آيه ۶۷ مائده و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

به اين معنى كه با مطرح شدن ولايت اميرالمؤمنين‏عليه السلام، هر يك از مردم -  با كشش‏ها و انحرافات درونى -  در اين باره برخوردى داشته باشند و به تفرقه بيفتند و در صدد اعمال نظر خود باشند.

 

 

»فَخَشِىَ رَسُولُ اللَّه‏صلى الله عليه وآله مِنْ قَوْمِهِ وَ اهْلِ الْنِّفاقِ وَ الشِّقاقِ انْ يَتَفَرَّقُوا«××× ۵ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۱۷۷. ×××: »پيامبرصلى الله عليه وآله از قوم خود و اهل نفاق و شقاوت ترس آن داشت كه مبادا متفرق شوند« .

منظور از آن يك درجه بالاتر از تفرقه فكرى است، و نوبتِ بر هم ريختن نظم و بعد از آن طغيان و بلوا و آشوب به راه انداختن عده‏اى مى‏شود. اين احتمال نيز درباره جامعه مسلمين وجود داشت و زمينه آن فراهم بود.

 

 

پيامبرصلى الله عليه وآله اين نكته را به صراحت مطرح كرد: »فَأَخْشى انْ يَضْطَرِبُوا«××× ۱ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۱۴۲ ح ۲۱۱. ×××: »مى‏ترسم نظم را بر هم ريزند« ، و يا در روايت آمده است: »فَتَخَوَّفَ انْ يَطْغَوْا فى ذلِكَ عَلَيْهِ«××× ۲ بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۵۱ ح ۳۷. ×××: »پيامبرصلى الله عليه وآله ترس آن داشت كه در اين باره بر عليه او طغيان كنند« .

اين مسئله از مهم‏ترين خطراتى بود كه جامعه مسلمين را تهديد مى‏كرد و اين به دو علت بود: يكى آنكه فاصله چندانى با جاهليت گذشته نداشتند و بازگشت به آن مشكل نبود، و ديگر اينكه از ورودشان به اسلام هم دير زمانى نمى‏گذشت و هنوز پايه‏هاى اسلام در دل مردم آنچنان كه بايد مستحكم نشده بود.

اين جهت را پيامبرصلى الله عليه وآله به چند تعبير ياد كردند: »انَّ قَوْمى حَديثُوا عَهْدٍ بِالْجاهِلَيَّةِ، ضَرَبْتُهُمْ عَلَى الدّينِ طَوْعاً وَ كَرْهاً حَتَّى انْقادُوا لى، فَكَيْفَ اذا حَمَلْتُ عَلى رِقابِهِمْ غَيْرى«××× ۳ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۲۹۷ ۴۰. ×××: »قوم من به جاهليت قريب العهد هستند. من با آنان براى قبول دين جنگيده‏ام و با اختيار يا اكراه در برابرم تسليم شده‏اند. پس چگونه خواهد بود اگر بر آنان ديگرى را حاكم كنم« ؟

و يا فرمود: »انَّ النّاسَ حَديثُوا عَهْدٍ بِالاسْلامِ«××× ۴ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۱۴۲ ح ۲۱۱. ×××: »مردم تازه مسلمان شده‏اند« ؛ و يا در روايت آمده: »فَخَشِىَ رَسُولُ اللَّه‏صلى الله عليه وآله مِنْ قَوْمِهِ انْ يَرْجِعُوا الى جاهِلِيَّةٍ«××× ۵ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۱۷۷. ×××: »پيامبرصلى الله عليه وآله از قوم خود ترسيد كه به جاهليت باز گردند« .

جهت هشتم: خطر جانى براى پيامبر و اميرالمؤمنين‏عليهما السلام

اين خطر كه در بازگشت از تبوك سابقه داشت، و منافقين نقشه قتل پيامبرصلى الله عليه وآله را در راه بازگشت از جنگ تبوك و قتل اميرالمؤمنين‏عليه السلام را هنگام استقبال از پيامبرصلى الله عليه وآله در همان جنگ كشيده بودند و اجرا هم كردند؛ ولى خداوند آن دو بزرگوار را حفظ كرد.××× ۱ بحار الانوار: ج ۲۱ ص ۲۵۲  - ۱۸۵. ×××

در اين موقعيت هم به طور جدى در چنين فكرى بودند و از هنگامى كه متوجه جدى بودن مراسم غدير شدند سعى داشتند قبل از اعلان ولايت در غدير آن حضرت را به قتل برسانند××× ۲ بحار الانوار: ج ۲۸ ص ۹۸ ۹۷. ×××، و وقتى موقعيتى نيافتند باز هم دست برنداشتند تا در گردنه هَرشى در بازگشت از غدير نقشه خود را عملى كردند؛ ولى خداوند به پيامبرش خبر داد و او را از شر آنان نجات داد.××× ۳ مراجعه شود به كتاب: غدير در قرآن: ج ۱ ص ۴۷۶ ۲۳۵ ۲۳۰ ۲۱۷ ۱۳۱ ۱۰۸ و ج ۲ ص ۴۰۶ ۱۰۱ و ج ۳ ص ۷۷. ×××

اين خطر نيز به صراحت در كلام پيامبرصلى الله عليه وآله آمده است كه فرمود: »اىْ رَبِّ، انّى اخافُ قُرَيْشاً وَ النّاسَ عَلى نَفْسى وَ عَلِىٍّ«××× ۴ اليقين: ص ۳۷۳. ×××: »پروردگارا، من از قريش و مردم بر جان خود و على مى‏ترسم« .

ج. ريشه‏هاى نامساعد بودن شرايط

اكنون با مرورى بر روايات مربوط به آيه »بَلِّغْ« ، آنچه به عنوان ريشه و علت اين جو فكرى نامساعد در جامعه مسلمين مى‏توانست باشد، ذكر مى‏كنيم:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اكنون همه اين افراد مى‏بايست در برابر منبر غدير زانو مى‏زدند و مى‏شنيدند كه صاحب اختيارشان پس از پيامبرصلى الله عليه وآله همين على بن ابى‏طالب‏عليه السلام است، و پيداست كه تحمل چنين مقامى درباره آن حضرت براى چنين كسانى بسيار سنگين بود.

 

 

پيامبرصلى الله عليه وآله اين ريشه اساسى را به طور جدى در نظر داشت و متن حديث درباره آن چنين مى‏گويد: »فَخَشِىَ رَسُولُ اللَّه‏صلى الله عليه وآله مِنْ قَوْمِهِ انْ يَتَفَرَّقُوا لِما عَرَفَ مِنْ عَداوَتِهِمْ وَ لِما تَنْطَوى عَلَيْهِ انْفُسُهُمْ لِعَلِىّ‏عليه السلام مِنَ الْعَداوَةِ وَ الْبَغْضاءِ«××× ۱ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۱۷۷. ×××: »پيامبرصلى الله عليه وآله از قوم خود ترسيد كه متفرق شوند، به خاطر عداوتى كه از آنان سراغ داشت، و به خاطر دشمنى و كينه‏اى كه نسبت به على‏عليه السلام داشتند« .

اين يك امر طبيعى است كه هركس تازه متوجه اشتباه خود شده و از فكرى دست برداشته و گرايش جديدى پيدا كرده، زمانى لازم دارد تا آخرين بقاياى گذشته را از جان و تن خويش بزدايد، و در عمق و جوانب راه نو پرورده شود.

در چنين موقعيتى نوسانات وارده قبل از پخته شدن فكر، ممكن است باعث بازگشت به گذشته و دست برداشتن از اعتقاد جديد شود. شكى نيست كه فاصله آن روز اسلام با اولين اعلان خروج از جاهليت ۲۳ سال بيشتر نبود. چه بسيار بودند كسانى كه فاصله آنان با جاهليت به ده سال اخير پس از هجرت پيامبرصلى الله عليه وآله باز مى‏گشت. عده‏اى از آنان با جاهليت يك سال بيشتر فاصله نداشتند و از فتح مكه مسلمانى را آغاز كرده بودند.

 

 

 

 

در حديث ديگرى تازه مسلمان بودن آنان را مطرح مى‏كند و مى‏فرمايد: »انَّ النّاسَ حَديثُوا عَهْدٍ بالاسْلامِ فَاخْشى انْ يَضْطَرِبُوا«××× ۲ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۱۴۲ ح ۲۱۱. ×××: »سابقه مردم با اسلام نزديك است، مى‏ترسم به اضطراب بيفتند« .

 

 

در حديث ديگر از اين احساس چنين تعبير شده است: »كَرِهَ رَسُولُ اللَّه‏صلى الله عليه وآله انْ يَتَّهِمُوهُ لانَّهُمْ كانُوا حَديثى عَهْدٍ بِجاهِلِيَّةٍ«××× ۳ امالى الصدوق: ص ۲۹۰ ح ۱۰. عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۴۰. ×××: »پيامبرصلى الله عليه وآله ترسيد او را متهم كنند چرا كه به جاهليت نزديك بودند« ، و يا چنين آمده است: »فَخَشِىَ رَسُولُ اللَّه‏صلى الله عليه وآله انْ يَرْجِعُوا جاهِلِيَّةً«××× ۴ بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۷۱ ح ۵۱ . ×××: »پيامبرصلى الله عليه وآله ترسيد مردم به اعتقاد جاهليت بازگردند« .

يكى از ريشه‏هاى اساسى در مسئله ولايت، كه بعد از رحلت پيامبرصلى الله عليه وآله خيلى زود خود را نشان داد، كمبود تقوى و مراعات نكردن حضور خداوند بود. مردمى كه خدا را در نظر نگيرند، خيلى راحت با تغيير شرايط دست از اعتقاد خود بر مى‏دارند و هيچ ترس و واهمه‏اى هم به خود راه نمى‏دهند.

 

 

 

 

 

د. عكس العمل‏هاى پيامبرصلى الله عليه وآله با احساس شرّ مردم

اكنون نوبت آن است كه عكس‏العمل پيامبرصلى الله عليه وآله را هنگام احساس چنين شرى از جانب مردم ذكر كنيم. در رواياتى حالت درونى حضرت را مجسم مى‏كند كه فرمود: »انَّهُ قَدْ نَزَلَ عَلَىَّ امْرٌ ضِقْتُ بِهِ ذَرْعاً«××× ۲ بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۵۱ ح ۳۷. ×××: »مسئله‏اى بر من نازل شده كه كه به خاطر آن به تنگ آمده‏ام« .

يا پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: »انَّ اللَّه تَبارَكَ وَ تَعالى ارْسَلَنى الَيْكُمْ بِرِسالَةٍ وَ انّى ضِقْتُ بِها ذَرْعاً«××× ۳ بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۰۹ ح ۳. ×××: »خداوند تبارك و تعالى رساندن پيامى به شما را بر عهده من گذاشته است، و من براى انجام آن خود ا در فشار مى‏بينم« ، كه منظور از اين عبارت حالت و شرايطى است كه از به تنگ آمدن و در تنگنا قرار گرفتن و راه‏ها را مسدود ديدن به كسى دست مى‏دهد.

در روايتى ديگر تأثير اين انقلاب درونى را نشان مى‏دهد و مى‏گويد: »فَبَكى النَّبِىّ‏صلى الله عليه وآله حَتَّى اخْضَلَّتْ لِحْيَتُهُ«××× ۴ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۲۹۷. ×××: »پيامبرصلى الله عليه وآله گريست به گونه‏اى كه محاسن مباركش از اشك خيس شد« .

حديثى ديگر انعكاس عملى اين تأثير را نشان مى‏دهد و مى‏گويد: »كَرِهَ رَسُولُ اللَّه‏صلى الله عليه وآله انْ يُحَدِّثَ النّاسَ بِشَىْ‏ءٍ«××× ۱ عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۳۹. ×××: »پيامبرصلى الله عليه وآله ترجيح داد كه فعلاً در اين باره براى مردم چيزى نگويد« .

قسمت دوم: »فما بلَّغت رسالته«

 

در اينجا آنچه در متون روايات در اين باره آمده ذكر مى‏كنيم، و تحليل و نتيجه گيرى صحيح آن را در پايان بحث‏هاى مربوط به آيه ذكر مى‏نماييم:

 

 

 

همين اجمال در روايتى چنين آمده است: »اتاهُ جَبْرِئيلُ بِالزَّجْرِ وَ الانْتِهارِ«××× ۵ بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۷۱ ح ۵۱ . ×××: »جبرئيل دستور منع و پيشگيرى از عدم ابلاغ را آورد« ، كه به معناى هشدار نسبت عواقب انجام نشدن چنين ابلاغى و منع شديد از چنين فكر و تصميمى است.

 

 

مورد ديگر در متن خطبه غدير است كه مى‏فرمايد: »وَ كُلُّ ذلِكَ لا يَرْضَى اللَّه مِنّى الاّ انْ ابَلِّغَ ...«××× ۱ مراجعه شود به كتاب: اسرار غدير: ص ۱۳۹ بخش ۲. ×××: »بعد از همه اين مشكلات خدا از من راضى نمى‏شود مگر آنكه ابلاغ كنم« .

مورد ديگر روايتى است كه آن حضرت خطاب به اميرالمؤمنين عليه السلام مى‏فرمايد: »لَوْ لَمْ ابَلِّغْ ما امِرْتُ بِهِ مِنْ وِلايَتِكَ لَحَبِطَ عَمَلى«××× ۲ تفسير البرهان: ج ۱ ص ۴۸۸ ح ۲. ×××: »اگر ابلاغ نكنم آنچه مأمور به آنم از ولايت تو عمل من بى‏ارزش مى‏شود« .