آل بویه: تفاوت میان نسخه‌ها

این موضوع تا آنجا اهمیت دارد که برخی از محققان ساخت مقابر شیعه، به ویژه حرم حضرت علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام و امام رضا علیه السلام ، و زیارت این مشاهد توسط آل بویه را از عوامل مهم شیعه امامی بودن این سلسله برشمرده اند.(۳۹)از آغاز سلطه آل بویه بر بغداد، حکمرانان و صاحب منصبان این سلسله با زیارت قبور ائمّه شیعه علیهم السلام به ترویج این سنّت کمک کردند. معزّالدوله روزهای پنج شنبه با وزرا و اعیان و اشراف و فرماندهان به زیارت کاظمین مشرّف می شد و صبح شنبه به مقرّ حکومت خویش در بغداد بازمی گشت.(۴۰)ابن مسکویه از عزیمت عزّالدوله بختیار (۳۵۶۳۶۷) به نجف اشرف و زیارت مرقد حضرت علی علیه السلام در سال های ۳۶۱ و ۳۶۴ خبر می دهد.(۴۱) همچنین همدانی می نویسد: او در سال ۳۶۶، شریف ابوالحسن محمّد بن عمر را به نیابت خود در بغداد معیّن کرد و خود با وزیرش به زیارت کربلا رفت.(۴۲)عضدالدوله هم در سال ۳۷۱ عازم زیارت کربلا و نجف شد.(۴۳) ابواسحق صابی به مناسبت بازگشت عضدالدوله از سفرهای زیارتی و احسانی که وی در این سفرها به مردم می کرد، اشعاری سروده است.(۴۴)ظهیرالدین مرعشی می نویسد: امیرمعزّالدوله مشهد مبارک حضرت امیر علیه السلام را در نجف و مشهد حضرت سید الشهداء علیه السلام را در کربلا و مشهد حضرت موسی و جواد علیهماالسلام را در کاظمین و مشهد حضرت عسکری علیه السلام را در سرّ من رأی عمارت بسیار فرمود و بر در حرم حضرت امیر علیه السلام نام خود را نوشت و در آنجا آیه ۱۸ سوره کهف (وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذراعَیْهِ بِالْوَصید) را ثبت کرد.(۴۵)در سال ۴۳۱ جلال الدوله، یکی از نوادگان عضدالدوله، با فرزندان و جمعی از یاران خود برای زیارت، رهسپار کربلا و نجف شد. او در کربلا از جلوی قبرستان پابرهنه شد و از خندق شهر کوفه تا مشهد امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف را، که یک فرسنگ فاصله بود، پیاده و با پای برهنه پیمود.(۴۶)علاوه بر این، حکومت آل بویه برای رونق زیارت، اقداماتی انجام داد. مرمّت و بازسازی قبور ائمّه علیهم السلام ، برپا کردن گنبد و بارگاه باشکوه بر مزار ایشان، اهدای نذورات و اختصاص دادن موقوفات به این زیارتگاه ها، ایجاد تسهیلات برای زائران و تشویق مردم به سکونت در جوار این مکان های مقدّس و اعطای مستمری و صله به مجاوران این بارگاه ها از جمله این اقدامات به حساب می آیند. همچنین بنا کردن کاخ ها و دفن برخی از امرا در جوار مرقد ائمّه شیعه علیهم السلام از دیگر اقدامات آنان بود. معزّالدوله در سال ۳۳۶ فرمان داد تا ساختمان قدیمی کاظمین را خراب کرده، ساختمان عظیم و باشکوهی به جای آن برپا کنند. همچنین بر فراز هر کدام از مقبره امامان شیعه (امام کاظم و امام جواد علیهماالسلام ) ضریح جداگانه ای ساخت و خود در کنار ضریح، کاخی باشکوه بنا نمود.(۴۷) عضدالدوله مرقد امام حسین علیه السلام در کربلا را بازسازی کرد و گنبد باشکوهی بر فراز آن بنا نمود.(۴۸) همچنین با هزینه کردن اموال زیادی، بنایی باشکوه بر قبر حضرت علی علیه السلام و اطراف آن برپا کرد.(۴۹)عضدالدوله در سال ۳۷۱ هنگام زیارت مرقد امام حسین علیه السلام و حضرت علی علیه السلام مبالغ هنگفتی وجوه نقدی و همچنین کمک های غیرنقدی بین علویان مجاور آن زیارتگاه ها تقسیم کرد.(۵۰)آل بویه اوقافی به زیارتگاه های شیعه اختصاص دادند و مردم را به سکونت در پیرامون آن ها تشویق کردند. آن ها برای افزایش علاقه مردم به سکونت در جوار بارگاه ائمّه شیعه علیهم السلام اقدامات عمرانی انجام دادند و آب هایی بر در خانه ها و منازل مردم جاری ساختند و مستمری ماهیانه و صله هایی برای ساکنان مجاور مشاهد شریف مقرّر کردند. در نتیجه این اقدامات، شیعیان در دوران حکومت آل بویه پیاده و سواره برای زیارت قبور اهل بیت علیهم السلام با هم به رقابت و مسابقه می پرداختند و از اطراف و اکناف برای سکونت در جوار بارگاه امامان شیعه علیهم السلام به آن نقاط مهاجرت می کردند.(۵۱) خطیب بغدادی از نذورات امرای آل بویه، از جمله معزّالدوله و عضدالدوله برای امام زادگان و علویان خبر می دهد.(۵۲)از آغاز قدرت و نفوذ آل بویه نسبت به زوّار کربلا توجه می شد و خیمه های بزرگی برای اسکان زوّاری که از نقاط دوردست می آمدند، برپا شده بود.(۵۳) در مقابل، کسانی که به حرم امامان شیعه جسارت می کردند، به سختی تنبیه می شدند.(۵۴)برخی از فرمانروایان آل بویه وصیت می کردند که جسدشان در جوار مرقد ائمّه شیعه علیهم السلام دفن شود. گاهی نیز فرزندانشان اجساد آن ها را در یکی از مشاهد شریفه دفن می کردند. ابن اثیر نخستین فرمانروایی را که در نجف در جوار مرقد علی علیه السلام دفن شد، عضدالدوله می داند. به گفته او، عضدالدوله نخست در کاخ بغداد مدفون بود و سپس جنازه اش را به نجف منتقل کردند و در جوار مزار علی علیه السلام دفن نمودند.(۵۵)د. نحوه اذان گفتن: گفتن جمله «حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلْ» در اذان از شعارهای بارز شیعه در طول تاریخ بوده است. در اذان هر شهری، که شیعه نشین بود، این جمله بیان می شد و از نخستین کار هر حکومت شیعی این بود که به مؤذّن ها دستور می داد در مناره های مساجد و هنگام اذان این جمله را بیان کنند. با روی کار آمدن آل بویه در بغداد نیز این کار صورت گرفت. تنوخی می نویسد: در محلّه «قطیعه» بغداد (کرخ کاظمین) این جمله در اذان گفته می شد.(۵۶)شیعیان از سال ۳۵۶ یعنی اوایل روی کار آمدن آل بویه اجازه گفتن «حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلْ» را در اذان یافتند.(۵۷) در سال ۴۴۸، اوایل غلبه سلجوقیان، از این کار منع شدند و طغرل سلجوقی اهالی کرخ را مجبور کرد در اذان صبح به جای «حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلْ»، جمله «اَلصَّلوةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْم» را، که مخصوص اهل سنّت بود بگویند.(۵۸) بنا به نوشته حسن بیگ روملو، از زمان طغرل سلجوقی تا زمان شاه اسماعیل صفوی، یعنی به مدت ۵۲۸ سال ذکر «اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا وَلیُّ اللّهْ» و «حَیَّ عَلی خَیْرَ الْعَمَلْ» در اذان بلاد اسلام ممنوع بود.(۵۹)ذکر شعار «حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلْ» در اذان، نشانه قوّت، و عدم ذکر آن بیانگر ضعف شیعیان هر محله بود. چنانچه پس از درگیری های سال ۴۴۱ و حمایت خلیفه از اهل سنّت، شیعیان «کرخ» از گفتن جمله «حَیَّ عَلی خَیْرَ الْعَمَل» در اذان منع شدند. اما شیعیان محله «قلایین» و «باب البصره»، که از قدرت بیشتری برخوردار بودند، همچنان در اذان ذکر «حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلْ» را می گفتند.(۶۰)ه. دیگر شعائر: استفاده از مهر نماز، بخصوص مهری که از تربت امام حسین علیه السلام ساخته شده باشد، از نشانه های دیگر شیعیان امامیه محسوب می شود. در دوران آل بویه، افرادی بودند که از تربت امام حسین علیه السلام تسبیح و مهر تهیه می کردند و به مردم هدیه می دادند.(۶۱) پیش از آن، این کار جرم به حساب می آمد و خلیفه بغداد به شدت با آن مقابله می کرد. چنانچه در سال ۳۱۳ خلیفه مسجد «براثا» را، که محل تجمّع شیعیان بود، محاصره کرد؛ گفته می شد آن ها برای لعن صحابه گرد هم آمده اند. دستگیری ۳۰ تن از نمازگزارانی که مهرهایی از گل سفید منقوش به نام امام همراه داشتند، سبب شد که خلیفه دستور تخریب مسجد «براثا» را صادر کند.(۶۲)از دیگر شعائر شیعیان امامیه بغداد در عهد آل بویه، استفاده از رنگ سفید در پوشش و علایم بود. ثعالبی در یک بیان خصمانه نسبت به شیعه می نویسد: «مردم (شیعه) قم، کاشان و کرخ را در جشن ها و اجتماعات با جامه سپید بینی و دل های سیاه.»(۶۳)در سال ۴۴۹، اهل سنّت به خانه ابوجعفر طوسی (شیخ طوسی یکی از علمای بزرگ شیعه در قرن پنجم و مؤلّف دو کتاب از کتب اربعه شیعه: اَلْاِسْتِبْصار و تَهْذیبْ) در کرخ حمله بردند و کتاب ها و دفاتر او و کرسی تدریس او و سه منجنیق سفید را، که زوّار محله کرخ از قدیم الایّام هنگام زیارت امیرالمؤمنین علی علیه السلام با خود حمل می کردند، غارت نمودند و سوزاندند.(۶۴)