضرت امیرالمؤمنین امام على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام و نصب ایشان به عنوان ولىّ و خليفه و جانشين خود را به امت ابلاغ نمايند. امتى كه گروه منافقان و اين جريان خطرناك -  كه بدان اشاره كرديم -  در ميان آنها وجود داشت. با اين حال چه عكس ‏العمل سياسى‏ اى انتظار مى ‏رفت؟</big>

<big>به دنبال آن بتواند نظر امت را جلب نموده و تأييد ايشان را از آن خود سازد، و پس از شهادت رسول اكرم‏ صلى الله عليه وآله -  كه مورد انتظارشان بود -  حكومت را در دست گيرد.</big>  

<big>در قضيه مهم و سرنوشت‏ ساز حاكميت و خلافت، منازعات و درگيرى روز افزون گرديد و گروه زيادى از امت و در رأس آنها برخى اشخاص شناخته شده اميد داشتند كه از طريق ايجاد منازعات سياسى و تشكيل يك جناح سياسى قدرتمند به قدرت و حكومت دست يابند، و حكومت آينده پس از پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله و خلافت را در دست گيرند.</big>

<big>خصوصاً كه پيامبر صلى الله عليه وآله آنها را از نزديك بودن شهادتشان با خبر ساخته بودند؛ حضرت به آنها فرموده بودند كه امامان پس از ایشان از بنى ‏هاشم هستند. حضرت خلافت را اولاً بهره على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام، و پس از آن حضرت فرزندان دوازده ‏گانه ایشان معرفى كرده بودند.</big>

<big>عقب ‏نشينىِ يک سوم از سپاه رسول ‏اللَّه‏ صلى الله عليه وآله از [[غزوه حنین]] و يارى نرساندن به پيامبر صلى الله عليه وآله در اين جنگ.</big>

<big>گريختن سپاهيان رسول‏ اللَّه ‏صلى الله عليه وآله در [[جنگ احد]] به جز حضرت امیر ‏عليه السلام و ابودجانه انصارى، و مرتد شدن برخى از آنها و پناه بردن برخى از آنها به يهود و نصارى و مشركان مكه، و ارتباط داشتن با آنها و مكاتبه نمودن با ايشان.</big>

<big>كوشش براى ترور رسول‏ اللَّه‏ صلى الله عليه وآله در گردنه كوه هنگان در بازگشت از غزوه [[تبوک]]، و نيز تكرار اين حادثه هنگام بازگشت پيامبر صلى الله عليه وآله از غدير خم در گردنه هرشى و پيش از رسيدن به مدينه منوره.</big>

<big>اعتراض نمودن به رسول‏ اللَّه‏ صلى الله عليه وآله و نپذيرفتن و ردّ كردن نظرات آن حضرت در بسيارى از مواقع توسط سران جريان معارض، و تلاش ايشان براى شكستن قداست و هيبت امام امت. از آن جمله است عبارت «هذيان مى‏ گويد» كه سركرده آن جريان يعنى عمر بن خطاب در هنگام بيمارى رسول اكرم ‏صلى الله عليه وآله بر زبان آورد. همان بيمارى كه حضرت پس از آن دار فانى را وداع گفتند.</big>

<big>آشكار ساختن رغبت و اشتياق و آرزويشان براى رسيدن به قدرت، آن هم به صورت علنى؛ به گونه ‏اى كه به گوش رسول ‏اللَّه‏ صلى الله عليه وآله برسد. به حدى كه رسول‏ اللَّه‏ صلى الله عليه وآله پس از بازگشت از حجةالوداع از اينكه حضرت امیر عليه السلام بتوانند به خلافت برسند مأيوس و نااميد بودند.</big>

<big>در برخى احاديث كه از اميرالمؤمنين‏ عليه السلام نقل شده، آن حضرت اشاره فرموده اند كه قبيله قريش از رسول‏ اللَّه‏ صلى الله عليه وآله خسته و ملول گرديده، و ايام حكومت آن حضرت بر آنها از نظر ايشان به طول انجاميده بود. اين مطلب را اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى ‏فرمودند تا از آنانى اظهار تأسف نمايند كه خلافت را از ایشان غصب نمودند.</big>

<big>لذا جهت‏ گيرى سياسى در مسيرى مخالف با خواست وحى الهى و منصوب نمودن مولاى ما اميرالمؤمنين ‏عليه السلام به عنوان ولىّ و خليفه مسلمانان پيش مى‏ رفت، و اين انتصاب يعنى پى ‏ريزى سلطه به دست قوم و قبيله پيامبر صلى الله عليه وآله يعنى بنى ‏هاشم. اين يعنى باختن و خسارت قريش و اعراب اطراف آنها كه با ايشان هم پيمان بودند. يعنى آنها در اين نزاع سياسى تلخ شكست خوردند و آرزوهاى بلند و شيرين آنها در دستيابى به سلطه و خلافت بر باد رفته است.</big>

<big>لذا رسول‏ اللَّه‏ صلى الله عليه وآله با ديدن وضعيت سياسى اين چنينی كه پوشيده از ابرهاى سياه مرگبار بود از خداوند متعال يارى خواستند، تا با حفاظت و عصمت خود ایشان را از شر اينان مصون نگه دارد، و تا مقصود ايشان را براى مردم وارونه جلوه ندهند. همچنين درخواست حفظ و نگهدارى نمودند، تا بتوانند فرمان الهى در خصوص نصب حضرت امیرالمؤمنین امام على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام را در آرامش و بدون تخريب و بدون اعتراض به مردم برسانند.</big>

<big>اين همان چيزى بود كه هنگام نزول وحى بر رسول اكرم‏ صلى الله عليه وآله در خصوص حفظ و نگاهدارى رخ داد، و عملاً ابلاغ اين امر به مردم در غدير خم و انجام مراسم [[بيعت]] در كمال امنيت و آرامش انجام شد، و مؤمنان و منافقان همگى به طور يكسان اين بيعت را انجام دادند.</big>

<big>'''الف'''. امت [[موسی علیه السلام|حضرت موسی علیه السلام]] كه [[خلیفه]] و جانشين آن حضرت يعنى حضرت هارون‏ عليه السلام را نمى ‏پذيرند و كنار مى ‏زنند. خداوند متعال مى‏ فرمايد:«و واعدنا موسى ثلاثين ليلة و اتممناها بعشر فتمَّ ميقات ربه اربعين ليلة و قال موسى لاخيه هارون اخلفنى فى قومى و اصلح و لا تتَّبع سبيل المفسدين» <ref>اعراف /  ۱۴۲.</ref>: و با موسى سى شب وعده گذاشتيم و آن را با ده شب ديگر تمام كرديم تا آنكه وقت معين پروردگارش در چهل شب به سر آمد و موسى (هنگام رفتن به كوه طور) به برادرشان هارون فرمودند در ميان قوم من جانشينم باشید و (كار آنان را) اصلاح كنید و راه فسادگران را پيروى مكنید.</big>

<big>اين امت نيز پس از آنكه آيه ابلاغ نازل گرديد و حكم نمود كه حضرت على‏ عليه السلام امير و خليفه و جانشين رسول‏ اللَّه ‏صلى الله عليه وآله هستند، به ضلالت پيشينيان خود بازگشتند، آن هم در فاصله ‏اى نزديك به دو ماه و نه بيشتر! آنگاه كه مصيبت شهادت رسول اكرم‏ صلى الله عليه و آله و پايان يافتن وحى واقع گرديد.</big>

<big>پس امت اسلام از امت ‏هاى گذشته -  يعنى يهود و نصارى -  درس عبرت نگرفت! آن هم با وجود هشدارها و بر حذر داشتن‏ هايى كه از سوى خدا در قرآن و نيز در لسان رسول اكرم ‏صلى الله عليه و آله آمده بود.</big>

<big>وقتى به آيات سه گانه سوره مائده باز مى‏ گرديم، مى‏ بينيم كه آيه ابلاغ -  كه بين اين دو آيه مربوط به يهود و نصارى نازل شده -  به وجه شباهت ميان اين آيه و آنچه در آيه پيش و پس از آن در مورد دو امت بزرگ گذشته نازل شده اشاره مى‏ كند، و آنها را با امت اسلام قرين مى‏ كند. گويا همان عكس‏ العمل‏ هايى كه اين دو امت در اين خصوص از خود نشان دادند، ابرهايى از خوف و حزن را در نظر رسول اكرم ‏صلى الله عليه وآله برانگيخت. به حدى كه آن حضرت را نگران كرد، كه مبادا آنچه در اين دو امت واقع شده در آينده در امت حضرتش نيز حادث گردد.</big>

<big>لذا مى‏ بينيم نزول آيه تبليغ با تأخير ابلاغ آن از سوى رسول اكرم ‏صلى الله عليه و آله و درخواست آن حضرت از خداوند متعال مبنى بر حفاظت و حراست از شرّ مردم همزمان مى‏ گردد. اين درخواست پيامبر صلى الله عليه و آله غير از نشان دادن اهميت مطلب و چهره منافقان براى آيندگان، از آن رو بود كه حضرت احتمال مى‏ دادند كه در جريان نصب اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به عنوان ولىّ و خليفه، تخريب و توطئه از جانب منافقان صورت پذيرد.</big>

<big>چنانچه همين طور هم شد؛ از حوادث پس از غدير كاملاً مشخص است آن عصمتى كه رسول‏ اللَّه ‏صلى الله عليه و آله از خداوند متعال درخواست كرده بودند به ایشان عطا شد؛ به طورى كه همگان بيعت كردند و همه در آرامش بودند و به مخالفت برنخاستند، يا از روى ميل و يا از سر اكراه و يا از روى ترس.</big>

<big>ولى وقتى پيامبر صلى الله عليه و آله به شهادت رسيد، اين عصمت به پايان رسيد، و با شهادت حضرتش -  اين عصمت الهى كه در آيه تبليغ به آن اشاره شده -  نيز رخت بربست، و بازگشت به ضلالت پيشين -  كه قرآن كريم از آن سخن مى ‏گويد -  واقع شد:</big>

<big>در واقع بر پا داشتن تورات و انجيل حقيقى و اصيل نيز منوط به وجود و حضور پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله يا جانشين بر حق آن حضرت در امر وصايت و خلافت الهى است. اين است مفاد عبارت «ما انزل اليكم من ربكم» در خصوص امر ولايت نبى و جانشين آن حضرت.</big>

<big>اگر عصمت و پاسبانى و نگاهبانى خداوند در روز غدير بر پيامبر ما حضرت محمد صلى الله عليه و آله نازل نشده بود، و اگر تأكيد الهى مبنى بر حفظ قرآن وجود نمى‏ داشت، رسالت الهى نيز در مسير طوفان‏ هايى كه بر امت‏ هاى گذشته وزيد قرار مى‏ گرفت. ما نيز متفرق مى‏ شديم، و امروز مجموعه ‏اى از كتاب ‏های مقدس اما تحريف شده در اختيارمان بود! ولى خداوند فرموده است:«انّا نحن نزَّلنا الذكر و انّا له لحافظون» <ref>حجر /  ۹.</ref> : بى ‏ترديد ما اين قرآن را نازل كرده‏ايم و قطعاً نگهبان آن خواهيم بود.</big>