۲۱٬۸۲۰
ویرایش
رویکردهای سه گانه بزرگان تاریخ اهل سنت به غدیر (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۸ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۴۸
، ۲۸ آوریلابرابزار، اصلاح ارقام
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار، اصلاح ارقام) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
== چکیده == | == چکیده == | ||
غدیر خم، بر اساس مستندات تاریخی، بی‌شک یکی از مهم‌ترین و مسلم‌ترین حوادث تاریخ صدر اسلام و دوران رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و روز اکمال دین و اتمام نعمت است. طی سالیان متمادی، اندیشمندان جهان اسلام به ذکر، بررسی و واکاوی زوایا و ابعاد متعدد این | غدیر خم، بر اساس مستندات تاریخی، بی‌شک یکی از مهم‌ترین و مسلم‌ترین حوادث تاریخ صدر اسلام و دوران رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و روز اکمال دین و اتمام نعمت است. طی سالیان متمادی، اندیشمندان جهان اسلام به ذکر، بررسی و واکاوی زوایا و ابعاد متعدد این واقعهٔ عظیم پرداخته‌اند. بزرگان شیعه، بر قطعیت وقوع و دلالت آن بر امامت و خلافت بلافصل علی علیه السلام تأکید کردهاند؛ اما نویسندگان اهلسنت مواضع متفاوتی گرفته‌اند. آنچه در این مقاله بدان پرداخته شده، بیان دیدگاه‌ها و موضع‌گیری‌های مورخان برجستهٔ اهلسنت در قبال این رویداد قطعی و سرنوشتساز تاریخی، و بررسی و نقد آن است. با مراجعه به منابع معتبر تاریخی عامه، به رویکردهای متفاوت آنها در قبال موضوع غدیر خم برمی‌خوریم: برخی واقعهٔ غدیر را پذیرفته، اما با عقیده شیعه در دلالت آن بر خلافت و امامت حضرت علی علیه السلام مخالف‌اند؛ عده‌ای فقط به ذکر حدیث غدیر یا احتجاج و مناشده مولا علی علیه السلام با تنی چند از صحابه که در غدیر حضور داشتند، بسنده کرده و درباره چگونگی و کیفیت وقوع آن، مطلبی نگفته‌اند؛ گروه دیگر، یا کاملاً سکوت اختیار کرده و از غدیر سخنی به‌میان نیاورده‌اند، یا حتی صراحتاً آن را انکار کردهاند. | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
بی شک علی بن ابی طالب علیه السلام پس از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله والامقام‌ترین انسانی است که پا به عرصه وجود گذاشته، که به‌فرمودهٔ نبی مکرم صلی الله علیه و آله، جز خداوند متعال و وجود مبارک حضرتش، کسی او را بهحقیقت نشناخته است. یقیناَ بهترین اوصاف امام را در کلام خداوند متعال و فرستاده برحقش می‌توان یافت؛ کتابی که {{قرآن|لَا | بی شک علی بن ابی طالب علیه السلام پس از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله والامقام‌ترین انسانی است که پا به عرصه وجود گذاشته، که به‌فرمودهٔ نبی مکرم صلی الله علیه و آله، جز خداوند متعال و وجود مبارک حضرتش، کسی او را بهحقیقت نشناخته است. یقیناَ بهترین اوصاف امام را در کلام خداوند متعال و فرستاده برحقش می‌توان یافت؛ کتابی که {{قرآن|لَا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ}}<ref>فصلت/۴۲.</ref>و سخن رسولی که با عنایت به آیه شریفه {{قرآن|وَمَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَیٰ ﴿۳﴾إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَیٰ ﴿۴﴾}}<ref>نجم/ ۳و ۴.</ref>کلامش کلام خداوند متعال و فرموده‌هایش خالی از رای شخصی و حب و بغض نفسانی است. | ||
اکابر عامه به فضایل و مناقب اهلبیت و به ویژه حضرت علی علیه السلام اذعان داشته و کتابهای مستقلی درباره فضایل ایشان نگاشته‌اند. از جمله این کتاب هاست: | اکابر عامه به فضایل و مناقب اهلبیت و به ویژه حضرت علی علیه السلام اذعان داشته و کتابهای مستقلی درباره فضایل ایشان نگاشته‌اند. از جمله این کتاب هاست: | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
و ده‌ها کتاب دیگر. افزون بر کتابهای یاد شده، فضایل اهلبیت و مولای متقیان علی علیه السلام به صورت پراکنده، در بیشتر منابع معتبر حدیثی، تاریخی، تفسیری، کلامی، فقهی و ادبی اهل سنت ذکر شده است. | و ده‌ها کتاب دیگر. افزون بر کتابهای یاد شده، فضایل اهلبیت و مولای متقیان علی علیه السلام به صورت پراکنده، در بیشتر منابع معتبر حدیثی، تاریخی، تفسیری، کلامی، فقهی و ادبی اهل سنت ذکر شده است. | ||
از آنجا که هدف اصلی نگارش این مقاله، طرح و بررسی دیدگاه‌های مورخان عامه در قبال موضوع غدیر خم است، از بیان فضایل مولا سخن کوتاه می‌کنیم و بدان می‌پردازیم؛ اما در ابتدای سخن باید بگوییم: «اگر دانشمندان همه فِرق با پذیرفتن اصل اساسی وحدت، درباره مسائل اصلی یا فرعی، اعتقادی یا فقهی به بحث علمی بپردازند، نهتنها دلها از یکدیگر گریزان نمی‌شود، بلکه به همدیگر نزدیک خواهد شد؛ و این یکی از راه‌های صحیح تقریب بین مذاهب اسلامی است».<ref>«نقد دیدگاه‌های اهلسنت دربارة حدیث غدیر»، ص۱۲۱.</ref> همچنین درباره موضوع غدیر باید بدانیم که «اگر شیعه اصرار بر ترویج فرهنگ غدیر دارد، تنها برای حمایت از یک فرد یا افرادی خاص نیست. شاید بعضی خیال کنند شیعه به علت تعصب بیجا، از یک فرد یا افرادی حمایت می‌کند و دلباخته آنان است. جدای از دلباختگی و علاقه‌مندی، به اعتقاد محققان و دانشمندان شیعه، اسلامِ بدون غدیر، ابتر و ناقص است». <ref>«غدیر از منظر عالمان اهل سنت»، ص۱۴۴.</ref> | از آنجا که هدف اصلی نگارش این مقاله، طرح و بررسی دیدگاه‌های مورخان عامه در قبال موضوع غدیر خم است، از بیان فضایل مولا سخن کوتاه می‌کنیم و بدان می‌پردازیم؛ اما در ابتدای سخن باید بگوییم: «اگر دانشمندان همه فِرق با پذیرفتن اصل اساسی وحدت، درباره مسائل اصلی یا فرعی، اعتقادی یا فقهی به بحث علمی بپردازند، نهتنها دلها از یکدیگر گریزان نمی‌شود، بلکه به همدیگر نزدیک خواهد شد؛ و این یکی از راه‌های صحیح تقریب بین مذاهب اسلامی است».<ref>«نقد دیدگاه‌های اهلسنت دربارة حدیث غدیر»، ص۱۲۱.</ref> همچنین درباره موضوع غدیر باید بدانیم که «اگر شیعه اصرار بر ترویج فرهنگ غدیر دارد، تنها برای حمایت از یک فرد یا افرادی خاص نیست. شاید بعضی خیال کنند شیعه به علت تعصب بیجا، از یک فرد یا افرادی حمایت می‌کند و دلباخته آنان است. جدای از دلباختگی و علاقه‌مندی، به اعتقاد محققان و دانشمندان شیعه، اسلامِ بدون غدیر، ابتر و ناقص است».<ref>«غدیر از منظر عالمان اهل سنت»، ص۱۴۴.</ref> | ||
از نظر شیعه، مسئله بسیار خطیر امامت و پیشوایی امت پس از رحلت پیامبر به حال خود رها نشده است؛ بلکه رسول رحمت از آغازین روزهای دعوت تا آخرین لحظات عمر بابرکتش، این مسئله سرنوشتساز و حساس را بیان، و علی علیه السلام را به عنوان امام و خلیفه مسلمین معرفی نمود؛ که جریان غدیر، از جمله آن نصوصی است که بر این امر دلالت دارد. | از نظر شیعه، مسئله بسیار خطیر امامت و پیشوایی امت پس از رحلت پیامبر به حال خود رها نشده است؛ بلکه رسول رحمت از آغازین روزهای دعوت تا آخرین لحظات عمر بابرکتش، این مسئله سرنوشتساز و حساس را بیان، و علی علیه السلام را به عنوان امام و خلیفه مسلمین معرفی نمود؛ که جریان غدیر، از جمله آن نصوصی است که بر این امر دلالت دارد. | ||
روایات شیعه، چگونگی وقوع غدیر خم و نصب امیرمؤمنان علی (علیهالسلام) را به خلافت از جانب خداوند متعال و پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این گونه روایت می‌کنند: در اواخر عمر پیامبر خاتم روز پنج‌شنبه هجدهم ذیحجه سال دهم هجری (سال حجه الوداع) در راه بازگشت پیامبر و مسلمانان از مکه به مدینه، در سرزمین رابغ<ref>«رابغ»، | روایات شیعه، چگونگی وقوع غدیر خم و نصب امیرمؤمنان علی (علیهالسلام) را به خلافت از جانب خداوند متعال و پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این گونه روایت می‌کنند: در اواخر عمر پیامبر خاتم روز پنج‌شنبه هجدهم ذیحجه سال دهم هجری (سال حجه الوداع) در راه بازگشت پیامبر و مسلمانان از مکه به مدینه، در سرزمین رابغ<ref>«رابغ»، بیابانی در میانة راه مکه به مدینه است. این سرزمین، در سه مایلی جُحْفه - که یکی از میقاتهای احرام است- قرار دارد.</ref> در محلی که غدیر خم نام داشت، جبرئیل امین نازل شد و آیه شریفه {{قرآن|یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ}}<ref>مائده/۶۷.</ref>را بر پیغمبر اکرم نازل کرد. | ||
آن حضرت نیز در حضور جمع کثیری از صحابه، با بیان خطابه ای طولانی<ref>برای آگاهی از مدارک اصیل متن کامل خطبة غدیر، ر. ک | آن حضرت نیز در حضور جمع کثیری از صحابه، با بیان خطابه ای طولانی<ref>برای آگاهی از مدارک اصیل متن کامل خطبة غدیر، ر.ک. الغدیر ج۱، ص۱۰و۱۱، نوادر الاصول فی معرفة احادیث الرسول، ج۱، ص۱۶۳، معجم کبیر طَبَرانی ج۵، ص۱۶۶، حدیث۴۹۷۱؛ نُزُل الابرار بما صح مِن مناقب اهل البیت الاطهار، ص۵۱)، اثبات الهُداة بالنصوص والمُعجزات، ج۲، ص۱۱۴ و ج۳، ۵۵۸، بِحارالانوار، ج۳۷، ص۲۰۱–۲۱۷، و کَشْف الْمُهم فی طریق خبر غدیرخم، ص۱۹۰.</ref> به بیان معارف بسیار مهمی پرداختند و با کلام آشنای «انی تارکٌ فِیکُم الثقَلَیْن کِتابَ اللهِ و عِترَتِی… و مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلی مَولاهُ…»، بار دیگر امامت و جانشینی سید متقیان علی را یادآورشدند. چون خطبهٔ نبوی پایان یافت، برای بار دوم جبرئیل نازل شد و با تلاوت آیه «الْیَوْمَ اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَاتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَرَضیتُ لَکُمُ الْاسْلامَ دینا»<ref>مائده/۳.</ref> اکمال دین و اتمام نعمت را از سوی پروردگار سبحان اعلام کرد. پس از آن، به دستور پیامبر صلی الله علیه و آله صحابه، از جمله خلیفه اول و دوم مقام ولایت علی علیه السلام را به آن حضرت تبریک و تهنیت گفتند.<ref>برای آگاهی بیشتر از رویداد و حدیث غدیر، ر ک: مشایخ فریدنی، «حدیث غدیر»، دایرةالمعارف تشیع، ج۶، ص۱۸۰–۱۸۳؛ و «غدیر از دیدگاه اهلسنت»، ص۴۴–۵۰؛ و «غدیر از منظر عالمان اهلسنت»، ص۱۴۵–۱۴۸.</ref> | ||
آنچه ذکر شد، خلاصه جریان غدیراز دیدگاه شیعه است؛ و همه واقفیم که غدیر خم نخستین موضعی نبود که رسول اکرم مولای متقیان علی را به عنوان جانشین خود به مردم معرفی کرد. حضرت بارها در مناسبتهای مختلف و با شیوه‌های گوناگون، این امر خطیر را به امت خود گوشزد کرده بود. احادیث ثقلین، منزلت، رایت، طیر، سفینه، رد الشمس، سد ابواب، و دیگر احادیث روایت شده از زبان پیغمبر اعظم به جایگاه ممتاز مولای متقیان اشاره دارند و دال بر حقیقت یاد شده‌اند. | آنچه ذکر شد، خلاصه جریان غدیراز دیدگاه شیعه است؛ و همه واقفیم که غدیر خم نخستین موضعی نبود که رسول اکرم مولای متقیان علی را به عنوان جانشین خود به مردم معرفی کرد. حضرت بارها در مناسبتهای مختلف و با شیوه‌های گوناگون، این امر خطیر را به امت خود گوشزد کرده بود. احادیث ثقلین، منزلت، رایت، طیر، سفینه، رد الشمس، سد ابواب، و دیگر احادیث روایت شده از زبان پیغمبر اعظم به جایگاه ممتاز مولای متقیان اشاره دارند و دال بر حقیقت یاد شده‌اند. | ||
بحث، تحقیق و تألیف درباره غدیر خم، اهمیت و جایگاه آن، از قرن دوم (آغاز حرکت تألیف) تا عصر حاضر، از سوی نویسندگان امامی، اسماعیلی، زیدی، سنی و مسیحی، با تألیف کتابهای گرانسنگی به زبان عربی، فارسی، اردو و ترکی، به نحو احسن صورت گرفته است. عناوین این تألیفات، طبق گزارش کتاب تحقیقی الغدیر فی التراث الاسلامی،<ref>این کتاب، تا کنون دو بار چاپ شده است: یک بار در بیروت، توسط دارالمورخ العربی؛ و یک بار در ایران، توسط انتشارات الهادی. آقای مهدی جعفری، این کتاب را با اختصار ترجمه کرده که توسط انتشارات کتابخانة چهل ستون در تهران در سال ۱۴۱۱ق منتشر شده است. آقای محمد انصاری زنجانی نیز با تکیه بر این اثر علامه سیدعبدالعزیز طباطبایی و نقل مطالب بسیار از آن، کتاب غدیر در آیینة کتابرا توسط انتشارات الهادی منتشر کرده است.</ref> تألیف علامه سیدعبدالعزیز طباطبایی، بالغ بر ۱۶۲ عنوان کتاب است که هر کدام از آنها از یک جلد تا ۲۹ مجلد می‌باشد.[۷] هرچند متأسفانه از این تعداد، ۳۵ عنوان ازمیان رفته و ۲۴ عنوان به صورت نسخه‌های خطی باقی مانده و بر روی آنها غبار غفلت نشسته است، اما ۱۰۴ عنوان دیگر به زینت چاپ آراسته شده و در اختیار همگان قرار گرفته است.<ref> | بحث، تحقیق و تألیف درباره غدیر خم، اهمیت و جایگاه آن، از قرن دوم (آغاز حرکت تألیف) تا عصر حاضر، از سوی نویسندگان امامی، اسماعیلی، زیدی، سنی و مسیحی، با تألیف کتابهای گرانسنگی به زبان عربی، فارسی، اردو و ترکی، به نحو احسن صورت گرفته است. عناوین این تألیفات، طبق گزارش کتاب تحقیقی الغدیر فی التراث الاسلامی،<ref>این کتاب، تا کنون دو بار چاپ شده است: یک بار در بیروت، توسط دارالمورخ العربی؛ و یک بار در ایران، توسط انتشارات الهادی. آقای مهدی جعفری، این کتاب را با اختصار ترجمه کرده که توسط انتشارات کتابخانة چهل ستون در تهران در سال ۱۴۱۱ق منتشر شده است. آقای محمد انصاری زنجانی نیز با تکیه بر این اثر علامه سیدعبدالعزیز طباطبایی و نقل مطالب بسیار از آن، کتاب غدیر در آیینة کتابرا توسط انتشارات الهادی منتشر کرده است.</ref> تألیف علامه سیدعبدالعزیز طباطبایی، بالغ بر ۱۶۲ عنوان کتاب است که هر کدام از آنها از یک جلد تا ۲۹ مجلد می‌باشد.[۷] هرچند متأسفانه از این تعداد، ۳۵ عنوان ازمیان رفته و ۲۴ عنوان به صورت نسخه‌های خطی باقی مانده و بر روی آنها غبار غفلت نشسته است، اما ۱۰۴ عنوان دیگر به زینت چاپ آراسته شده و در اختیار همگان قرار گرفته است.<ref>چنانکه از قول امام الحَرمَین، ابوالمعالی جوینی آمده است: «در بغداد، نزد صحافی کتابی دیدم که بر آن نوشته بود: جلد بیست وهشتم از اسناد حدیث «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِی مَوْلاهُ» و پس از این جلد، مجلد بیست و نهم خواهد بود». (ینابیع الموده، ج۱، ص۱۱۳و۱۱۴؛ الغدیر، ج۱، ص۱۵۸.</ref> | ||
برخی از این آثار جامع و بی‌بدیل که به قلم علمای شیعه نگاشته | برخی از این آثار جامع و بی‌بدیل که به قلم علمای شیعه نگاشته شده‌اند، عبارت از: الغدیر فی الکتاب والسنه و الادب، تألیف علامه امینی (ره) در بیست جلد؛<ref>البته تا کنون یازده جلد از این اثر ارزشمند یه زیور طبع آراسته شده است.</ref> عبقات الانوار فی مناقب الائمه الاطهار، تألیف علامه سیدمیرحامد حسین موسوی هندی نیشابوری، در سی جلد، که نسبت به کتاب الغدیر، دارای تفصیل بیشتری در زمینه بحثهای رجالی و تاریخی مربوط به سند حدیث غدیر است؛ و کتاب نفحات الازهار فی خلاصه عبقات الانوار تألیف علامه سیدعلی حسینی میلانی در شانزده جلد (جلد۶، ۷، ۸ و ۹، حدیث الغدیر؛ جلد۱۵ و ۱۶، حدیث الولآیه) و…. | ||
درباره غدیر، علمای مشهور اهل سنت نیز کتابها و رساله‌های مستقلی تألیف کردهاند؛ از جمله: حدیث الولایه از ابوالعباس احمدبن محمدبن سعید همدانی، معروف به ابن عُقْده کوفی (قرن چهارم)، که در آن ۱۰۵ سند حدیث غدیر را جمع‌آوری کرده است؛ کتاب الولایه فی طُرق حدیث الغدیر، از مورخ و مفسر مشهور، ابن جریر طبری، که از ۷۵ سندِ روایت غدیر نام برده است؛ مَن روی حدیث غدیر خم'''''' از حافظ ابوبکر جِعابی؛ رساله فی اسناد حدیث غدیر یا جزء فی طرق حدیث الغدیر، از حافظ دارقُطْنی؛ کتابی در حدیث غدیر، از ابوجعفر شَیبانی؛ الدرایه فی حدیث الولایه، در هفده جلد، از ابوسعید مسعودبن ناصر سجستانی، که ۱۲۰ سند از روایت غدیر را جمع‌آوری کرده است؛ رساله طُرُق حدیث مَن کُنتُ مَولاه فهذا عَلی مَولاه از شمس الدین محمد ذهبی؛ کتابی در حدیث غدیر، | درباره غدیر، علمای مشهور اهل سنت نیز کتابها و رساله‌های مستقلی تألیف کردهاند؛ از جمله: حدیث الولایه از ابوالعباس احمدبن محمدبن سعید همدانی، معروف به ابن عُقْده کوفی (قرن چهارم)، که در آن ۱۰۵ سند حدیث غدیر را جمع‌آوری کرده است؛ کتاب الولایه فی طُرق حدیث الغدیر، از مورخ و مفسر مشهور، ابن جریر طبری، که از ۷۵ سندِ روایت غدیر نام برده است؛ مَن روی حدیث غدیر خم'''''' از حافظ ابوبکر جِعابی؛ رساله فی اسناد حدیث غدیر یا جزء فی طرق حدیث الغدیر، از حافظ دارقُطْنی؛ کتابی در حدیث غدیر، از ابوجعفر شَیبانی؛ الدرایه فی حدیث الولایه، در هفده جلد، از ابوسعید مسعودبن ناصر سجستانی، که ۱۲۰ سند از روایت غدیر را جمع‌آوری کرده است؛ رساله طُرُق حدیث مَن کُنتُ مَولاه فهذا عَلی مَولاه از شمس الدین محمد ذهبی؛ کتابی در حدیث غدیر، | ||
از زین العابدین عبدالرحیم شافعی و… <ref>علامه امینی</ref> | از زین العابدین عبدالرحیم شافعی و…<ref>علامه امینی</ref> ۲۴ محدث، ۱۴ مفسر، ۷ متکلم و تعدادی از علمای لغت عربی که در آثار خود، واقعه غدیر خم را ثبت کردهاند اشاره کرده و آن را دلیل اهمیت این واقعه در تاریخ، حدیث، تفسیر، کلام و لغت عرب دانسته است.<ref>الغدیر؛ ج۱، ص۶–۸</ref> وی در جلد نخست کتاب شریف خود، به اسامی | ||
----[i]. برای آگاهی بیشتر، ر.ک. الغدیر؛ ج۱، ص۱۵۲–۱۵۷. | ----[i]. برای آگاهی بیشتر، ر.ک. الغدیر؛ ج۱، ص۱۵۲–۱۵۷. | ||
[ii]. الغدیر؛ ج۱، ص۶–۸. | [ii]. الغدیر؛ ج۱، ص۶–۸. | ||
۱۱۰ نفر از صحابه<ref>[i]</ref> و ۸۴ نفر از تابعین و ۳۶۰ تن از دانشمندان و بزرگان اهل سنت از آغاز قرن دوم تا پایان قرن چهاردهم<ref>ii]</ref> که حدیث غدیر را نقل کردهاند، اشاره می‌کند. بنابر | ۱۱۰ نفر از صحابه<ref>[i]</ref> و ۸۴ نفر از تابعین و ۳۶۰ تن از دانشمندان و بزرگان اهل سنت از آغاز قرن دوم تا پایان قرن چهاردهم<ref>ii]</ref> که حدیث غدیر را نقل کردهاند، اشاره می‌کند. بنابر یادداشت‌های علامه، در مستدرکات الغدیر و در چاپ نهایی آن، بر تعداد علما و بزرگان اهل سنت افزوده شده و به حدود هفت صد نفر رسیده است، که این عدد راویان غدیر، آن هم تنها در میان عالمان اهل سنت، قابل اعتنا و چشم گیر، و حاکی از وقوع حتمی غدیر خم و عظمت بیکران آن حادثه تاریخی است. | ||
بنابراین، ملاحظه می‌شود که حادثه تاریخ ساز غدیر، فقط از جانب اندیشمندان شیعه مطرح نشده، بلکه هر یک از عالمان اهل سنت، با هر تخصصی، به آن عنایت داشته‌اند. در واقع، باید گفت: این موضوع [غدیر خم] در نظر علمای عامه نیز ثابت و محقق، و از متواترات <ref>حدیث «متواتر» به حدیثی گویند که از اشخاص مختلف و متعددی نقل شده است و تعداد راویان و نحوة بیان آنها، | بنابراین، ملاحظه می‌شود که حادثه تاریخ ساز غدیر، فقط از جانب اندیشمندان شیعه مطرح نشده، بلکه هر یک از عالمان اهل سنت، با هر تخصصی، به آن عنایت داشته‌اند. در واقع، باید گفت: این موضوع [غدیر خم] در نظر علمای عامه نیز ثابت و محقق، و از متواترات<ref>حدیث «متواتر» به حدیثی گویند که از اشخاص مختلف و متعددی نقل شده است و تعداد راویان و نحوة بیان آنها، به گونهای است که احتمال هیچ گونه تبانی میان آنان برای جعل حدیث نمی‌رود و صدور آن از ناحیة معصوم، قطعی و اطمینان آور است.</ref> و مسلمات است.<ref>همان، ص۱۴</ref><ref>البته شایان ذکر است که دربارة موضوع غدیر خم، با مواردی از اختلاف نظرهای علمای شیعه و سنی مواجه می‌شویم که بیشتر آنها، به دلالت حدیث غدیر مربوط است، نه اعتبار آن. برای آگاهی بیشتر از دیدگاه‌های اهلسنت دربارة حدیث غدیر و نقد آن، ر.ک. نقد دیدگاه‌های اهل سنت دربارة حدیث غدیر؛ ص۱۲۱-۱۵۳؛ و حدیث غدیر در منابع روایی اهل سنت؛ بخش اول ص۱۵۲-۱۶۰؛ و حدیث غدیر در منابع روایی اهل سنت، بخش دوم، ص۷۱-۷8.</ref> | ||
با عنایت به اینکه موضوع غدیر را عمدتاً محدثان و مورخان نقل کردهاند و با توجه به عنوان تحقیق، که صرفاً بررسی منابع تاریخی اهل سنت است، از ذکر منابع بی شمار با موضوعات مختلف که به موضوع غدیر پرداخته‌اند، خودداری شده و فقط نگاه سه گانه منابع معتبر تاریخی اهل سنت در قبال آن حادثه جاودانه، و تفاوت آن با دیدگاه شیعه، مد نظر قرار گرفته است. | با عنایت به اینکه موضوع غدیر را عمدتاً محدثان و مورخان نقل کردهاند و با توجه به عنوان تحقیق، که صرفاً بررسی منابع تاریخی اهل سنت است، از ذکر منابع بی شمار با موضوعات مختلف که به موضوع غدیر پرداخته‌اند، خودداری شده و فقط نگاه سه گانه منابع معتبر تاریخی اهل سنت در قبال آن حادثه جاودانه، و تفاوت آن با دیدگاه شیعه، مد نظر قرار گرفته است. | ||
پیش از طرح بحث، لازم است یادآور شویم که برخی از نویسندگان اهل سنت، جریان غدیر را یا به صورت خبر واحد آورده و سند آن را از حالت تواتر خارج | پیش از طرح بحث، لازم است یادآور شویم که برخی از نویسندگان اهل سنت، جریان غدیر را یا به صورت خبر واحد آورده و سند آن را از حالت تواتر خارج نموده‌اند و با این کار، از اعتبار خطبه غدیر کاسته و دلالت آن را مخدوش ساخته‌اند، یا با حذف قراین خطبه که در بردارنده آیه «النبِی اوْلی بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ انْفُسِهِمْ»<ref>احزاب /6</ref> و کلام نبوی «الَسْتُ اوْلَی بِالمُؤمِنِینَ مِنْا نْفُسِهِم»<ref>این جمله را علامه امینی از ۶۴ محدث و مورخ اهل سنت نقل کرده است، ر.ک. الغدیر؛ ج ۱، ص ۷۰ تا 71</ref> و حدیث ثقلین<ref>ذکر حدیث ثقلین در سیاق حدیث غدیر، در منابع مختلف اهل سنت آمده است. ر.ک. همان، ص۲۶، ۲۷٬۳۰، ۳۲، ۳۳، ۳۴، ۳۶، ۴۷و176.</ref>و دیگر قرینه‌ها بوده‌اند، و با اکتفا به ذکر حدیث «مَن کُنتُ مَولاهُ فهَذا عَلی مَولاهُ»، تا حدود زیادی موجب ابهام این سند قطعیِ دال بر ولایت علی علیهالسلام شده‌اند. در نهایت هم علمای اهل سنت، از واژه «مولا» فقط معنای «دوست و محب» یا «یاور و ناصر» را برداشت کردهاند.<ref>برای آگاهی از اینکه واژة «مولی» در خطبة '''غدیر'''، به معنای «دوست» است یا به معنای «اولی به تصرف، رهبر و سرپرست»، ر.ک. غدیر از دیدگاه اهل سنت؛ ص۵۵ و۵۶؛ و حدیث غدیر، ولایت یا محبت؛ ص۳۶-۴۳.</ref> | ||
در این مجال، دیدگاه‌های متفاوت مشاهیر اهل سنت در فن تاریخ نگاری را نسبتبه واقعه غدیر خم مطرح می‌کنیم و درصدد بررسی و نقد آن برمی‌آییم؛ و در پایان به تحلیل کلی دیدگاه‌های آنان خواهیم پرداخت. منابع تاریخی استفاده شده در این تحقیق، بر اساس تاریخ وفات مؤلف و قدمت تاریخی کتاب، ذکر و بررسی شده‌اند.<ref>باید خاطرنشان کرد که با دقت در ویژگی‌های بارز مروج الذهب مسعودی و تاریخ یعقوبی، که در نظر برخی افراد، از منابع تاریخی | در این مجال، دیدگاه‌های متفاوت مشاهیر اهل سنت در فن تاریخ نگاری را نسبتبه واقعه غدیر خم مطرح می‌کنیم و درصدد بررسی و نقد آن برمی‌آییم؛ و در پایان به تحلیل کلی دیدگاه‌های آنان خواهیم پرداخت. منابع تاریخی استفاده شده در این تحقیق، بر اساس تاریخ وفات مؤلف و قدمت تاریخی کتاب، ذکر و بررسی شده‌اند.<ref>باید خاطرنشان کرد که با دقت در ویژگی‌های بارز مروج الذهب مسعودی و تاریخ یعقوبی، که در نظر برخی افراد، از منابع تاریخی اهل سنت شمرده می‌شوند، نشانه‌های شیعه بودن مؤلفان این دو کتاب، قابل اثبات است؛ ازاین رو، در این مقاله بد آنها پرداخته نشده است. ر.ک. محمدرضا ناجی؛ تاریخ یعقوبی، دانشنامة جهان اسلام؛ ج۶؛ و سید محمدطیبی، تاریخ نگاری یعقوبی، معرفت''،'' شمارة ۷۷، اردیبهشت ۱۳۸۳، ص۷۵-۷۸؛ و سیدمحمد جواد شبیری زنجانی، اثبات الوصیة و مسعودی صاحب مروج الذهب، انتظار موعود''،'' شماره۴، تابستان۱۳۸۱.</ref> | ||
---- | ---- | ||
'''الف) پذیرش غدیر با برداشتی متفاوت از شیعه''' | '''الف) پذیرش غدیر با برداشتی متفاوت از شیعه''' | ||
| خط ۱۶۶: | خط ۱۶۵: | ||
لازم است در اینجا به سه مطلب اشاره شود: | لازم است در اینجا به سه مطلب اشاره شود: | ||
# با اینکه ابنکثیر از دیگران روایاتی نقل کرده، ولی خود او معتقد است که اجتماع غدیر خم و بیان حدیث غدیر در شان علی(ع) بدان سبب بود که پس از بازگشت حضرت از فتح یمن، چند تن از ناراضیان، او را به خشونت و عدم رعایت عدالت در تقسیم غنایم متهم کردند و پیامبر برای اثبات برائت علی(ع) و دفاع از او، اجتماع غدیر را ترتیب داد و آن خطبه را بیان نمود،[v] که رد این عقیده غلط بیان شد. | # با اینکه ابنکثیر از دیگران روایاتی نقل کرده، ولی خود او معتقد است که اجتماع غدیر خم و بیان حدیث غدیر در شان علی(ع) بدان سبب بود که پس از بازگشت حضرت از فتح یمن، چند تن از ناراضیان، او را به خشونت و عدم رعایت عدالت در تقسیم غنایم متهم کردند و پیامبر برای اثبات برائت علی(ع) و دفاع از او، اجتماع غدیر را ترتیب داد و آن خطبه را بیان نمود،[v] که رد این عقیده غلط بیان شد. | ||
# وی با نقل روایتی از ابوهریره که به نزول آیه اکمال دین پس از جریان غدیر و نیز ثواب | # وی با نقل روایتی از ابوهریره که به نزول آیه اکمال دین پس از جریان غدیر و نیز ثواب شصت‌ماهه روزه هجدهم ذی‌الحجه (روز غدیر) اشاره دارد و در بیان روایات تاریخ بغداد[vi] ذکر شد - بهشدت به انکار آن روایت می‌خیزد و می‌گوید: «این حدیث، جداً منُکَر است پذیرفتنی نیست، بلکه کذب است؛ زیرا با آنچه در صحیح بخاری و صحیح مسلم از عمربنخطاب نقل شده، که این آیه [اکمال دین] در روز جمعه مصادف با روز عرفه نازل شد، مخالفت دارد؛ و همان گونه که گذشت، رسول خدا در این هنگام در عرفات بودند. و همچنین این گفتار که روزه هجدهم ذیحجه - روز غدیر خم - با شصت ماه روزه گرفتن برابر است، صحیح نیست؛ زیرا که در حدیث صحیح بدین مضمون روایت شده است که: روزه ماه رمضان معادل ده ماه روزه گرفتن است. پس چگونه روزه یک روز، معادل شصت ماه روزه گرفتن می‌شود؟ پس این کلام، غیرقابل قبول و باطل است. شیخ ما، حافظ ابوعبدالله ذهبی، بعد از ذکر این حدیث، آن را حدیثی کاملاً غیرقابل قبول می‌داند و می‌گوید: این حدیث را حَبشُون خَلال و احمدبنعبداللهبناحمد نیری ـ که این دو در نقل حدیث صادق و صدوق هستند ـ از علی ابنسعید رَملی، از ضمره نقل کردهاند. استاد ما ذهبی در ادامه گفته است: البته این حدیث، با سندهای واهی و سست، به عمربنخطاب، مالکبنحُوَیرث، انسبن مالک، ابوسعید و دیگران نسبت داده شده است. او | ||
----[i]. همان، ج۵، ص۲۲۸ و ۲۲۹. | ----[i]. همان، ج۵، ص۲۲۸ و ۲۲۹. | ||
| خط ۴۵۱: | خط ۴۵۰: | ||
[iii]. الغدیر، ج۶، صص «و، ز». | [iii]. الغدیر، ج۶، صص «و، ز». | ||
واقعه غدیر خم، از مسلمات انکارناپذیر تاریخ صدر اسلام است؛ تا جایی که درتمام منابع دست اول شیعه، و غالب منابع معتبر حدیث، تاریخ، سیره، تفسیر، فقه و ادب اهلسنت، به آن اشاره و پرداخته شده است. حاصل مراجعه و استناد نگارنده به حدود سی منبع معتبر از منابع تاریخی اهل سنت، آن است که مورخان اهلسنت در مواجهه با موضوع غدیر، رویکردهای | واقعه غدیر خم، از مسلمات انکارناپذیر تاریخ صدر اسلام است؛ تا جایی که درتمام منابع دست اول شیعه، و غالب منابع معتبر حدیث، تاریخ، سیره، تفسیر، فقه و ادب اهلسنت، به آن اشاره و پرداخته شده است. حاصل مراجعه و استناد نگارنده به حدود سی منبع معتبر از منابع تاریخی اهل سنت، آن است که مورخان اهلسنت در مواجهه با موضوع غدیر، رویکردهای سه‌گانه‌ای در پیش گرفته‌اند: | ||
گروه نخست، وقوع غدیر را پذیرفته‌اند؛ ولی آنگونه که شیعه به آن پرداخته و به روایات متعدد کاملی از خطبه غدیر پیامبر(ص) و چگونگی وقوع آن حادثه در اثبات امامت و خلافت علی(ع) تمسک جسته است، به موضوع غدیر عنایت نداشته‌اند. | گروه نخست، وقوع غدیر را پذیرفته‌اند؛ ولی آنگونه که شیعه به آن پرداخته و به روایات متعدد کاملی از خطبه غدیر پیامبر(ص) و چگونگی وقوع آن حادثه در اثبات امامت و خلافت علی(ع) تمسک جسته است، به موضوع غدیر عنایت نداشته‌اند. | ||