خطبه غدیریه امام علی علیه السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

*'''۳. تفسیر نورالثقلین:''' محدث مفسر عبدعلی حویزی، پاره‌هایی از این خطبه که در اهمیت عقل و خرد و کارایی آن است و مشتمل بر آیه شریفه:{{قرآن|لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ…}}<ref>انفال/۴۲.</ref> است، ذیل همین آیه، و بخشی دیگر را به مناسبت آیه :{{قرآن|وَلَا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ…}}<ref>ممتحنه/۱۰.</ref>را در جای دیگر آورده است.<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۱۶۰ و ج۵، ص۳۰۵.</ref>

«واژه دوح»، جمع «دوحه» به معنای درختان بزرگ و تنومند است،<ref>ر. ک. المصباح المنیر؛ مجمع البحرین: ماده «دوح».</ref>این بخش از خطبه در حقیقت بیانگر موقعیت جغرافیای تاریخی غدیر است. امام علیه السلام می‌فرماید، آن روز زیر درختان تنومند، آیاتی نازل شد که مبیّن اراده خدا برای بندگان خالص، مخلص و برگزیده اوست. در آن روز که هجدهم ذو الحجه بود جبرئیل فرود آمد و آیه: {{قرآن|یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ}} را بر پیامبر صلی الله علیه وآله نازل کرد، و آن حضرت را مأمور به تبلیغ امری کرد که بین خدا وپیامبر صلی الله علیه وآله وجود داشت وآن ولایت علی علیه السلام است.<ref>ر. ک. الغدیر، ج۱، ص۹۶۱.</ref>از جمله: {{قرآن|بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ}} بخوبی روشن می‌شود که پیش از آن ولیّ امر تعیین شده بود و آن روز تنها برای معرفی و ابلاغ بوده است.

*ممکن است عهد معهود اشاره به عهدی باشد که در آغاز خلقت از انسان گرفته شد {{قرآن|وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ…}}،<ref>اعراف/۱۷۲.</ref> چرا که در دعای غدیر می‌خوانیم که علی علیه السلام فرمود:{{متن عربی|وَ جَدَّدْتَ لَنَا عَهْدَكَ وَ ذَكَّرْتَنَا مِيثَاقَكَ الْمَأْخُوذَ فِي ابْتِدَاءِ خَلْقِكَ إِيَّانَا وَ جَعَلْتَنَا مِنْ أَهْلِ الْإِجَابَة.}}<ref>مصباح المتهجد، ص۲۹۴.</ref>

{{قرآن|یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ}}<ref>نساء/۵۹.</ref> هستند باید از اوامر خدا و پیامبر و از جمله ولی امر، علی بن ابی طالب علیه السلام که مصداق بارز و اَتم اطاعت از خدا و رسول است نیز پیروی کنند. اینجا بود که با نصب علی علیه السلام و نقش بر آب شدن نقشه‌ها و برباد رفتن خواب و خیالها، حقایق را انکار کردند و مصداق{{قرآن|قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا ۖ قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا…}}<ref>حجرات/۱۴.</ref> شدند، چرا که ایمان فقط گفتن شهادتین نیست، بلکه پذیرش ولایت، حقیقت آن است که باید در قلب تجلی و در عمل جلوه نماید.

{{متن عربی|وَ يَوْمَ دَحْرِ اَلشَّيْطَانِ.}} «دحر» بر وزن «دهر» به معنای راندن است.<ref>صحاح اللغة، مادّه «دهر».</ref> در روز غدیر با کامل شدن دین، شیطان نیز برای دومین بار رانده شد، شیطان که از دین کامل و حقیقت ایمان دل خوشی ندارد، دوست می‌داشت دین، ناتمام و ابتر بماند و به کفار وعده می‌داد که با مرگ پیامبر صلی الله علیه وآله نفس راحتی می‌کشند، با واقعه غدیر، وسوسه‌ها، توطئه‌ها و نقشه‌ها، نقش بر آب شد و همان گونه که کافران مأیوس و نومید شدند {{قرآن|الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ}}،<ref>مائده/۳.</ref> شیطان نیز مأیوس و رانده درگاه الهی شد؛ همو که راضی به خلافت انسان برای خدا نبود و با سجده نکردن طرد و رجم شد، راضی به خلافت علی علیه السلام برای پیامبر صلی الله علیه وآله نیز نبود و از این رو مدحور گردید. از این روست که در حدیثی از امام رضا علیه السلام می‌خوانیم که فرمود:{{متن عربی|يَومُ مَرغَمَةِ الشَّيطَان.}}<ref>مسند الامام الرضا(ع)، ج۲، ص۱۸.</ref>

{{متن عربی|وَ يَوْمَ اَلْبُرْهَانِ.}} قرآن کریم، یهود و نصارا را که مدعی انحصار بهشت بودند و می‌گفتند جز ما کسی به بهشت نمی‌رود {{قرآن|وَقَالُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ کَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَیٰ}}،<ref>بقره/۱۱۱.</ref> محکوم می‌کند و آنان را به استدلال فرا می‌خواند و می‌فرماید:{{قرآن|تِلْکَ أَمَانِیُّهُمْ ۗ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ}}.<ref>بقره/۱۱۱.</ref> روز غدیر دلیل حقانیت اهل ولایت و رهروان امام و ولی اللّه الاعظم و منصوب الهی است، و دلیل و برهانی است که تاریخ، حدیث و تفسیر گواه آن است. دیگران اگر مدعی هستند باید اقامه دلیل کنند و برهان بیاورند.

{{متن عربی|هٰذٰا يَوْمُ اَلْفَصْلِ اَلَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ}}، روز غدیر روز جدایی حق از باطل است و این عبارت امام علیه السلام در حقیقت تشبیهی از غدیر به قیامت است یا به عبارت صحیح تر تاویل به آن است، که قرآن فرمود:{{قرآن|هٰذَا یَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ}}<ref>صافات/۲۱.</ref>و نیز فرمود: {{قرآن|هٰذَا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ}}.<ref>انبیاء/۱۰۳.</ref>

{{متن عربی|هَذَا يَوْمُ اَلْمَلَأِ اَلْأَعْلىٰ إِذْ يَخْتَصِمُونَ}}، غدیر روز فرشتگان والامقام در عالم بالاست. این فقره از خطبه، برگرفته از کلام الهی است که فرمود:{{قرآن|لَا یَسَّمَّعُونَ إِلَی الْمَلَإِ الْأَعْلَیٰ}}.<ref>صافات/۸.</ref> به کار بردن این تعبیر بیانگر آن است که در این روز فرشتگان به امر الهی فرود آمده و چنین مأموریتی را برای پیامبر صلی الله علیه وآله آوردند، پس از آن نیز طبق روایت رضوی در عالم فرشتگان محفل انس برگزار می‌شود که فرمود:

{{متن عربی|وَ يَوْمُ اَلدَّلِيلِ عَلَى اَلْرُّوَّادِ.}} «رُواد» جمع «راید» به معنای پیش قراول است، این عبارت ممکن است بدین معنا باشد که علی علیه السلام که خود از پیشگامان ایمان و اسلام است {{متن عربی|اَوَّلُ مَن آمَنَ بِه، اَوَّلُ مَن اَسلَمَ}}<ref>فضایل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۱۷۸ و۱۸۷.</ref> و گوی سبقت را در این میدان از دیگران ربوده است که فرمود:{{قرآن|وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ﴿۱۰﴾أُولٰئِکَ الْمُقَرَّبُونَ ﴿۱۱﴾}}،<ref>واقعه/۱۰و۱۱.</ref><ref>ر. ک. الدر المنثور فی التفسیر الماثور، ج۸، ص۶.</ref> به این روز و واقعه غدیر بر فضایل خود استدلال می‌کند و می‌گوید: روز غدیر که روز ولایت و معرفی ولی است دلیلی است بر شناخت پیشگامان و پیشاهنگان. پیشگام در ایمانِ به رسالت، پیشاهنگِ در امامت و صدر الائمه است.

دیگر، آشکار شدن اسرار ممدوح؛ یعنی روزی که خداوند، راز بین خود و رسولش را آشکار کرد، در آن روز پیامبر صلی الله علیه وآله سرّی را که خداوند در درونش به ودیعت نهاده بود و پیامبر از افشای آن در هراس بود، با تضمین بر تأمین آن را آشکار کرد. {{متن عربی|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ … وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ .}}<ref>مائده/۶۷.</ref> شاید ترکیب {{متن عربی|مُضْمَرَاتِ اَلْأُمُورِ}}مؤید همین معنا باشد.

{{متن عربی|هَذَا يَوْمُ شِيثٍ هَذَا يَوْمُ إِدْرِيسَ هَذَا يَوْمُ هُودٍ هَذَا يَوْمُ يُوشَعَ هَذَا يَوْمُ شَمْعُونَ.}} در این بخش از خطبه امام به تعلق روز غدیر به برخی از انبیا و اوصیا چون ادریس، شیث، یوشع و شمعون اشارت می‌کند، قرآن کریم درباره ادریس می‌فرماید: {{قرآن|وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِدْرِیسَ ۚ إِنَّهُ کَانَ صِدِّیقًا نَبِیًّا ﴿۵۶﴾}}.<ref>مریم/۵۶.</ref>

{{متن عربی|هَذَا يَوْمُ اَلْأَمْنِ اَلْمَأْمُونِ .}} قبل از واقعه غدیر، نگرانی‌هایی نسبت به آینده اسلام وجود داشت و حتی از پیامبر صلی الله علیه وآله نیز چنین نگرانی ای ابراز می‌شد، چرا که در حدیث ثقلین و خطبه حجة الوداع فرمود: «فانظروا کیف تخلفونی فی الثقلین» اما پس از جریان غدیر می‌بینیم این نگرانی به سرور و شادی مبدل می‌شود که فرمود:

«اللّه اکبر علی اکمال الدین واتمام النعمة ورضی الرب برسالتی والولایة لعلی من بعدی.»<ref>الغدیر:ج۱، ص۱۱</ref>

علی (علیه السلام) نیز در همین خطبه فرمود: «واقر عین نبیه والمؤمنین والتابعین»، افزون بر این که خداوند برای پیامبر (صلی الله علیه وآله) نسبت به پیامدهای غدیر، امنیت و آسایش را تضمین کرد: «وضمن له عصمته منهم» که از این جهت نیز غدیر روز آسودگی است.

{{متن عربی|هَذَا يَوْمُ إِظْهَارِ اَلْمَصُونِ مِنَ اَلْمَكْنُونِ .}} غدیر روزی است که آنچه در نهان نگهداری می‌شد، علنی گردید، و این همان امر مهم ولایت است. تعبیر به «المصون من المکنون» بیانگر آن است که حادثه غدیر برنامه ای نبوده است که خلق الساعه پدید آمده باشد، بلکه پیش از فرا رسیدن این برهه از زمان در مکنون (صندوقچه) حفظ شده علم الهی و سینه پیامبر (صلی الله علیه وآله) وجود داشته است و روز غدیر تنها ظرف اعلان آن است.

{{متن عربی|هَذَا يَوْمُ إِبْلاَءِ اَلسَّرَائِرِ فَلَمْ يَزَلْ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَقُولُ هَذَا يَوْمُ هَذَا يَوْمُ.}} این قسمت از خطبه تعبیر دیگری از بیانی است که قبلاً بیان شده بود، در حقیقت امام با توجه به اهمیت این اعلان، آن را به چند گونه بیان کرده است. یک بار فرمود: «یوم الایضاح»، بار دیگر گفت: «یوم ابدی خفایا الصدور و مضمرات الامور»، و در مرتبه بعد فرمود: «اظهار المصون» و بالاخره در آخر فرمود: «ابلاء السرائر»؛ روزی که اسرار درون اعم از کفر و ایمان، بغض و حب، شر و خیر، ریا و اخلاص و… آشکار شد.

تعبیر اخیر برگرفته از وصف قیامت است که قرآن بدان اشارت دارد و می‌فرماید: «یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ».<ref>طارق، ۹</ref> تشبیه روز غدیر به روز قیامت می‌تواند بیانگر این نکته باشد که آن گونه که روز قیامت اعلان نهایی پایان دوره ای از حیات و آغاز حیاتی دیگر است، غدیر نیز به نوبه خود اعلان پایان دوره ای از هدایت و ارشاد (به صورت نبوت) وآغاز دوره ای دیگر درشکل امامت است و ویژگی جاودانگی دین را تضمین می‌کند.