غدیر از زبان حضرت زهرا سلام الله علیها (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

ستاره امیدی که در غدیر خم طلوع کرده و آرام‌بخش دل‌های مؤمنان گشته بود، در لابلای گرد و غبار فتنه، از دیدگان کم فروغ، محو شد. در میان ظلمت ارتحال آفتاب، شب‌پره‌ها به تکاپو افتادند و با هجوم به خانه وحی، تلاش مذبوحانه‌ای را برای فرونشاندن نور خدا آغاز کردند؛ غافل از آنکه نور خدا با آن دسیسه‌ها خاموش شدنی نیست.

گرچه در این حمله و هجوم، آتش به کاشانه تنها یادگار رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم افتاد، و گل محمّدی صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم مظلومانه در پشت در، پرپرگشت، سینه دریایی‌اش شکافت و پهلویش بشکست؛ اما در عین حال، او، قدِ خمیده از ظلم و ستم را برافراشت و با دست الهی خود به دامن ولایت آویخت و با تمسک به حبل اللّه المتین و با صلابت و شهامتی بی‌نظیر از حقانیت امیرمؤمنان علیه‌السلام سخن‌ها گفت، و از غربت او نشان‌ها داد.  

به رغم عمر بسیار کوتاه حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام، پس از ارتحال پدر بزرگوارشان، آثار به یادگار مانده از ایشان در آن دوران بحرانی و پرتنش، بیانگر عزم راسخ و صلابت و شجاعت فوق‌العاده حضرت در دفاع از ولایت امیرمؤمنان علیه‌السلام است. جدیت ایشان در این راه، که منجر به شهادت مظلومانه‌اش شد، نشان از توجه ویژه و اهتمام خاص حضرت به مسئله امامت امت و زمامداری جامعه مسلمانان دارد.

از جمله محورهایی که در احتجاجات و سخنان حضرت زهرا علیهاالسلام جلب توجه می‌کند، نقل «حدیث غدیر» است که موضوع نوشتار حاضر نیز همین مطلب است. در این نوشتار تلاش شده است استنادات حضرت به حدیث غدیر، در حدّ امکان از منابع کهن و معتبر حدیثی و تاریخی جمع‌آوری و تقدیم علاقمندان به غدیر گردد<ref>محمد محمدیان تبریزی</ref>؛ اما قبل از پرداختن به این موضوع، پاسخ به دو سؤال ضروری به نظر می‌رسد:

* '''سؤال دوم:''' چرا در میان سخنان ایشان، فقط به حدیث غدیر پرداخته شده است؟

چه ویژگی‌هایی در شخصیت حضرت زهرا علیهاالسلام هست که موجب شده ایشان به عنوان محور اصلی بحث، انتخاب و استناد آن حضرت به حدیث غدیر، از اهمیت خاصّی برخوردار گردد و حتی بر اعتبار آن حدیث بیافزاید؟

دلایل فراوانی برای انتخاب حضرت زهرا علیهاالسلام وجود دارد از جمله:

به همین دلیل است که تک تک کلمات ایشان سندی زنده و گویا و در کمال اعتبار برای همه دلسوزان دین و امت است. سندی که با خون پاک حضرت زهرا علیهاالسلام به امضا رسیده است و همچون امانتی گرانبها در دستان شیعیانش قرارگرفته، تا با اقتدا به آن بزرگوار، راه پر فراز و نشیب دفاع از دین و ولایت را با قدم‌های استوار و پر صلابت بپیمایند.

با اینکه سخنان زیادی در موضوعات مختلف از حضرت زهرا علیهاالسلام نقل شده است، چرا در مقاله حاضر فقط حدیث غدیر، مورد توجه قرار گرفته است؟ چه خصوصیاتی در حدیث غدیر هست که محور اصلی بحث گشته است؟  

این حدیث، نمونه‌ای از احادیث «فاطمیّات» است و نمونه‌های فراوان دیگری نیز در ابواب مختلف وجود دارد. به راستی خاندان اهل‌بیت عصمت علیهم‌السلام خاندان علم و دانش و حکمت بودند و زن و مردشان ستارگان درخشان آسمان علم و عمل هستند.

=== '''به خدا سوگند! ولایت و رهبری برای علی علیه‌السلام است.''' ===

عمر که اعتراض عمومی را مشاهده کرد، گفت: به راستی گمان کردید که من چنین کاری را انجام می‌دهم؟ مقصود من تهدید بود. در این هنگام حضرت فاطمه علیهاالسلام به پشت درب منزل آمد و خطاب به آن جماعت که در بیرون منزل اجتماع کرده بودند، فرمود: <blockquote>{{متن عربی|لا عَهدَ لي بِقَومٍ أسوَأَ مَحضَراً مِنكم! تَرَكتُم رَسولَ اللّهِ جَنازَةً بَينَ أيدينا وقَطَعتُم أمرَكم فيما بَينَكم ولَم تُؤمِّرونا ولَم تَرَوا لَنا حَقّاً! كأَنَّكم لَم تَعلَموا ما قالَ يومَ غَديرِ خُمٍّ! وَاللّهِ لَقَد عَقَدَ لَهُ يومَئِذٍ الوَلاءَ لِيقطَعَ مِنكم بِذلِك مِنهَا الرَّجاءَ، ولكنَّكم قَطَعتُمُ الأَسبابَ بَينَكم وبَينَ نَبِيكم، وَاللّهُ حَسيبٌ بَينَنا وبَينَكم فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ .}}<ref>الاحتجاج، ج۱، ص۲۰۲؛ الامامة و السیاسة، ج۱، ص۳۰؛ امالي شيخ مفيد، مجلس۶، ح۹؛ بحارالانوار، ج۲۸، ص۲۰۴ و ۳۵۶؛ نهج الحیاة، محمد دشتی، ص۱۲۷ و ۱۲۸.</ref>؛ من قومی همانند شما سراغ ندارم که این چنین عهد شکن و بدبرخورد باشند! پیکر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را بر روی دستان ما گذاشته و رها کردید و عهد و پیمانی که در میان خود داشتید، قطع کردید و برخلاف عمل نمودید، ولایت و رهبری ما اهل‌بیت را انکار کردید، و زمام امر را از دست ما خارج ساختید، و هیچ حقّی برای ما قائل نشدید؛ گویا از سخنان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در روز غدیرخم آگاهی نداشتید!به خدا سوگند! رسول خدا در آن روز (غدیرخم) ولایت و رهبری را برای علی علیه‌السلام تعیین کرد، تا امید و طمع شما را از خلافت قطع نماید؛ ولی شما رشته‌های پیوند میان خود و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را پاره کردید. بدانید که خداوند در دنیا و آخرت بین ما و شما داوری خواهد کرد.» </blockquote>

=== '''غدیرخم را فراموش کرده‌اید!؟''' ===

«پروردگار تو هرچه بخواهد، می‌آفریند و هرچه بخواهد، برمی‌گزیند، آنان (در برابر او) اختیاری ندارند؟</blockquote>آری شنیدند، اما همان گونه که قرآن فرمود:<blockquote>{{متن قرآن|فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَٰكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ}} <ref>حج / ۴۶.</ref>«چشم‌های ظاهر نابینا نمی‌شود، بلکه دل‌هایی که در سینه‌هاست، کور می‌شود.» </blockquote>افسوس که آنان آرزوها و هوس‌های خود را تحقّق بخشیدند و از مرگ و قیامت غافل ماندند! خدا نابودشان گرداند و آنان را در کارهایشان گمراه کند. پروردگارا! به تو پناه می‌برم از کمی یاران پس از فراوانی آنان.»

=== '''آیا جای عذرآوردن باقی مانده؟''' ===

نتیجه خطبه حضرت، بسیار جالب و قابل توجّه است؛ بعد از آن خطبه تاریخی جمعی به حضرت زهرا علیهاالسلام گفتند:<blockquote>{{متن عربی|يَا بِنْتَ‏ مُحَمَّدٍ لَوْ سَمِعْنَا هَذَا الْكَلَامَ مِنْكِ قَبْلَ بَيْعَتِنَا لِأَبِي بَكْرٍ مَا عَدَلْنَا بِعَلِيٍّ أَحَداً}}؛ ای دختر رسول خدا! اگر قبل از بیعت با ابوبکر این سخنان را از تو می‌شنیدیم، به هیچ وجه کسی را بر علی علیه‌السلام ترجیح نمی‌دادیم!» </blockquote>اینجا بود که حضرت در جواب آنان به جریان غدیرخم اشاره کرده، فرمود:<blockquote>{{متن عربی|هَلْ تَرَكَ أَبِي يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ لِأَحَدٍ عُذْراً.}}؛<ref>الخصال، ج۱، ص۱۷۵</ref> آیا پدرم رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم پس از حادثه غدیرخم، جایی برای عذرآوردن باقی گذاشته بود؟»</blockquote>در کتاب دلائل الامامه نقل شده است: بعد از اینکه حضرت زهرا علیهاالسلام آن خطبه غرّا را ایراد فرمود، در هنگام بازگشت از مسجد، رافع بن رفاعه به دنبال حضرت آمد و خطاب به ایشان عرضه داشت: <blockquote>{{متن عربی|يَا سَيِّدَةَ النِّسَاءِ، لَوْ كَانَ أَبُو الْحَسَنِ تَكَلَّمَ فِي هَذَا الْأَمْرِ وَ ذَكَرَ لِلنَّاسِ قَبْلَ أَنْ يَجْرِي هَذَا الْعَقْدُ، مَا عَدَلْنَا بِهِ أَحَداً.}}؛ای سرور زنان! اگر علی علیه‌السلام قبل از اینکه مردم با ابوبکر بیعت کنند، با آنان سخن می‌گفت و روشنگری می‌نمود، ما از او رویگردان نمی‌شدیم، و با فرد دیگری بیعت نمی‌کردیم!» </blockquote>حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: <blockquote>{{متن عربی|إِلَيْكَ‏ عَنِّي‏، فَمَا جَعَلَ‏ اللَّهُ‏ لِأَحَدٍ بَعْدَ غَدِيرِ خُمٍّ مِنْ حُجَّةٍ وَ لَا عُذْرٍ}}؛<ref>دلائل الامامة، ص۳۷ و ۳۸؛ الخصال، ج۱، ص۱۷۳؛ بحارالانوار، ج ۳۰، ص۱۲۴.</ref> مرا به حال خود بگذار، که خداوند بعد از جریان غدیرخم برای هیچ‌کس عذر و بهانه‌ای قرار نداده است.»</blockquote>

در پایان، ذکر این نکته لازم است که بعد از ارتحال رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و موفقیت حزب سقیفه در دستیابی به خلافت، مخاطبان حضرت زهرا علیهاالسلام اغلب کسانی بودند که در روز غدیر حضور داشتند و با چشم‌های خود رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را مشاهده کرده بودند که دست علی علیه‌السلام را بلند کرده و به مردم نشان داد.   

البته توجه به این نکته که حضرت زهرا علیهاالسلام با فاصله بسیار کمی بعد از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به شهادت رسید، و تقریباً نصف این ایّام را نیز در بستر بیماری به سر برد، اهتمام خاصّ ایشان به یادآوری جریان «غدیر» در همین مدت کوتاه، روشن می‌گردد!

فرهنگ کوثر، سال ۱۳۸۳، شماره ۵۸.

<references />

{{منابع}}

* أسنی المطالب فی مناقب سیّدنا علیّ بن ابی‌طالب؛ ابوالخیر محمد الجزری الشافعی، م۸۳۳ق، اصفهان: مکتبة الامام امیرمؤمنان، بی‌تا.