۴٬۰۶۴
ویرایش
بلاغت در خطبه غدير: تفاوت میان نسخه‌ها
←ح) صراط الله: صراط مستقیم
| خط ۱۴۰: | خط ۱۴۰: | ||
===ح) صراط الله: صراط مستقیم=== | ===ح) صراط الله: صراط مستقیم=== | ||
{{متن عربی|إنَّ اللَّهَ قَدْ أمَرَنِی وَ نَهَانِی. وَ قَدْ أَمَرْتُ عَلِیّاً علیه السلام وَ نَهَیْتُهُ، فَعَلِمَ الْأَمْرَ وَ النَّهْیَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَل. َّ فَاسْمَعُوا لِأَمْرِهِ تَسْلَمُوا وَ أَطِیعُوا تَهْتَدُوا وَ انْتَهُوا لِنَهْیِهِ تَرْشُدُوا. صِیرُوا إِلَی مُرَادِهِ وَ لَا تَتَفَرَّقْ بِکُمُ السُّبُلُ عَنْ سَبِیلِه. مَعَاشِرَ النَّاسِ، أنَا صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِیمُ الَّذِی أمَرَکُمْ بِاتِّبَاعِهِ. ثُمَّ عَلِیّ علیه السلام مِنْ بَعْدِی، ثُمَ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ علیهم السلام. أَئِمَّةٌ یَهْدُونَ إِلَی الْحَقِ}}: ای مردم، خداوند اوامر و نواهی شرعی را ابلاغ فرمود. من هم آنها را به علی علیه السلام آموختم. به فرمان وی گوش فرا دهید و اطاعت کنید تا [[هدایت]] شوید، و آنچه شما را نهی بفرماید خودداری کنید تا رشد یابید. به سوی مراد پروردگار و هدف وی توجه کنید. راه‌های دیگر شما را از راه خدا منحرف نکند. | |||
ای مردم، | ای مردم، من آن شاهراه مستقیمی هستم که خدا به شما امر کرده. پس رهرو آن باشید. و بعد از من آن صراط مستقیم علی علیه السلام، و پس از وی فرزندان من از صلب اوعلیهم السلام هستند. همان پیشوایانی که به سوی حق راهنمایی می‌کنند.<ref>نهج الخطابه، ج ۱ ص ۱۳۷.</ref> | ||
در این خطبه، پیامبر صلی الله علیه و آله خود را به صراط الله و سپس علی و فرزندان او علیهم السلام را نیز به صراط مستقیم تشبیه کرده است، و چون وجه شبه نیز در آن ذکر شده، یعنی هدایت و راه یافتن در حوزه تشبیه مفصل قرار می‌گیرد؛ یعنی تشبیهی که وجه شبه در آن ذکر شده باشد.<ref>یادداشت‌های استاد همایی درباره معانی و بیان، ص ۱۶۲.</ref> | |||
و اما بررسی تشبهی فوق در روایات و تفاسیر مأثور: | |||
'''صراط مستقیم: قرآن و آل محمد علیهم السلام''' | '''صراط مستقیم: قرآن و آل محمد علیهم السلام''' | ||
پیامبر صلی الله علیه و آله در قالب تشبیه روایی می‌فرمایند: {{متن عربی|الْقُرْآنُ صِرَاطُ اللَّهِ.}}<ref>تفسیر القرآن | پیامبر صلی الله علیه و آله در قالب تشبیه روایی می‌فرمایند: {{متن عربی|الْقُرْآنُ صِرَاطُ اللَّهِ.}}<ref>تفسیر القرآن العظیم، ج ۱، ص ۶۰۶.</ref> | ||
امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: | امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: | ||
| خط ۲۱۵: | خط ۲۱۵: | ||
{{متن عربی|وَ لَا أَمْرٌ بِمَعْرُوفٍ وَ لَا نَهْیٌ عَنْ مُنْکَرٍ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ مَعْصُوم. مَعَاشِرَ النَّاسِ، ِ الْقُرْآنُ یُعَرِّفُکُمْ أَنَ الْأَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدُهُ، وَ عَرَّفْتُکُمْ أَنَّهُمْ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ. حَیْثُ یَقُولُ الله فِی کِتَابِهِ: «وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِه». و قلت: لَنْ تَضِلُّوا مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا}}: | {{متن عربی|وَ لَا أَمْرٌ بِمَعْرُوفٍ وَ لَا نَهْیٌ عَنْ مُنْکَرٍ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ مَعْصُوم. مَعَاشِرَ النَّاسِ، ِ الْقُرْآنُ یُعَرِّفُکُمْ أَنَ الْأَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدُهُ، وَ عَرَّفْتُکُمْ أَنَّهُمْ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ. حَیْثُ یَقُولُ الله فِی کِتَابِهِ: «وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِه». و قلت: لَنْ تَضِلُّوا مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا}}: | ||
پیامبر صلی الله علیه و آله به معرفی علی و فرزندان وی علیهم السلام می‌پردازد و می‌فرمایند: | |||
پیامبر صلی الله علیه و آله به معرفی علی و فرزندان وی علیهم السلام می‌پردازد و می‌فرمایند: | |||
وظیفه امر به معروف و نهی از منکر جز با پیشوای معصوم تحقق نمی‌یابد. ای مردم، قرآن پیشوایان بعد از علی علیه السلام را که فرزندان اویند به شما معرفی می‌کند، و من هم آنان را به شما شناسانیدم؛ که از نسل من و او می‌باشند. خداوند در مقام معرفی اینان می‌فرمایند: «کلمه ای باقی در نسل او»، و من هم در مقام شناساندن ایشان گفته‌ام: گمراه نمی‌شوید اگر به آن دو (قرآن و عترت) چنگ بزنید.<ref>نهج الخطابه،ج ۱، ص ۱۴۹.</ref> | |||
طبق آیه ذیل، پیامبر صلی الله علیه و آله اولاد امیرالمؤمنین علی علیهم السلام را کلمه باقیه می‌خواندند، و در این آیه توحید و خداشناسی را کلمه باقیه معرفی می‌کند: | |||
کلمه باقیه: توحید {{متن قرآن|وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ}}:<ref>زخرف / ۲۸.</ref> | کلمه باقیه: توحید {{متن قرآن|وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ}}:<ref>زخرف / ۲۸.</ref> | ||
| خط ۲۶۲: | خط ۲۶۸: | ||
بنابراین، با مراجعه به تعدادی از کتب تفسیر و علوم قرآنی، مجموعه ای از اقوال پیرامون محکم و متشابه دیده می‌شود، که پس از جمع‌آوری عبارت است از: | بنابراین، با مراجعه به تعدادی از کتب تفسیر و علوم قرآنی، مجموعه ای از اقوال پیرامون محکم و متشابه دیده می‌شود، که پس از جمع‌آوری عبارت است از: | ||
محکم آیه ای است که جز یک از معنی را نمی‌پذیرد، و متشابه آیه‌ای است که دو وجه و بالاتر را می‌پذیرد.<ref>متشابه القرآن و | محکم آیه ای است که جز یک از معنی را نمی‌پذیرد، و متشابه آیه‌ای است که دو وجه و بالاتر را می‌پذیرد.<ref>متشابه القرآن و مختلفه، ص ۲؛ منهج الصادقین فی الزام المخالفین ج ۲ ص ۱۷۴.</ref> | ||
ابومنصور ماتریدی می‌گوید: عقل می‌تواند محکم را بیان کند، اما متشابه را بدون نقلیات و استناد به آنها نمی‌تواند بیان کند.<ref>تفسیر مواهب علیه، ج ۱ ص ۱۳.</ref> | ابومنصور ماتریدی می‌گوید: عقل می‌تواند محکم را بیان کند، اما متشابه را بدون نقلیات و استناد به آنها نمی‌تواند بیان کند.<ref>تفسیر مواهب علیه، ج ۱ ص ۱۳.</ref> | ||
متشابه آیه ای است که در عین آنکه به مدلول لفظی خود دلالت می‌کند، از نظر مقصود و معنی مورد تردید است.<ref>روض الجنان و روح الجنان، ج ۴، ص ۱۷۴–۱۷۸؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۰۹؛ احسن الحدیث، ج ۲، ص۱۲؛ کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج ۳ ص۳۱؛ تفسیر قمی، ج ۱ ص ۹۶؛ مجمع البیان، ص ۴۰۸؛ جوامع الجامع، ج ۱ ص ۵۹۷،۱؛ تفسیر حویزی، ج ۱، ص ۳۱۲؛ تفسیر شریف لاهیچی، ج ۱ ص | متشابه آیه ای است که در عین آنکه به مدلول لفظی خود دلالت می‌کند، از نظر مقصود و معنی مورد تردید است.<ref>روض الجنان و روح الجنان، ج ۴، ص ۱۷۴–۱۷۸؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۰۹؛ احسن الحدیث، ج ۲، ص۱۲؛ کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج ۳ ص۳۱؛ تفسیر قمی، ج ۱ ص ۹۶؛ مجمع البیان، ص ۴۰۸؛ جوامع الجامع، ج ۱ ص ۵۹۷،۱؛ تفسیر حویزی، ج ۱، ص ۳۱۲؛ تفسیر شریف لاهیچی، ج ۱ ص ۲۹۷؛المیزان، ج ۳، ص ۲۸، و….</ref> با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان متشابه را در عبارتی کوتاه چنین تعریف کرد: | ||
متشابهات، مجموعه ای از آیات قرآن اند که دارای چند پهلویی معنایی بوده، و تنها به کمک محکمات و ارجاع به امّ الکتاب و کتاب حکیم و مکنون و محفوظ تأویل آنها دست یافتنی است. | متشابهات، مجموعه ای از آیات قرآن اند که دارای چند پهلویی معنایی بوده، و تنها به کمک محکمات و ارجاع به امّ الکتاب و کتاب حکیم و مکنون و محفوظ تأویل آنها دست یافتنی است. | ||
| خط ۲۷۲: | خط ۲۷۸: | ||
متشابهات، با توجه به اینکه در موضع ریب و شبهه قرار دارند، همتشه دستاویزی برای کژدلان و باطل کیشان و فتنه انگیزان بوده، تا آن را بر معنای ظاهری حمل کنند، و فرقه‌های انحرافی مختلفی نیز چون ظاهریه، مشبهه، مجسمه، و…، به وجود آورند. | متشابهات، با توجه به اینکه در موضع ریب و شبهه قرار دارند، همتشه دستاویزی برای کژدلان و باطل کیشان و فتنه انگیزان بوده، تا آن را بر معنای ظاهری حمل کنند، و فرقه‌های انحرافی مختلفی نیز چون ظاهریه، مشبهه، مجسمه، و…، به وجود آورند. | ||
لذا اوصافی همچون یدالله، وجه الله، عین‌الله، تدرک الابصار و …، در حوزه آیات متشابه هستند. با توجه به اینکه در خطبه غدیر به آیه | لذا اوصافی همچون یدالله، وجه الله، عین‌الله، تدرک الابصار و …، در حوزه آیات متشابه هستند. با توجه به اینکه در خطبه غدیر به آیه{{متن قرآن|يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ ۚ}}اشاره شده است، به بررسی روایات پرداخته و تحلیل و تبیین معانی باطنی آن را در تفاسیر و روایات مأثور مورد بررسی قرار داده‌ایم: | ||
{{متن قرآن|يَدُ اللَّهِ}}: علی علیه السلام تشبیه روایی آن از حضرت علی علیه السلام روایت شده است که می‌فرماید: | |||
{{متن عربی|أَنَا عَیْنُ اللهِ وَ أَنَا یَدُ اللهِ... ، وَ أَنَا بَابُ اللهِ.}}<ref>الکافی، ج ۱، ص ۱۴۴؛ معانی الاخبار: ص ۱۷، و….</ref> | {{متن عربی|أَنَا عَیْنُ اللهِ وَ أَنَا یَدُ اللهِ... ، وَ أَنَا بَابُ اللهِ.}}<ref>الکافی، ج ۱، ص ۱۴۴؛ معانی الاخبار: ص ۱۷، و….</ref> | ||
| خط ۲۹۲: | خط ۲۹۸: | ||
{{پایان شعر}}<ref>مثنوی: دفتر اول، ص ۲۰۳.</ref> | {{پایان شعر}}<ref>مثنوی: دفتر اول، ص ۲۰۳.</ref> | ||
با توجه به آیه {{متن قرآن|یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ}}» و ابیات ذکر شده و این مطلب که | با توجه به آیه {{متن قرآن|یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ}}» و ابیات ذکر شده و این مطلب که پیامبر صلی الله علیه و آله خلیفه خداست و بیعت با دست پیامبر صلی الله علیه و آله [[بیعت]] با خداست، می‌توان گفت که دست خدا اشاره به دست خلیفه خدا و ولیّ الله دارد. | ||
==استعارات == | ==استعارات == | ||