پرش به محتوا

آيه ۱۶ توبه و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۶: خط ۲۶:


== ولیجه: عنوانی عام یا خاص در آیه ==
== ولیجه: عنوانی عام یا خاص در آیه ==
به گفته برخی محققان، درباره آیه ۱۶ سوره توبه سؤالی که از سوی مردم مطرح شد این بود که {{قرآن|وَليجَة}} (به‌معناى «محل اعتماد مردم») آيا اين عنوانی عام است يا منظور افراد خاصى هستند؟ يعنى آيا هر مؤمنى محل اعتماد مؤمنين خواهد بود؟ پيداست كه سؤال درباره مقام ولايت پاسخى مفصل و شفاف مى‏‌طلبید كه هم ابهامى نماند و هم از سوى فتنه‌جويان مورد سوء استفاده واقع نشود. در پاسخ به چنين سؤال مهمى خدا به پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد مسئله ولايت را هم مثل نماز و زكات و حج به ‏طور كامل بيان كند و صاحبان اين ولايت را به مردم بشناساند، و اين كار را در غدير انجام دهد و على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام را به امامت منصوب فرمايد.
به گفته برخی محققان، درباره آیه ۱۶ سوره توبه سؤالی که از سوی مردم مطرح شد این بود که {{قرآن|وَليجَة}} (به‌معناى «محل اعتماد مردم») آيا اين عنوانی عام است يا منظور افراد خاصى هستند؟ يعنى آيا هر مؤمنى محل اعتماد مؤمنين خواهد بود؟ پيداست كه سؤال درباره مقام ولايت پاسخى مفصل و شفاف مى‏‌طلبید كه هم ابهامى نماند و هم از سوى فتنه‌جويان مورد سوء استفاده واقع نشود. در پاسخ به چنين سؤال مهمى خدا به پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد مسئله ولايت را هم مثل نماز و زكات و حج به‌طور كامل بيان كند و صاحبان اين ولايت را به مردم بشناساند و در غدیر على‏ عليه السلام را به امامت منصوب کند. بنابراين واقعه غدير پاسخ به سؤالى بزرگ درباره ولايت است كه از نزول سه آيه قرآن، از جمله آیه ۱۶ سوره توبه، نشأت گرفته است.


بنابراين واقعه غدير پاسخ به سؤالى بزرگ درباره ولايت است كه از نزول سه آيه قرآن قبل از آن مراسم عظيم نشأت گرفته است.
داستان اين تسلسل تاريخى از زبان امام علی علیه السلام در اتمام حجت‏‌هاى خود در زمان عثمان در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله و در حضور حاضران غدير در مسجد پيامبر چنین نقل شده است: وقتى آیات [[آيه ۵۹ نساء و غدیر|۵۹ نساء]] و [[آیه ۵۵ مائده و غدیر|۵۵ مائده]] و ۱۶ توبه نازل شد مردم گفتند: يا رسول اللَّه! آيا مخصوص بعضى از مؤمنين است يا شامل همه مى‌‏شود؟ خداوند عزوجل به پيامبرش دستور داد واليانِ امر مردم را به آنان معرفى كند و ولايت را برايشان [[تفسیر آیات در خطابه غدیر|تفسیر]] كند، همان‌گونه كه نماز و [[زکات]] و حجّشان را تفسير كرده است و مرا در غدير خم منصوب نمايد.  


به عبارت ديگر نقطه آغاز غدير نزول آياتى بود كه مسئله ولايت رابه مردم گوشزد كرد و آمادگى لازم را براى پذيرش آنچه در غدير گفته شد ايجاد كرد.
(در غدير) پيامبر صلى الله عليه و آله مردم را مورد خطاب قرار داد و فرمود: اى مردم! خداوند مرا براى رسالتى فرستاده كه سينه‏‌ام از آن به تنگ آمد و گمان كردم كه مردم مرا [[تکذیب]] مى‏‌كنند، ولى خدا مرا تهديد كرده كه يا آن رسالت را ابلاغ كنم و يا مرا عذاب خواهد كرد! سپس پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد تا براى جمع شدن مردم ندا كنند. آنگاه خطابه‌‏اى ايراد كرد و فرمود: اى مردم، آيا مى‏‌دانيد كه خداى عزوجل صاحب اختيار من است و من صاحب اختيار مؤمنينم و نسبت به آنان از خودشان بيشتر اختيار دارم؟ گفتند: بلى يا رسول اللَّه. فرمود: يا على، بپاخيز. من هم بپا خاستم و آن حضرت فرمود: {{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ، اللهمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ}}. سلمان برخاست و گفت: يا رسول اللَّه، اين ولايت چگونه ولايتى است؟ فرمود: ولايتى همچون ولايت من، هركس من نسبت به او از خودش بيشتر اختيار داشته‌‏ام على هم نسبت به او از خودش بيشتر اختيار دارد. اينجا بود كه خداوند تعالى [[آيه ۳ مائده و غدیر|آيه ۳ سوره مائده]] را نازل كرد و پيامبر صلى الله عليه و آله با تكبير چنين فرمود: اللَّه اكْبَر، كمال نبوت من و تكميل دين خدا ولايت على‏ عليه السلام بعد از من است.


داستان اين تسلسل تاريخى را از لسان صاحب ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام مى ‏شنويم كه در اتمام حجت‏ هاى خود در زمان عثمان در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله و در حضور حاضرين غدير در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده و بر نازل شدن اين آيات در آغاز سفر غدير تصريح نموده است:
ابوبكر و عمر برخاستند و گفتند: يا رسول اللَّه، اين آيات مخصوص على ‏عليه السلام است؟ حضرت فرمود: آرى، درباره او و جانشينانم تا روز قيامت است. گفتند: يا رسول اللَّه، آنان را براى ما روشن فرما. فرمود: برادرم على و وزيرم و وارثم و وصيّم و جانشينم در امتم و صاحب اختيار هر مؤمنى بعد از من. سپس پسرم حسن و بعد حسين و آنگاه نُه نفر از فرزندان پسرم حسين كه يكى پس از ديگرى خواهند بود. قرآن با آنان است و آنان با قرآنند. از آن جدا نمى‌شوند و قرآن هم از آنان جدا نمى‌شود تا بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند.<ref>كتاب سليم بن قیس الهلالی، ص۱۴۷-۱۴۸؛ فرائد السمطين، ج۱، ص۳۱۴-۳۱۵، ح۲۵۰؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۲۳۳.</ref>


وقتى آيه {{قرآن|يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّه ...}}: «اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد از خدا و پيامبر و صاحبان امر خود اطاعت كنيد» نازل شد، و آنگاه كه آيه {{قرآن|إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّه ...}}:
== تحليل اعتقادى آیه ==
به گفته برخی محققان، مراسم عظيم غدير به‌دستور خدا براى پاسخ به چند سؤال حياتى پيرامون ركن اعتقادى ولايت تشكيل شد. اگر اين سؤال‌‏ها و پاسخ آنها را از متن بالا استخراج شوند، نتايج زير به‌دست مى‌‏آيد كه تفسيرى بر آیه ۱۶ توبه و دو آیه دیگر است:


«فقط صاحب اختيار شما خدا و رسولش و كسانى هستند كه نماز را بپا مى ‏دارند و در حال ركوع زكات مى‏ پردازند» نازل شد، و هنگامى كه آيه {{قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا ...}}:
# '''سؤال:''' آيا مسئله ولايت و صاحب اختيارى مردم مخصوص افراد خاصى است، يا آنكه منظور اصل به‌دست گرفتن امور مردم است و افراد آن مهم نيستند و مى‏‌توانند در هر زمانى انتخاب شوند؟ '''پاسخ:''' ولايت و صاحب اختيارى مردم نه تنها عموميت ندارد، بلكه مخصوص دوازده نفرِ معين شده است كه مقام عصمت را دارند.
 
# '''سؤال:''' پشتوانه اين ولايت و صاحب اختيارى مردم چيست؟ '''پاسخ:''' ولايتِ خدا اصل اين ولايت بر مردم است. در پله دوم ولايت رسول اللَّه ‏صلى الله عليه و آله است و در امتداد آن ولايت ائمه‏ عليهم السلام قرار دارد.
«گمان كرده‏ ايد كه رها مى ‏شويد در حالى كه هنوز خدا بايد جهاد كنندگان شما را ببيند، كسانى كه جز خدا و پيامبرش و مؤمنين را محل اعتماد خود قرار نمى ‏دهند»، اين سه آيه كه نازل شد مردم گفتند:
 
يا رسول اللَّه! آيا مخصوص بعضى از مؤمنين است يا شامل همه مى ‏شود؟
 
خداوند عزوجل به پيامبرش دستور داد واليانِ امر مردم را به آنان معرفى كند، و ولايت را برايشان [[تفسیر آیات در خطابه غدیر|تفسیر]] كند همان گونه كه نماز و [[زکات]] و حجّشان را تفسير كرده است و مرا در غدير خم منصوب نمايد.
 
(در غدير) پيامبر صلى الله عليه و آله مردم را مورد خطاب قرار داد و فرمود:
 
اى مردم! خداوند مرا براى رسالتى فرستاده كه سينه‏ ام از آن به تنگ آمد و گمان كردم كه مردم مرا [[تکذیب]] مى‏ كنند، ولى خدا مرا تهديد كرده كه يا آن رسالت را ابلاغ كنم و يا مرا عذاب خواهد كرد! سپس پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد تا براى جمع شدن مردم ندا كنند.
 
آنگاه خطابه ‏اى ايراد كرد و فرمود: اى مردم، آيا مى‏ دانيد كه خداى عزوجل صاحب اختيار من است و من صاحب اختيار مؤمنينم و نسبت به آنان از خودشان بيشتر اختيار دارم؟
 
گفتند: بلى يا رسول اللَّه. فرمود: يا على، بپاخيز. من هم بپا خاستم و آن حضرت فرمود: {{متن عربی |مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ، اللهمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ}}.
 
سلمان برخاست و گفت: يا رسول اللَّه، اين ولايت چگونه ولايتى است؟ فرمود: ولايتى همچون ولايت من، هركس من نسبت به او از خودش بيشتر اختيار داشته ‏ام على هم نسبت به او از خودش بيشتر اختيار دارد.
 
اينجا بود كه خداوند تعالى آيه {{قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ ...}} را نازل كرد و پيامبر صلى الله عليه و آله با تكبير چنين فرمود:
 
اللَّه اكْبَر، كمال نبوت من و تكميل دين خدا ولايت على‏ عليه السلام بعد از من است.
 
ابوبكر و عمر برخاستند و گفتند: يا رسول اللَّه، اين آيات مخصوص على ‏عليه السلام است؟ حضرت فرمود: آرى، درباره او و جانشينانم تا روز قيامت است.
 
گفتند: يا رسول اللَّه، آنان را براى ما روشن فرما. فرمود: برادرم على و وزيرم و وارثم و وصيّم و جانشينم در امتم و صاحب اختيار هر مؤمنى بعد از من.
 
سپس پسرم حسن و بعد حسين و آنگاه نُه نفر از فرزندان پسرم حسين كه يكى پس از ديگرى خواهند بود. قرآن با آنان است و آنان با قرآنند.
 
از آن جدا نمى ‏شوند و قرآن هم از آنان جدا نمى ‏شود تا بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند.<ref>عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۲۳۳. فرائد السمطين: ج ۱ ص ۳۱۲ ح ۲۵۰. كتاب سليم: ص ۱۹۸.</ref>
 
=== تحليل اعتقادى ===
مراسم عظيم غدير به دستور خدا براى پاسخ به چند سؤال حياتى پيرامون ركن اعتقادى ولايت تشكيل شد.
 
اگر اين سؤال ‏ها و پاسخ آنها را از متن بالا استخراج كنيم و كنار هم قرار دهيم نتايج زير بدست مى ‏آيد كه تفسيرى بر آيات مذكور نيز هست:
 
'''سؤال۱:''' آيا مسئله ولايت و صاحب اختيارى مردم مخصوص افراد خاصى است يا آنكه منظور اصل بدست گرفتن امور مردم است و افراد آن مهم نيستند و مى‏ توانند در هر زمانى انتخاب شوند؟
 
'''پاسخ:''' ولايت و صاحب اختيارى مردم نه تنها عموميت ندارد، بلكه مخصوص دوازده نفرِ معين شده است، كه مقام عصمت را دارند.
 
'''سؤال ۲ :''' پشتوانه اين ولايت و صاحب اختيارى مردم چيست؟
 
'''پاسخ:''' ولايتِ خدا اصل و ريشه اين ولايت بر مردم است. در پله دوم ولايت رسول اللَّه ‏صلى الله عليه و آله است، و در امتداد آن ولايت ائمه‏ عليهم السلام قرار دارد.


بنابراين ولايت پيامبر و امام به ترتيب تكيه بر ولايت اول دارد، كه ولايت خالق جهان بر مخلوقاتش است.
بنابراين ولايت پيامبر و امام به ترتيب تكيه بر ولايت اول دارد، كه ولايت خالق جهان بر مخلوقاتش است.
۱٬۶۲۶

ویرایش