۴٬۰۶۴
ویرایش
خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
'''۱.سابقه استفاده از سیاق در تفاسیر و حجیّت آن''' | '''۱.سابقه استفاده از سیاق در تفاسیر و حجیّت آن''' | ||
نمونههایی از توجه به بـافت مـعنایی آیات در فهم مراد، حتی در زمان صحابه و تابعین نقل شده است <ref> | نمونههایی از توجه به بـافت مـعنایی آیات در فهم مراد، حتی در زمان صحابه و تابعین نقل شده است <ref>مسند ابوحنیفه، ص۲۶۰</ref>. در میان دانشمندان مسلمان برای نخستین بار، ابن ادریس شافعی واژة «سیاق» را در معنایی نزدیک به معنای امروزی آن در کتاب «الرساله» بـه کـار برد <ref>الرسالة،ص۶۲</ref>. زرکشی دلالت سیاق را از راه گشاترین قرائن در تبیین مراد متکلم میداند و غفلت از آن را سبب اشتباه در فهم برمیشمارد<ref>البرهان فی علوم القرآن، ج۲، ص۲۰۰.</ref> فخر رازی نیزمعتقد است بیشترین لطایف قرآن در ترتیبات و روابط بین آیات قـرار دارد <ref>مفاتیح الغیب، ج۱۰، ص۱۱۰</ref>.<ref>مطالعات قرآن و حدیث،پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳ صفحه ۳۰۱</ref> | ||
در معنای لفظی و اصطلاحی سیاق، اقـوال مـختلفی وجـود دارد. منظور از سیاق در این نوشتار نوعی خصوصیت و فضای معنایی است که از قرار گرفتن کلمات و جملات در کنار هم به دست آمده و در مفهوم عـبارت، اثـرگذار اسـت<ref> | در معنای لفظی و اصطلاحی سیاق، اقـوال مـختلفی وجـود دارد. منظور از سیاق در این نوشتار نوعی خصوصیت و فضای معنایی است که از قرار گرفتن کلمات و جملات در کنار هم به دست آمده و در مفهوم عـبارت، اثـرگذار اسـت.<ref>الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم، ص۶۲، آسیب شناسی جریان های تفسیری، ص۶۴</ref> به عبارتی سیاق، چینش خاصی از واژه ها و جـملات است که زمینهساز ظهور کلام در یک معنای خاص میشود. واضح است که سیاق در قرآن از نظر گستره میتواند از سیاق جـملات درون یـک آیـه آغاز شود و تا حد سیاق آیات وسعت یابد. | ||
محمد هـادی معرفت ترتیب کنونی آیات قرآن را جز در مواردی اندک مطابق با ترتیب نزول آیات میداند و لذا اعتقاد دارد که اصل بـر وحـدت سـیاق آیات است<ref> | محمد هـادی معرفت ترتیب کنونی آیات قرآن را جز در مواردی اندک مطابق با ترتیب نزول آیات میداند و لذا اعتقاد دارد که اصل بـر وحـدت سـیاق آیات است<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۰.</ref>. پس جز در مواردی که دلیلی روشن بر عدم تـطابق تـرتیب نزول آیات با ترتیب چینش آن در دست باشد، میتوان به اصالت سیاق استناد کرد و قرینه سـیاق را بـه کـار گرفت. علامه طباطبایی چنانکه پیشتر نقل شد، وجود ارتباط معنایی آشکار بـین اجـزاء یـک سیاق را نیز در حجیت سیاق شرط میداند<ref>المیزان، ج۶، ص۴۲</ref>. از طرفی از آنجا که حجیت دلالت سیاق ریشه در حـجیت ظـواهر دارد، هـر زمان دلالت سیاق با دلالت نصّی معارض باشد، سیاق از حجیت ساقط میشود.<ref>بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت، ص۶۴</ref> | ||
با توجه بـه ایـن چند ملاک، حجیت سیاق آیات تا حدی وابسته به فهم مفسر از آن است. چـه بـسا مـفسر به خاطر پوشیده ماندن برخی موضوعات در فهم سیاق، به ارتباط مفهومی بین آیات پیـ نـبرد و آن سیاق را فاقد حجیت بداند. | با توجه بـه ایـن چند ملاک، حجیت سیاق آیات تا حدی وابسته به فهم مفسر از آن است. چـه بـسا مـفسر به خاطر پوشیده ماندن برخی موضوعات در فهم سیاق، به ارتباط مفهومی بین آیات پیـ نـبرد و آن سیاق را فاقد حجیت بداند. | ||
'''۲.دیدگاه مفسران اهل سنت در مورد مصداق{{قرآن| | '''۲.دیدگاه مفسران اهل سنت در مورد مصداق{{قرآن|مَا أُنْزِلَ}} در آیـة تـبلیغ''' | ||
پیش از بررسی سیاق آیات مشتمل بر آیة تبلیغ، به اقوال مختلف فریقین ذیل این آیـه اشـاره میشود. در مورد مصداق {{قرآن| | پیش از بررسی سیاق آیات مشتمل بر آیة تبلیغ، به اقوال مختلف فریقین ذیل این آیـه اشـاره میشود. در مورد مصداق {{قرآن|مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ}}در آیة تبلیغ در تفاسیر اهـل سـنت اقـوال متفاوتی به چشم میخورد. | ||
'''۳.تمام آنچه بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شده''' | '''۳. تمام آنچه بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شده''' | ||
بسیاری از محققان اهل سـنت اعـتقاد دارنـد ابلاغ تمام آنچه تا پیش از نزول آیه بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شـده یـا تمام احکام الهی، در این آیه به ایشان امر شده است<ref> | بسیاری از محققان اهل سـنت اعـتقاد دارنـد ابلاغ تمام آنچه تا پیش از نزول آیه بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شـده یـا تمام احکام الهی، در این آیه به ایشان امر شده است<ref>تفسیر کبیر، ج۱۲، ص۳۹۹، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص۳۶۰؛ التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة و المنهج، ج۶، ص۲۵۸.</ref>. بنا بر ایـن دیـدگاه، رسول خدا صلی الله علیه و آله پیش از این آیه از ابلاغ احکام و معارف نازل شده بیم داشـتند و در ایـن آیه خداوند در مورد حفاظت ایشان از کفار ضـمانت مـیدهد. روایـات حاکی از نازل شدن این آیه در خلال سـوء قـصد کفار به جان ایشان که در تفاسیر اهل سنت ذکر شده، همچنین نقلهایی کـه شـأن نزول آيه را دربـاره حـراست پيامبر اکـرم صلی الله علیه و آله تـوسط عباس، عــموي حــضرت یـا برخی دیگر از مسلمانان می دانند، همین دیـدگاه را تـأیید میکنند <ref>جامع البیان، ج۶، ص۱۹۹؛ الاتقان فی علوم القرآن، ج۳، ص۱۷</ref><ref>مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳صفحه ۳۰۲</ref> | ||
'''۴.حکم وجوب جهاد''' | '''۴.حکم وجوب جهاد''' | ||
یکی از احتمالاتی که فخر رازی در مورد ایـن آیـه ذکر میکند این است که آيه | یکی از احتمالاتی که فخر رازی در مورد ایـن آیـه ذکر میکند این است که آيه دربـاره منافقانی است کـه نــسبت بـه جهاد كراهت نشان می دادهاند و پيامـبر صلی الله علیه و آله از تـرغيب آنها به جهاد خودداری می فرمودند. این احتمال علاوه بر اینکه با قرائن مـختلف پیـرامون آیه تناسبی ندارد، در هیچ یـک از مـنابع مـتقدم نیز مشاهده نـشد.<ref>تفسیر الکبیر، ج۱۲، ص۳۹۹.</ref> | ||
'''۵.موضوعی در مورد اهل کـتاب و خـصوصا یهودیان''' | '''۵.موضوعی در مورد اهل کـتاب و خـصوصا یهودیان''' | ||
این قول اهل سنت بر خلاف سه قول قبلی که بیشتر بر روایـاتی بـا سندهای ضعیف تکیه داشتند، به اعـتقاد خـود اهل سـنت بـا سـیاق آیات تأیید میشود. فـخر رازی مصداق | این قول اهل سنت بر خلاف سه قول قبلی که بیشتر بر روایـاتی بـا سندهای ضعیف تکیه داشتند، به اعـتقاد خـود اهل سـنت بـا سـیاق آیات تأیید میشود. فـخر رازی مصداق {{متن قرآن|مَا أُنْزِلَ}} در این آیه را چنان که از مقاتل بن سلیمان نقل شده، بر ملا کـردن خـیانتها و مکرهای یهودیان بیان میکند. او میگوید در حـالی کـه بـسیاری از آیـات قـبل و بعد از این آیـه در ارتـباط با یهود و نصارا هستند، محال است که این یک آیه در آن میان مربوط به ماجرایی متفاوت، از جـمله مـاجرای غـدیر، باشد. <ref>تفسیرمقاتل بن سليمان، ج۱، ص۴۹۱ـ۴۹۲؛ تفسیر الکبیر،ج۱۲، ص۴۰۱</ref> | ||
ذیـل هـمین دیـدگاه مـیتوان بـرخی احـتمالات دیگر مطرح شده در تفاسیر اهل سنت را نیز جای داد. طبق این احتمالات خدا در این آیه به پیامبرش دستور میدهد که آنچه در مورد حکم رجم یا قصاص بر ایـشان نازل شده است را ابلاغ کند. با این توضیح که یهودیان میخواستند از حکم رجم زنای محصنه که در تورات آمده بود، سر باز زنند و حکم به تازیانه را جایگزین آن کنند و با ایـن قـصد گروهی را نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرستادند تا از ایشان سؤال کنند و در چنین شرایطی این آیه نازل شد. مشابه این ماجرا را در مورد قصاص نیز نقل کردهاند<ref>معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۱؛ تفسیر الکبیر، ج۱۲، ص۴۸</ref>. این احتمالات نـیز از آنـجا که به نوعی با اهل کتاب در ارتباطند، با آیات قبل و بعد سازگاری دارند. <ref>مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳صفحه ۳۰۳</ref> | |||
'''۶.موضوعی در راستای فضیلت امیر مؤمنان علی علیه السلام''' | '''۶.موضوعی در راستای فضیلت امیر مؤمنان علی علیه السلام''' | ||
در تفاسیر اهل سنت، بـه روایـات حاکی از نزول این آیه در شـأن امـام علی بن ابیطالب علیه السلام نیز اشاره میشود. در مصادر اهل سنت، احاديثي متعدد از صحابه و تابعين با این مضمون به چشم ميخورد<ref> | در تفاسیر اهل سنت، بـه روایـات حاکی از نزول این آیه در شـأن امـام علی بن ابیطالب علیه السلام نیز اشاره میشود. در مصادر اهل سنت، احاديثي متعدد از صحابه و تابعين با این مضمون به چشم ميخورد<ref>مناقب علی بن ابی طالب و ما انزل من القرآن فی علی، ص۲۳۹؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج۴، ص۹۲؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۵؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۸۵؛ تفسیر الکبیر،ج۴، ص۱۷۳؛ الدرالمنثور، ج۳، ص۱۱۷؛ ینابیع المودة، ج۱، ص۱۱۹</ref>. | ||
اکـثر مـفسران اهل سنت به ذکر این قول که همان قول مختار شیعه است، در کنار اقوال دیگر بسنده کردهاند و حتی فخر رازی، به خلاف شیوة معمول خود به نقد آن نپرداخته است<ref> | اکـثر مـفسران اهل سنت به ذکر این قول که همان قول مختار شیعه است، در کنار اقوال دیگر بسنده کردهاند و حتی فخر رازی، به خلاف شیوة معمول خود به نقد آن نپرداخته است<ref>بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت، ص۲۱؛ و نـيز نـك: مفاتیح الغیب، ج۱۲، ص۳۹۹ـ۴۰۰؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم،ج۶، ص۲۸۷.</ref>. | ||
'''۷.بررسی سیاق آیاتِ آیة تبلیغ''' | '''۷.بررسی سیاق آیاتِ آیة تبلیغ''' |
ویرایش