۴٬۰۶۴
ویرایش
(ابرابزار، اصلاح ارقام) |
(←چکیده) |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
== چکیده == | == چکیده == | ||
غدیر خم، بر اساس مستندات تاریخی، بیشک یکی از مهمترین و مسلمترین حوادث تاریخ صدر اسلام و دوران رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و روز اکمال دین و اتمام نعمت است. طی سالیان متمادی، اندیشمندان جهان اسلام به ذکر، بررسی و واکاوی زوایا و ابعاد متعدد این واقعهٔ عظیم پرداختهاند. بزرگان شیعه، بر قطعیت وقوع و دلالت آن بر امامت و خلافت بلافصل علی علیه السلام تأکید کردهاند؛ اما نویسندگان اهلسنت مواضع متفاوتی گرفتهاند. آنچه در این مقاله بدان پرداخته شده، بیان دیدگاهها و موضعگیریهای مورخان برجستهٔ اهلسنت در قبال این رویداد قطعی و سرنوشتساز تاریخی، و بررسی و نقد آن است. با مراجعه به منابع معتبر تاریخی عامه، به رویکردهای متفاوت آنها در قبال موضوع غدیر خم برمیخوریم: برخی واقعهٔ غدیر را پذیرفته، اما با عقیده شیعه در دلالت آن بر خلافت و امامت حضرت علی علیه السلام مخالفاند؛ عدهای فقط به ذکر حدیث غدیر یا احتجاج و مناشده مولا علی علیه السلام با تنی چند از صحابه که در غدیر حضور داشتند، بسنده کرده و درباره چگونگی و کیفیت وقوع آن، مطلبی نگفتهاند؛ گروه دیگر، یا کاملاً سکوت اختیار کرده و از غدیر سخنی بهمیان نیاوردهاند، یا حتی صراحتاً آن را انکار کردهاند. | غدیر خم، بر اساس مستندات تاریخی، بیشک یکی از مهمترین و مسلمترین حوادث تاریخ صدر اسلام و دوران رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و روز اکمال دین و اتمام نعمت است. | ||
طی سالیان متمادی، اندیشمندان جهان اسلام به ذکر، بررسی و واکاوی زوایا و ابعاد متعدد این واقعهٔ عظیم پرداختهاند. بزرگان شیعه، بر قطعیت وقوع و دلالت آن بر امامت و خلافت بلافصل علی علیه السلام تأکید کردهاند؛ اما نویسندگان اهلسنت مواضع متفاوتی گرفتهاند. | |||
آنچه در این مقاله بدان پرداخته شده، بیان دیدگاهها و موضعگیریهای مورخان برجستهٔ اهلسنت در قبال این رویداد قطعی و سرنوشتساز تاریخی، و بررسی و نقد آن است. | |||
با مراجعه به منابع معتبر تاریخی عامه، به رویکردهای متفاوت آنها در قبال موضوع غدیر خم برمیخوریم: برخی واقعهٔ غدیر را پذیرفته، اما با عقیده شیعه در دلالت آن بر خلافت و امامت حضرت علی علیه السلام مخالفاند؛ عدهای فقط به ذکر حدیث غدیر یا احتجاج و مناشده مولا علی علیه السلام با تنی چند از صحابه که در غدیر حضور داشتند، بسنده کرده و درباره چگونگی و کیفیت وقوع آن، مطلبی نگفتهاند؛ گروه دیگر، یا کاملاً سکوت اختیار کرده و از غدیر سخنی بهمیان نیاوردهاند، یا حتی صراحتاً آن را انکار کردهاند. | |||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
بی شک علی بن ابی طالب علیه السلام پس از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله والامقامترین انسانی است که پا به عرصه وجود گذاشته، که بهفرمودهٔ نبی مکرم صلی الله علیه و آله، جز خداوند متعال و وجود مبارک حضرتش، کسی او را | بی شک علی بن ابی طالب علیه السلام پس از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله والامقامترین انسانی است که پا به عرصه وجود گذاشته، که بهفرمودهٔ نبی مکرم صلی الله علیه و آله، جز خداوند متعال و وجود مبارک حضرتش، کسی او را به حقیقت نشناخته است. یقیناَ بهترین اوصاف امام را در کلام خداوند متعال و فرستاده برحقش میتوان یافت؛ کتابی که {{قرآن|لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ}}<ref>فصلت/۴۲.</ref>و سخن رسولی که با عنایت به آیه شریفه {{قرآن|وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ}}<ref>نجم/ ۳و ۴.</ref> کلامش، کلام خداوند متعال و فرمودههایش خالی از رای شخصی و حب و بغض نفسانی است. | ||
اکابر عامه به فضایل و مناقب اهل بیت و به ویژه حضرت علی علیه السلام اذعان داشته و کتابهای مستقلی درباره فضایل ایشان نگاشتهاند. از جمله این کتاب هاست: | |||
مودة القُربی، تألیف میرسیدعلی همدانی شافعی؛ ینابیع الموده لِذَوی القُربی، تألیف شیخ سلیمان قُندوزی حنفی؛ رشفه الصادی من بحر فضائل بنی النبی الهادی، تألیف سیدابوبکربن شهاب الدین علوی؛ الاتحاف بحب الاشراف، تألیف شیخ عبدالله بن محمدبن عامر شَبراوی؛ احیاء المیت فی الاحادیث الوارده بفضائل ال البیت، تألیف جلال الدین سُیوطی؛ فرائد السمطَین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطَین والائمه من ذریتهم، تألیف شیخ الاسلام ابو المؤید ابراهیم حَموئی جُوینی شافعی؛ ذخائر العُقبی فی مناقب ذَوی القُربی، تألیف احمدبن عبدالله طبری شافعی؛ الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه، تألیف نورالدین ابنصباغ مالکی؛ تذکرة خواص الامه فی معرفه الائمه'''،''' تألیف سبط بن الجوزی حنفی؛ مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، تألیف محمدبن طلحه شافعی؛ مناقب امیرالمؤمنین، معروف به مناقب خوارزمی، تألیف ابوالمؤید موفق بن احمد حنفی مکی خوارزمی؛ خصائص امیرالمؤمنین علیبن ابی طالب، تألیف حافظ ابوعبدالرحمان احمدبن شعیب نسائی شافعی. | |||
و دهها کتاب دیگر. افزون بر کتابهای یاد شده، فضایل اهل بیت و مولای متقیان علی علیه السلام به صورت پراکنده، در بیشتر منابع معتبر حدیثی، تاریخی، تفسیری، کلامی، فقهی و ادبی اهل سنت ذکر شده است. | |||
و | از آنجا که هدف اصلی نگارش این مقاله، طرح و بررسی دیدگاههای مورخان عامه در قبال موضوع غدیر خم است، از بیان فضایل مولا سخن کوتاه میکنیم و بدان میپردازیم؛ اما در ابتدای سخن باید بگوییم: «اگر دانشمندان همه فِرق با پذیرفتن اصل اساسی وحدت، درباره مسائل اصلی یا فرعی، اعتقادی یا فقهی به بحث علمی بپردازند، نه تنها دلها از یکدیگر گریزان نمیشود، بلکه به همدیگر نزدیک خواهد شد؛ و این یکی از راههای صحیح تقریب بین مذاهب اسلامی است».<ref>«نقد دیدگاههای اهل سنت دربارة حدیث غدیر»، ص۱۲۱.</ref> | ||
همچنین درباره موضوع غدیر باید بدانیم که «اگر شیعه اصرار بر ترویج فرهنگ غدیر دارد، تنها برای حمایت از یک فرد یا افرادی خاص نیست. شاید بعضی خیال کنند شیعه به علت تعصب بیجا، از یک فرد یا افرادی حمایت میکند و دلباخته آنان است. جدای از دلباختگی و علاقهمندی، به اعتقاد محققان و دانشمندان شیعه، اسلامِ بدون غدیر، ابتر و ناقص است».<ref>«غدیر از منظر عالمان اهل سنت»، ص۱۴۴.</ref> | |||
از نظر شیعه، مسئله بسیار خطیر امامت و پیشوایی امت پس از رحلت پیامبر به حال خود رها نشده است؛ بلکه رسول رحمت از آغازین روزهای دعوت تا آخرین لحظات عمر بابرکتش، این مسئله | از نظر شیعه، مسئله بسیار خطیر امامت و پیشوایی امت پس از رحلت پیامبر به حال خود رها نشده است؛ بلکه رسول رحمت از آغازین روزهای دعوت تا آخرین لحظات عمر بابرکتش، این مسئله سرنوشت ساز و حساس را بیان، و علی علیه السلام را به عنوان امام و خلیفه مسلمین معرفی نمود؛ که جریان غدیر، از جمله آن نصوصی است که بر این امر دلالت دارد. | ||
روایات شیعه، چگونگی وقوع غدیر خم و نصب امیرمؤمنان علی | روایات شیعه، چگونگی وقوع غدیر خم و نصب امیرمؤمنان علی علیه السلام را به خلافت از جانب خداوند متعال و پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این گونه روایت میکنند: در اواخر عمر پیامبر خاتم روز پنجشنبه هجدهم ذیحجه سال دهم هجری (سال حجه الوداع) در راه بازگشت پیامبر و مسلمانان از مکه به مدینه، در سرزمین رابغ<ref>«رابغ»، بیابانی در میانة راه مکه به مدینه است. این سرزمین، در سه مایلی جُحْفه - که یکی از میقاتهای احرام است- قرار دارد.</ref> در محلی که غدیر خم نام داشت، جبرئیل امین نازل شد و آیه شریفه {{قرآن|یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ}}<ref>مائده/۶۷.</ref>را بر پیغمبر اکرم نازل کرد. | ||
آن حضرت نیز در حضور جمع کثیری از صحابه، با بیان خطابه ای طولانی<ref>برای آگاهی از مدارک اصیل متن کامل خطبة غدیر، ر.ک. الغدیر ج۱، ص۱۰و۱۱، نوادر الاصول فی معرفة احادیث الرسول، ج۱، ص۱۶۳، معجم کبیر طَبَرانی ج۵، ص۱۶۶، حدیث۴۹۷۱؛ نُزُل الابرار بما صح مِن مناقب اهل البیت الاطهار، ص۵۱)، اثبات الهُداة بالنصوص والمُعجزات، ج۲، ص۱۱۴ و ج۳، ۵۵۸، بِحارالانوار، ج۳۷، ص۲۰۱–۲۱۷، و کَشْف الْمُهم فی طریق خبر غدیرخم، ص۱۹۰.</ref> به بیان معارف بسیار مهمی پرداختند و با کلام آشنای «انی تارکٌ فِیکُم الثقَلَیْن کِتابَ اللهِ و عِترَتِی… و مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلی مَولاهُ…»، بار دیگر امامت و جانشینی سید متقیان علی را یادآورشدند. چون خطبهٔ نبوی پایان یافت، برای بار دوم جبرئیل نازل شد و با تلاوت آیه «الْیَوْمَ اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَاتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَرَضیتُ لَکُمُ الْاسْلامَ دینا»<ref>مائده/۳.</ref> اکمال دین و اتمام نعمت را از سوی پروردگار سبحان اعلام کرد. پس از آن، به دستور پیامبر صلی الله علیه و آله صحابه، از جمله خلیفه اول و دوم مقام ولایت علی علیه السلام را به آن حضرت تبریک و تهنیت گفتند.<ref>برای آگاهی بیشتر از رویداد و حدیث غدیر، ر ک: مشایخ فریدنی، «حدیث غدیر»، دایرةالمعارف تشیع، ج۶، ص۱۸۰–۱۸۳؛ و «غدیر از دیدگاه اهلسنت»، ص۴۴–۵۰؛ و «غدیر از منظر عالمان اهلسنت»، ص۱۴۵–۱۴۸.</ref> | آن حضرت نیز در حضور جمع کثیری از صحابه، با بیان خطابه ای طولانی<ref>برای آگاهی از مدارک اصیل متن کامل خطبة غدیر، ر.ک. الغدیر ج۱، ص۱۰و۱۱، نوادر الاصول فی معرفة احادیث الرسول، ج۱، ص۱۶۳، معجم کبیر طَبَرانی ج۵، ص۱۶۶، حدیث۴۹۷۱؛ نُزُل الابرار بما صح مِن مناقب اهل البیت الاطهار، ص۵۱)، اثبات الهُداة بالنصوص والمُعجزات، ج۲، ص۱۱۴ و ج۳، ۵۵۸، بِحارالانوار، ج۳۷، ص۲۰۱–۲۱۷، و کَشْف الْمُهم فی طریق خبر غدیرخم، ص۱۹۰.</ref> به بیان معارف بسیار مهمی پرداختند و با کلام آشنای «انی تارکٌ فِیکُم الثقَلَیْن کِتابَ اللهِ و عِترَتِی… و مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلی مَولاهُ…»، بار دیگر امامت و جانشینی سید متقیان علی را یادآورشدند. چون خطبهٔ نبوی پایان یافت، برای بار دوم جبرئیل نازل شد و با تلاوت آیه «الْیَوْمَ اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَاتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَرَضیتُ لَکُمُ الْاسْلامَ دینا»<ref>مائده/۳.</ref> اکمال دین و اتمام نعمت را از سوی پروردگار سبحان اعلام کرد. پس از آن، به دستور پیامبر صلی الله علیه و آله صحابه، از جمله خلیفه اول و دوم مقام ولایت علی علیه السلام را به آن حضرت تبریک و تهنیت گفتند.<ref>برای آگاهی بیشتر از رویداد و حدیث غدیر، ر ک: مشایخ فریدنی، «حدیث غدیر»، دایرةالمعارف تشیع، ج۶، ص۱۸۰–۱۸۳؛ و «غدیر از دیدگاه اهلسنت»، ص۴۴–۵۰؛ و «غدیر از منظر عالمان اهلسنت»، ص۱۴۵–۱۴۸.</ref> |
ویرایش