پرش به محتوا

ارتباط غدیر با مهدویت: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:


==رابطه غدير با حضرت مهدى‏ عليه السلام<ref>موعود غدير (حسينى) : ص ۳۶  - ۸. غدير در قرآن: ص ۲۸  - ۲۰.</ref>==
==رابطه غدير با حضرت مهدى‏ عليه السلام<ref>موعود غدير (حسينى): ص ۸ -۳۶. غدير در قرآن: ص۲۰-۲۸.</ref>==
ارتباط غدير با حضرت مهدى‏ عليه السلام و ظهور يكى از جوانب زيبا و عميق غدير است. جا دارد اين مفهوم را اين گونه بيان كنيم:
ارتباط غدير با حضرت مهدى‏ عليه السلام و ظهور يكى از جوانب زيبا و عميق غدير است. جا دارد اين مفهوم را اين گونه بيان كنيم:


خط ۱۳: خط ۱۳:
مثلاً: اگر در زيارات امام حسين ‏عليه السلام نيز دقت كنيم، به مضمون اين پى مى ‏بريم. ما در اين زيارات از طرفى يادى از نقاط و اشخاص عمده خط هدايت پيش از ايشان مى‏ كنيم، و نيز تاريخ را تا عاشورا پايان يافته و نافرجام تلقى نمى‏ كنيم. بلكه اشاره به آينده خط هدايت آسمانى مى‏ نماييم، تا جايى كه در همين جا تقاضاى حضور خود را در آن صحنه مى ‏نماييم:
مثلاً: اگر در زيارات امام حسين ‏عليه السلام نيز دقت كنيم، به مضمون اين پى مى ‏بريم. ما در اين زيارات از طرفى يادى از نقاط و اشخاص عمده خط هدايت پيش از ايشان مى‏ كنيم، و نيز تاريخ را تا عاشورا پايان يافته و نافرجام تلقى نمى‏ كنيم. بلكه اشاره به آينده خط هدايت آسمانى مى‏ نماييم، تا جايى كه در همين جا تقاضاى حضور خود را در آن صحنه مى ‏نماييم:


ان يرزقنى طلب ثاركم مع امام منصور من اهل ‏بيت محمد صلی الله علیه و آله: از خدا مى ‏خواهم كه پيگيرى خون شما را همراه با امام یاری شده از اهل‏ بيت پيامبر عليهم السلام نصيبم كند.
ان يرزقنى طلب ثاركم مع امام منصور من اهل ‏بيت محمد صلی الله علیه و آله:
 
از خدا مى ‏خواهم كه پيگيرى خون شما را همراه با امام یاری شده از اهل‏ بيت پيامبر عليهم السلام نصيبم كند.


نظير اين عبارت در زيارات مختلف مكرراً ديده مى‏ شود. در يكى از زيارات حضرت سيدالشهداء عليه السلام -  كه منسوب به حضرت صادق ‏عليه السلام مى‏ باشد -  حضرت به خدا عرضه مى‏ دارد:
نظير اين عبارت در زيارات مختلف مكرراً ديده مى‏ شود. در يكى از زيارات حضرت سيدالشهداء عليه السلام -  كه منسوب به حضرت صادق ‏عليه السلام مى‏ باشد -  حضرت به خدا عرضه مى‏ دارد:
خط ۳۷: خط ۳۹:
الا ان الحلال و الحرام اكثر من ان احصيهما و اعرفهما. فآمر بالحلال و انهى عن الحرام فى مقام واحد. فامرت ان آخذ البيعة منكم و الصفقة لكم، بقبول ما جئت به عن اللَّه عزوجل فى على اميرالمؤمنين و الأئمة من بعده، الذينهم منى و منه. ائمة قائمة، منهم المهدى الى يوم القيامة، الذى يقضى بالحق:
الا ان الحلال و الحرام اكثر من ان احصيهما و اعرفهما. فآمر بالحلال و انهى عن الحرام فى مقام واحد. فامرت ان آخذ البيعة منكم و الصفقة لكم، بقبول ما جئت به عن اللَّه عزوجل فى على اميرالمؤمنين و الأئمة من بعده، الذينهم منى و منه. ائمة قائمة، منهم المهدى الى يوم القيامة، الذى يقضى بالحق:


آگاه باشید ، كه حلال و حرام بيش از آن است كه همه را برشمردم، و امر به حلال <ref>قاعدتاً امر به حلال مورد ندارد. حلال واجب نيست بلكه مباح است. لذا ممكن است يا در عبارت هنگام استنساخ تغييرات اتفاق افتاده، يا اصل عبارت به لحاظ انتساب مورد اشكال باشد، و يا هيچ كدام از احتمالات نيست و بايد عبارات را گونه ديگرى فهميد.</ref>و نهى از حرام كنم در يک جا. پس امر شدم تا از شما بيعت بگيرم در قبول آنچه براى شما آوردم در على اميرالمؤمنين و امامان پس از او. آنها كه از من و اويند. امامانى كه قيام كنندگان در ايشان مهدى است تا روز قيامت، آن كسى كه به حق قضاوت مى ‏كند.
آگاه باشید ، كه حلال و حرام بيش از آن است كه همه را برشمردم، و امر به حلال<ref>قاعدتاً امر به حلال مورد ندارد. حلال واجب نيست بلكه مباح است. لذا ممكن است يا در عبارت هنگام استنساخ تغييرات اتفاق افتاده، يا اصل عبارت به لحاظ انتساب مورد اشكال باشد، و يا هيچ كدام از احتمالات نيست و بايد عبارات را گونه ديگرى فهميد.</ref> و نهى از حرام كنم در يک جا. پس امر شدم تا از شما بيعت بگيرم در قبول آنچه براى شما آوردم در على اميرالمؤمنين و امامان پس از او. آنها كه از من و اويند. امامانى كه قيام كنندگان در ايشان مهدى است تا روز قيامت، آن كسى كه به حق قضاوت مى ‏كند.


با در نظر گرفتن آنچه گفته شد، مى‏ بينيم در خطبه غدير مكرراً به امام قيام كننده ‏اى از نسل پيامبر صلى الله عليه و آله اشاره شده، كه سمت و سوى اين سخنرانى را از نظر تاريخى مشخص مى ‏كند. به اين فراز از خطبه توجه كنيد:
با در نظر گرفتن آنچه گفته شد، مى‏ بينيم در خطبه غدير مكرراً به امام قيام كننده ‏اى از نسل پيامبر صلى الله عليه و آله اشاره شده، كه سمت و سوى اين سخنرانى را از نظر تاريخى مشخص مى ‏كند. به اين فراز از خطبه توجه كنيد:
خط ۵۵: خط ۵۷:
همان طور كه در متن سخنرانى ملاحظه مى ‏كنيد، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند در مورد حضرت امیر ‏عليه السلام سوره والعصر نازل شد. در روايت امام صادق‏ عليه السلام نيز يكى از مهم‏ ترين مصداق‏ هاى «عصر» ، عصر خروج قائم ‏عليه السلام ذكر شده است.
همان طور كه در متن سخنرانى ملاحظه مى ‏كنيد، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند در مورد حضرت امیر ‏عليه السلام سوره والعصر نازل شد. در روايت امام صادق‏ عليه السلام نيز يكى از مهم‏ ترين مصداق‏ هاى «عصر» ، عصر خروج قائم ‏عليه السلام ذكر شده است.


در روايت ديگر، مفضل بن عمر از امام صادق‏ عليه السلام يكى از مصاديق «حق» كه مؤمنين آن را به يكديگر توصيه مى ‏كنند امامت معرفى شده است. <ref>تفسير كنزالدقائق: ج ۱۴ ص ۴۲۸.</ref>
در روايت ديگر، مفضل بن عمر از امام صادق‏ عليه السلام يكى از مصاديق «حق» كه مؤمنين آن را به يكديگر توصيه مى ‏كنند امامت معرفى شده است.<ref>تفسير كنزالدقائق: ج ۱۴ ص ۴۲۸.</ref>


مى ‏بينيم چگونه از متن غدير و از بطن امامت حضرت امیر عليه السلام، زعامت جهانى و نهائى حضرت قائم ‏عليه السلام شكوفا مى‏ شود. خصوصاً براى كسى كه آيه ۵۵ سوره نور را به خاطر دارد كه خدا فرموده:
مى ‏بينيم چگونه از متن غدير و از بطن امامت حضرت امیر عليه السلام، زعامت جهانى و نهائى حضرت قائم ‏عليه السلام شكوفا مى‏ شود. خصوصاً براى كسى كه آيه ۵۵ سوره نور را به خاطر دارد كه خدا فرموده:
خط ۶۳: خط ۶۵:
اين دو آيه آن قدر پيوند غدير و خلافت حضرت امیر عليه السلام را با ظهور و استخلاف نهائى واضح معلوم مى‏ دارند، كه صرف نظر از سخنرانى منسوب به پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير هم مى‏ توان چشم ‏انداز ظهور را در غدير ديد.
اين دو آيه آن قدر پيوند غدير و خلافت حضرت امیر عليه السلام را با ظهور و استخلاف نهائى واضح معلوم مى‏ دارند، كه صرف نظر از سخنرانى منسوب به پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير هم مى‏ توان چشم ‏انداز ظهور را در غدير ديد.


چرا كه در روايت ديگرى آمده است كه شأن نزول آيه اكمال روز غدير و منصوب شدن حضرت اميرعليه السلام به جانشينى پيامبر صلى الله عليه و آله بوده است. <ref>كنز الدقائق: ج ۴ ص ۳۳.</ref>
چرا كه در روايت ديگرى آمده است كه شأن نزول آيه اكمال روز غدير و منصوب شدن حضرت اميرعليه السلام به جانشينى پيامبر صلى الله عليه و آله بوده است.<ref>كنز الدقائق: ج ۴ ص ۳۳.</ref>


در اين باره روايتى از امام حسن عسكرى ‏عليه السلام آمده است:
در اين باره روايتى از امام حسن عسكرى ‏عليه السلام آمده است:
خط ۷۳: خط ۷۵:
نظير اين روايت كه عبداللَّه بن سنان از امام صادق ‏عليه السلام در مورد اين آيه سؤال مى‏ كند. حضرت مى‏ فرمايد:
نظير اين روايت كه عبداللَّه بن سنان از امام صادق ‏عليه السلام در مورد اين آيه سؤال مى‏ كند. حضرت مى‏ فرمايد:


نزلت فى على بن ابى‏ طالب و الأئمة من ولده ‏عليهم السلام، «وليمكننّ لهم دينهم الذى ارتضى لهم...». قال: عنى به ظهور القائم‏ عليه السلام: در مورد على بن ابى‏ طالب و امامان از نسل او عليهم السلام نازل شده، و در اين قسمت آيه «و ليمكننّ لهم...» منظور ظهور حضرت قائم ‏عليه السلام است. <ref>كنز الدقائق: ج ۹ ص ۳۳۹.</ref>
نزلت فى على بن ابى‏ طالب و الأئمة من ولده ‏عليهم السلام، «وليمكننّ لهم دينهم الذى ارتضى لهم...». قال: عنى به ظهور القائم‏ عليه السلام: در مورد على بن ابى‏ طالب و امامان از نسل او عليهم السلام نازل شده، و در اين قسمت آيه «و ليمكننّ لهم...» منظور ظهور حضرت قائم ‏عليه السلام است.<ref>كنز الدقائق: ج ۹ ص ۳۳۹.</ref>


با جمع‏ بندى اينكه دين مورد رضايت خدا و دين كامل دينى است كه در «من كنت مولاه فهذا على مولاه» ابلاغ و عملى شده، مى ‏فهميم كه لازمه رسيدن به جامعه ‏اى كه در آن دين مورد رضايت خدا در جهان تمكين مى‏ شود، همان دين غديرى و در پى آن ظهور حضرت مهدى‏ عليه السلام است. چنانچه ظهور حضرت حجت‏ عليه السلام در واقع تجلى و حضور همه پيامبران و امامان ‏عليهم السلام و به ويژه حضرت امیر عليه السلام است.
با جمع‏ بندى اينكه دين مورد رضايت خدا و دين كامل دينى است كه در «من كنت مولاه فهذا على مولاه» ابلاغ و عملى شده، مى ‏فهميم كه لازمه رسيدن به جامعه ‏اى كه در آن دين مورد رضايت خدا در جهان تمكين مى‏ شود، همان دين غديرى و در پى آن ظهور حضرت مهدى‏ عليه السلام است. چنانچه ظهور حضرت حجت‏ عليه السلام در واقع تجلى و حضور همه پيامبران و امامان ‏عليهم السلام و به ويژه حضرت امیر عليه السلام است.


چنانچه در حديث امام صادق ‏عليه السلام نيز آمده كه حضرت مهدى‏ عليه السلام هنگام ظهور مى ‏فرمايد: الا و من اراد ان ينظر الى آدم و شيث‏ عليهما السلام فها انا ذا آدم و شيت‏ عليهما السلام... ، الى نوح و سام‏ عليهما السلام... ، الى ابراهيم و اسماعيل‏ عليهما السلام... ، موسى و يوشع‏ عليهما السلام... ، عيسى و شمعون‏ عليهما السلام... ، محمدصلى الله عليه وآله و اميرالمؤمنين‏ عليه السلام... ، الحسن و الحسين‏ عليهما السلام... . الا و من اراد ان ينظر الى الائمة من ولد الحسين‏ عليهم السلام فها انا ذا الائمةعليهم السلام. اجيبوا الى مسألتى... .<ref>بحار الانوار: ج ۵۳ ص ۹.</ref>
چنانچه در حديث [[امام صادق ‏علیه السلام]] نيز آمده كه حضرت مهدى‏ عليه السلام هنگام ظهور مى ‏فرمايد: الا و من اراد ان ينظر الى آدم و شيث‏ عليهما السلام فها انا ذا آدم و شيت‏ عليهما السلام... ، الى نوح و سام‏ عليهما السلام... ، الى ابراهيم و اسماعيل‏ عليهما السلام... ، موسى و يوشع‏ عليهما السلام... ، عيسى و شمعون‏ عليهما السلام... ، محمد صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين‏ عليه السلام... ، الحسن و الحسين‏ عليهما السلام... . الا و من اراد ان ينظر الى الائمة من ولد الحسين‏ عليهم السلام فها انا ذا الائمة عليهم السلام. اجيبوا الى مسألتى... .<ref>بحار الانوار: ج ۵۳ ص ۹.</ref>


يكى از نكاتى در اتمام نعمت در آيه اكمال است اينكه:
يكى از نكاتى در اتمام نعمت در آيه اكمال است اينكه:


'''الف.''' قرآن در سه مورد مى‏ گويد: در آينده نعمت را بر شما تمام خواهم كرد. يک جا پس از تغيير قبله است كه مى‏ فرمايد: «و لأتمّ نعمتى عليكم» . <ref>بقره /  ۱۵۰.</ref> در فتح مكه نيز مى‏ گويد: «و يتمّ نعمته عليك».<ref>فتح /  ۲.</ref> در پايان آيه كسب طهارت براى نماز نيز مى گويد: «و ليتمّ نعمته عليكم» .<ref>مائده /  ۶ .</ref> اما در آيه غدير خم مى‏ فرمايد: «أتممت عليكم نعمتى»: نعمتم را بر شما تمام كردم. يعنى با نصب امام نعمت الهى بر مردم كامل شد.
'''الف.''' قرآن در سه مورد مى‏ گويد: در آينده نعمت را بر شما تمام خواهم كرد. يک جا پس از تغيير قبله است كه مى‏ فرمايد: «و لأتمّ نعمتى عليكم .<ref>بقره /  ۱۵۰.</ref> در فتح مكه نيز مى‏ گويد: «و يتمّ نعمته عليك».<ref>فتح /  ۲.</ref> در پايان آيه كسب طهارت براى نماز نيز مى گويد: «و ليتمّ نعمته عليكم» .<ref>مائده /  ۶ .</ref> اما در آيه غدير خم مى‏ فرمايد: «أتممت عليكم نعمتى»: نعمتم را بر شما تمام كردم. يعنى با نصب امام نعمت الهى بر مردم كامل شد.


'''ب.''' سه مرتبه در قرآن آمده است: «ليظهره على الدين كله» <ref>توبه /  ۳۳، فتح /  ۲۸، صف /  ۹.</ref> ، يعنى اسلام بر همه اديان غالب شده و كره زمين را خواهد گرفت. اما كدام اسلام؟ آيه اكمال مى ‏فرمايد: اسلامى كه كره زمين را فرا مى‏ گيرد، اسلام غدير خم است، زيرا در آيه غدير خم فرمود: «اليوم اكلمت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام ديناً» ؛ يعنى اسلامى را كه در غدير خم كامل كردم به عنوان دين براى شما پسنديدم. آن وقت در مورد آينده جهان مى‏ گويد: «وعد اللَّه الذين آمنوا منكم و عملوا الصالحات ليستخلفنّهم فى الارض... و ليمكننّ لهم دينهم الذى ارتضى لهم» <ref>نور /  ۵۵ .</ref>: خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده ‏اند وعده داده است كه حتماً آنان را در زمين جانشين (خود) قرار دهد... و آن دينى را كه برايشان پسنديده است براى آن مستقر كند.
'''ب.''' سه مرتبه در قرآن آمده است: «ليظهره على الدين كله»<ref>توبه /  ۳۳، فتح /  ۲۸، صف /  ۹.</ref>، يعنى اسلام بر همه اديان غالب شده و كره زمين را خواهد گرفت. اما كدام اسلام؟ آيه اكمال مى ‏فرمايد: اسلامى كه كره زمين را فرا مى‏ گيرد، اسلام غدير خم است، زيرا در آيه غدير خم فرمود: «اليوم اكلمت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام ديناً» ؛ يعنى اسلامى را كه در غدير خم كامل كردم به عنوان دين براى شما پسنديدم. آن وقت در مورد آينده جهان مى‏ گويد: «وعد اللَّه الذين آمنوا منكم و عملوا الصالحات ليستخلفنّهم فى الارض... و ليمكننّ لهم دينهم الذى ارتضى لهم» <ref>نور /  ۵۵ .</ref>: خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده ‏اند وعده داده است كه حتماً آنان را در زمين جانشين (خود) قرار دهد... و آن دينى را كه برايشان پسنديده است براى آن مستقر كند.


در غدير خم مى‏ گويد: «رضيت» و در مورد حكومت بر زمين مى‏ گويد: «ارتضى» . ريشه هر دو يكى است. پيداست مكتبى كه مى‏ تواند همه دنيا را زير پرچم خودش جمع كند مكتب اهل‏ بيت‏ عليهم السلام است.
در غدير خم مى‏ گويد: «رضيت» و در مورد حكومت بر زمين مى‏ گويد: «ارتضى» . ريشه هر دو يكى است. پيداست مكتبى كه مى‏ تواند همه دنيا را زير پرچم خودش جمع كند مكتب اهل‏ بيت‏ عليهم السلام است.


'''ج.''' به دنبال مطلب قبل، نكته ديگر اينكه: سنى و شيعه همه قبول دارند كه در آخرالزمان فردى از نسل پيامبرصلى الله عليه وآله قيام مى‏ كند كه نامش مهدى است، و جهان را از ظلم و جور پاک ساخته و حكومت عدل اسلامى را برپا مى ‏سازد.
'''ج.''' به دنبال مطلب قبل، نكته ديگر اينكه: سنى و شيعه همه قبول دارند كه در آخرالزمان فردى از نسل پيامبر صلى الله عليه و آله قيام مى‏ كند كه نامش مهدى است، و جهان را از ظلم و جور پاک ساخته و حكومت عدل اسلامى را برپا مى ‏سازد.


ما مى ‏گوييم: شما از طرفى قيام حضرت مهدى‏ عليه السلام را قبول داريد، و از طرفى هم مى‏ گوييد امام با نظر مردم انتخاب مى‏ شود. خوب رأى بدهيد و حضرت مهدى ‏عليه السلام را مشخص كنيد. مى‏ گويند: نه، حضرت مهدى‏ عليه السلام را بايد خدا تعيين كند. مى‏ گوييم: چطور شد اولين امام را شما تعيين كرديد و آخرين آنها را خدا تعيين كند؟! اگر امام جامعه را بايد خدا تعيين كند، هم اولش با خداست و هم آخرش.
ما مى ‏گوييم: شما از طرفى قيام حضرت مهدى‏ عليه السلام را قبول داريد، و از طرفى هم مى‏ گوييد امام با نظر مردم انتخاب مى‏ شود. خوب رأى بدهيد و حضرت مهدى ‏عليه السلام را مشخص كنيد. مى‏ گويند: نه، حضرت مهدى‏ عليه السلام را بايد خدا تعيين كند. مى‏ گوييم: چطور شد اولين امام را شما تعيين كرديد و آخرين آنها را خدا تعيين كند؟! اگر امام جامعه را بايد خدا تعيين كند، هم اولش با خداست و هم آخرش.
خط ۹۳: خط ۹۵:
شما به امام اول كه مى‏ رسيد مى‏ گوييد: مردم جمع شدند و بزرگان اجماع كردند و خليفه انتخاب شد. مى‏ گوييم: اگر اولى را رأى داديد، رأى بدهيد و يک مهدى ‏عليه السلام انتخاب كنيد! چطور تعيين آخرين حاكم جهان به عهده خداست، و اولين آنها به عهده مردم؟
شما به امام اول كه مى‏ رسيد مى‏ گوييد: مردم جمع شدند و بزرگان اجماع كردند و خليفه انتخاب شد. مى‏ گوييم: اگر اولى را رأى داديد، رأى بدهيد و يک مهدى ‏عليه السلام انتخاب كنيد! چطور تعيين آخرين حاكم جهان به عهده خداست، و اولين آنها به عهده مردم؟


پس حق اين اسن كه تعيين امام كار خداست نه مردم. قرآن مى‏ فرمايد: «و ربك يخلق ما يشاء و يختار ما كان لهم الخيرة» <ref>قصص /  ۶۸ .</ref> : پروردگار تو هر چه را بخواهد مى‏ آفريند و بر مى ‏گزيند و آنان (در اين امور) اختيارى ندارند.
پس حق اين اسن كه تعيين امام كار خداست نه مردم. قرآن مى‏ فرمايد: «و ربك يخلق ما يشاء و يختار ما كان لهم الخيرة» <ref>قصص /  ۶۸ .</ref>: پروردگار تو هر چه را بخواهد مى‏ آفريند و بر مى ‏گزيند و آنان (در اين امور) اختيارى ندارند.


البته قرآن در جاى ديگر مى ‏فرمايد: «و امرهم شورى بينهم» <ref>شورى /  ۳۸.</ref>؛ يعنى كارهايى كه مربوط به مردم است بايد به صورت شورى انجام شود. اما امامت «امرهم» نيست، بلكه «امر اللَّه» است؛ يعنى كار خداست. خداوند وقتى حضرت ابراهيم ‏عليه السلام را امام كرد فرمود: «انى جاعلك الناس اماماً» <ref>بقره /  ۱۲۴.</ref>؛ يعنى من كه خدا هستم تو را امام مردم قرار دادم. حضرت ابراهيم‏ عليه السلام عرض كرد: از ذريه و نسل من نيز امام قرار ده. خداوند فرمود: عهد من به ظالمين نمى ‏رسد.
البته قرآن در جاى ديگر مى ‏فرمايد: «و امرهم شورى بينهم» <ref>شورى /  ۳۸.</ref>؛ يعنى كارهايى كه مربوط به مردم است بايد به صورت شورى انجام شود. اما امامت «امرهم» نيست، بلكه «امر اللَّه» است؛ يعنى كار خداست. خداوند وقتى حضرت ابراهيم ‏عليه السلام را امام كرد فرمود: «انى جاعلك الناس اماماً» <ref>بقره /  ۱۲۴.</ref>؛ يعنى من كه خدا هستم تو را امام مردم قرار دادم. حضرت ابراهيم‏ عليه السلام عرض كرد: از ذريه و نسل من نيز امام قرار ده. خداوند فرمود: عهد من به ظالمين نمى ‏رسد.


زمينه ‏سازى غدير براى عصر ظهور <ref>تجلّى غدير در عصر ظهور: ص ۹۶  - ۷۱.</ref>
'''زمينه ‏سازى غدير براى عصر ظهور<ref>تجلّى غدير در عصر ظهور: ص۷۱ -۹۶.</ref>'''


بررسى شرايط و ظروف هنگامه غدير به روشنى به ما خبر مى ‏دهد كه داستان غدير زمينه مناسبى براى پى‏ ريزى حكومت واحد جهانى بر اساس عدالت است، كه به دست فرزند برومند مولاى متقيان ‏عليه السلام تأسيس خواهد شد.
بررسى شرايط و ظروف هنگامه غدير به روشنى به ما خبر مى ‏دهد كه داستان غدير زمينه مناسبى براى پى‏ ريزى حكومت واحد جهانى بر اساس عدالت است، كه به دست فرزند برومند مولاى متقيان ‏عليه السلام تأسيس خواهد شد.
خط ۱۰۹: خط ۱۱۱:
خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده عمل صالح كنند وعده داده كه آنها را در روى زمين جانشين قرار دهد همانگونه كه پيشينيان را جانشين قرار داده است آنها را از دينى كه پسنديده است متمكّن نمايد و ترس آنها را به امنيت مبدّل كند تا مرا بپرستند و چيزى را به من شريک قرار ندهند.
خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده عمل صالح كنند وعده داده كه آنها را در روى زمين جانشين قرار دهد همانگونه كه پيشينيان را جانشين قرار داده است آنها را از دينى كه پسنديده است متمكّن نمايد و ترس آنها را به امنيت مبدّل كند تا مرا بپرستند و چيزى را به من شريک قرار ندهند.


در احاديث فراوان آمده است كه اين آيه در مورد حضرت مهدى‏ عليه السلام و ياران آن حضرت نازل شده است. <ref>الغيبه (نعمانى) : ص ۲۴۷. الغيبه (طوسى) : ص ۱۷۶.</ref> روز غدير خلافت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام اعلام شده، و در اين آيه خلافت حضرت صاحب‏الزمان‏ عليه السلام مطرح شده است. روز غدير اعلام شده كه اسلام دين مرضىّ پروردگار است، و در اين آيه از وعده تمكّن آن حضرت از دين مرضىّ خداوند سخن رفته است.
در احاديث فراوان آمده است كه اين آيه در مورد حضرت مهدى‏ عليه السلام و ياران آن حضرت نازل شده است. <ref>الغيبه (نعمانى) : ص ۲۴۷. الغيبه (طوسى) : ص ۱۷۶.</ref>
 
روز غدير خلافت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام اعلام شده، و در اين آيه خلافت حضرت صاحب‏الزمان‏ عليه السلام مطرح شده است. روز غدير اعلام شده كه اسلام دين مرضىّ پروردگار است، و در اين آيه از وعده تمكّن آن حضرت از دين مرضىّ خداوند سخن رفته است.


در آيه تبليغ از شرّ دشمنان سخن رفته است: «و اللَّه يعصمك من الناس» <ref>مائده /  ۶۷ .</ref>: خدا تو را از شرّ مردم نگاه مى ‏دارد. يعنى از برداشته شدن خوف و تبديل آن به امنيت.
در آيه تبليغ از شرّ دشمنان سخن رفته است: «و اللَّه يعصمك من الناس» <ref>مائده /  ۶۷ .</ref>: خدا تو را از شرّ مردم نگاه مى ‏دارد. يعنى از برداشته شدن خوف و تبديل آن به امنيت.
خط ۱۲۱: خط ۱۲۵:
خطبه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در يكى از سال‏ هاى خلافت ظاهرى آن حضرت، كه روز غدير با روز جمعه مصادف شده بود.
خطبه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در يكى از سال‏ هاى خلافت ظاهرى آن حضرت، كه روز غدير با روز جمعه مصادف شده بود.


خطبه حضرت امام رضاعليه السلام به نقل سيد بن طاووس.
خطبه حضرت امام رضا عليه السلام به نقل سيد بن طاووس.


در اينجا گوشه‏ اى از جلوه ‏هاى خطبه پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير در عصر ظهور را بيان مى ‏كنيم:
در اينجا گوشه‏ اى از جلوه ‏هاى خطبه پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير در عصر ظهور را بيان مى ‏كنيم:


==== الف) جلوه‏ هايى از خطبه غدير در عصر ظهور ====
==== الف) جلوه‏ هايى از خطبه غدير در عصر ظهور ====
خط ۱۹۴: خط ۱۹۸:
پيامبر رحمت‏ صلى الله عليه وآله در نخستين پيام غدير مى‏ فرمايد: سه بار جبريل امين بر من نازل شده، و از سوى خداوند جليل فرمان آورده كه من در اين جايگاه بايستم و به سياه و سفيد اعلام كنم كه حضرت امیر عليه السلام برادر من، وصى من، جانشين من و امام پس از من است. جايگاه او نسبت به من همانند جايگاه هارون نسبت به موسى است، جز اينكه پس از من پيامبرى نخواهد بود. او پس از خدا و رسول‏خدا، ولىّ شماست.
پيامبر رحمت‏ صلى الله عليه وآله در نخستين پيام غدير مى‏ فرمايد: سه بار جبريل امين بر من نازل شده، و از سوى خداوند جليل فرمان آورده كه من در اين جايگاه بايستم و به سياه و سفيد اعلام كنم كه حضرت امیر عليه السلام برادر من، وصى من، جانشين من و امام پس از من است. جايگاه او نسبت به من همانند جايگاه هارون نسبت به موسى است، جز اينكه پس از من پيامبرى نخواهد بود. او پس از خدا و رسول‏خدا، ولىّ شماست.


دقيقاً هفتاد روز پس از ايراد اين خطبه پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله به شهادت رسيد، و غاصبان فدک همه فضايل مولا را انكار كردند و حق او را غصب نمودند. پس از ۲۵ سال كه حق به حق‏دار رسيد، تلاش فراوان براى تضعيف حقوق آن حضرت از هر سو به عمل آمد، و جنگ ‏هاى جمل و صفين و نهروان به وقوع پيوست؛ و آن جايگاه رفيع اعلام شده هرگز براى آن حضرت فراهم نشد. در عصر ظهور، مولاى متقيان رجعت مى‏ كند و به مدت ۴۴۰۰۰ سال بر سراسر جهان فرمانروايى مى‏ كند. <ref>مختصر البصائر: ص ۸۶ ح ۹۲.</ref>
دقيقاً هفتاد روز پس از ايراد اين خطبه پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله به شهادت رسيد، و غاصبان فدک همه فضايل مولا را انكار كردند و حق او را غصب نمودند. پس از ۲۵ سال كه حق به حق‏دار رسيد، تلاش فراوان براى تضعيف حقوق آن حضرت از هر سو به عمل آمد، و جنگ ‏هاى جمل و صفين و نهروان به وقوع پيوست؛ و آن جايگاه رفيع اعلام شده هرگز براى آن حضرت فراهم نشد. در عصر ظهور، مولاى متقيان رجعت مى‏ كند و به مدت ۴۴۰۰۰ سال بر سراسر جهان فرمانروايى مى‏ كند <ref>مختصر البصائر: ص ۸۶ ح ۹۲.</ref>


==== د) جايگاه رفيع مولا در خطبه غدير ====
==== د) جايگاه رفيع مولا در خطبه غدير ====
پيامبر عظيم ‏الشأن‏ صلى الله عليه وآله در فرازهايى از خطبه غدير به جايگاه رفيع حضرت اميرعليه السلام اشاره كرده مى‏ فرمايد: هان اى مردمان! حضرت امیر عليه السلام را مقدم بداريد، كه خداوند او را برترى داده است.
پيامبر عظيم ‏الشأن‏ صلى الله عليه وآله در فرازهايى از خطبه غدير به جايگاه رفيع حضرت امير عليه السلام اشاره كرده مى‏ فرمايد: هان اى مردمان! حضرت امیر عليه السلام را مقدم بداريد، كه خداوند او را برترى داده است.


در ادامه مى‏ فرمايد: هان اى مردمان! حضرت امیر عليه السلام را مقدم بداريد، كه او پس از من از هر مرد و زنى برتر است. خداوند به وسيله ما بر مردمان روزى نازل مى‏ كند، و مردمان به وسيله ما زنده‏ اند. هر كس اين سخن مرا ردّ كند از رحمت خدا به دور است و مورد غضب خداست.
در ادامه مى‏ فرمايد: هان اى مردمان! حضرت امیر عليه السلام را مقدم بداريد، كه او پس از من از هر مرد و زنى برتر است. خداوند به وسيله ما بر مردمان روزى نازل مى‏ كند، و مردمان به وسيله ما زنده‏ اند. هر كس اين سخن مرا ردّ كند از رحمت خدا به دور است و مورد غضب خداست.


عقيده قطعى ما اين است كه مولاى متقيان از همه انبياى پيشين برتر است. <ref>در اين رابطه كتاب‏ هاى مستقلى نيز تأليف شده است. شيخ مفيد، ابوالفتح كراجكى، ابوطالب انبارى، ابن ‏ماهويه قزوينى، علامه مجلسى و سيد هاشم بحرانى، التفضيل، تفضيل اميرالمؤمنين و تفضيل على‏ عليه السلام.</ref> ولى غاصبان فدک همه اوصاف آن حضرت را غصب كردند، و پيروان مكتب خلافت ديگران را بر آن حضرت مقدم داشتند، اما جايگاه واقعى آن حضرت در عصر ظهور بر همگان روشن خواهد شد.
عقيده قطعى ما اين است كه مولاى متقيان از همه انبياى پيشين برتر است.<ref>در اين رابطه كتاب‏ هاى مستقلى نيز تأليف شده است. شيخ مفيد، ابوالفتح كراجكى، ابوطالب انبارى، ابن ‏ماهويه قزوينى، علامه مجلسى و سيد هاشم بحرانى، التفضيل، تفضيل اميرالمؤمنين و تفضيل على‏ عليه السلام.</ref> ولى غاصبان فدک همه اوصاف آن حضرت را غصب كردند، و پيروان مكتب خلافت ديگران را بر آن حضرت مقدم داشتند، اما جايگاه واقعى آن حضرت در عصر ظهور بر همگان روشن خواهد شد.


==== هـ) سپاه سفيانى در خطبه غدير ====
==== هـ) سپاه سفيانى در خطبه غدير ====
خط ۲۱۱: خط ۲۱۵:
روز عيد غدير پس از بيعت با اميرالمؤمنين‏ عليه السلام، بشير بن سعيد و اسيد بن حضير و معاذ بن جبل با دو نفر ديگر از اصحاب سقيفه با يكديگر به رايزنى پرداختند و قرار گذاشتند كه پيش از ورود به مدينه پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله را به قتل برسانند. <ref>اقبال الاعمال: ج ۲ ص ۲۴۹.</ref>
روز عيد غدير پس از بيعت با اميرالمؤمنين‏ عليه السلام، بشير بن سعيد و اسيد بن حضير و معاذ بن جبل با دو نفر ديگر از اصحاب سقيفه با يكديگر به رايزنى پرداختند و قرار گذاشتند كه پيش از ورود به مدينه پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله را به قتل برسانند. <ref>اقبال الاعمال: ج ۲ ص ۲۴۹.</ref>


اين عده در طول اقامت سه روزه در صحراى غدير خم، نُه تن ديگر را با خود همراز كرده و براى قتل پيامبرصلى الله عليه وآله پيمان بستند و صحيفه‏ اى را امضا كردند. اسامى اين ۱۴ نفر كه در تاريخ به «اصحاب صحيفه» شهرت يافته ‏اند، در «بحار الانوار» آمده است. <ref>بحار الانوار: ج ۲۸ ص ۱۲۴ ، ۱۱۷ ، ۱۱۱ ، ۱۰۰.</ref> اين گروه در مسير خود به مكه بر فراز كوهى به نام «هرشى» كمين كردند، تا به هنگام عبور پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله شتر آن حضرت را رم دهند. چون به پرتگاه رسيدند، يک لحظه برق زد و چهره توطئه ‏گران مشاهده گرديد و پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله آنها را با نامشان فرا خواندند. <ref>اقبال الاعمال: ج ۲ ص ۲۵۰.</ref> جالب توجه است كه پيش از وقوع اين حادثه، پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله در خطبه غدير آنها را به عنوان «اصحاب صحيفه» ياد كردند.
اين عده در طول اقامت سه روزه در صحراى غدير خم، نُه تن ديگر را با خود همراز كرده و براى قتل پيامبر صلى الله عليه و آله پيمان بستند و صحيفه‏ اى را امضا كردند. اسامى اين ۱۴ نفر كه در تاريخ به «اصحاب صحيفه» شهرت يافته ‏اند، در «بحار الانوار» آمده است. <ref>بحار الانوار: ج ۲۸ ص ۱۲۴،۱۱۷،۱۱۱،۱۰۰.</ref> اين گروه در مسير خود به مكه بر فراز كوهى به نام «هرشى» كمين كردند، تا به هنگام عبور پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله شتر آن حضرت را رم دهند. چون به پرتگاه رسيدند، يک لحظه برق زد و چهره توطئه ‏گران مشاهده گرديد و پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله آنها را با نامشان فرا خواندند. <ref>اقبال الاعمال: ج ۲ ص ۲۵۰.</ref> جالب توجه است كه پيش از وقوع اين حادثه، پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله در خطبه غدير آنها را به عنوان «اصحاب صحيفه» ياد كردند.


==== ز) نور فراگير ====
==== ز) نور فراگير ====
در خطبه غدير از نور فراگير رسول‏خداصلى الله عليه وآله، اميرالمؤمنين ‏عليه السلام، ساير امامان ‏عليهم السلام، و سرانجام جان جانان حضرت صاحب الزمان ‏عليه السلام سخن رفته است.
در خطبه غدير از نور فراگير رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله، اميرالمؤمنين ‏عليه السلام، ساير امامان ‏عليهم السلام، و سرانجام جان جانان حضرت صاحب الزمان ‏عليه السلام سخن رفته است.


حضرت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام در تفسير آيه: «يهدى اللَّه لنوره من يشاء»<ref>نور /  ۳۵.</ref>: «خداوند هر كس را بخواهد به نور خود هدايت مى ‏كند» ، فرمود: منظور از آن نور حضرت مهدى قائم‏ عليه السلام است.<ref>البرهان: ج ۷ ص ۸۸ .</ref>
حضرت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام در تفسير آيه: «يهدى اللَّه لنوره من يشاء»<ref>نور /  ۳۵.</ref>: «خداوند هر كس را بخواهد به نور خود هدايت مى ‏كند» ، فرمود: منظور از آن نور حضرت مهدى قائم‏ عليه السلام است.<ref>البرهان: ج ۷ ص ۸۸ .</ref>


حضرت امام موسى كاظم ‏عليه السلام در تفسير آيه: «و اللَّه متمّ نوره» <ref>صفّ /  ۸ .</ref>: خداوند، نور خود را به اتمام خواهد رسانيد، فرمود: خداوند با ولايت حضرت قائم ‏عليه السلام نور خود را به اتمام مى‏ رساند.<ref>الكافى: ج ۱ ص ۴۳۲ ح ۹۱.</ref>
حضرت امام موسى كاظم ‏عليه السلام در تفسير آيه: «و اللَّه متمّ نوره» <ref>صفّ /  ۸ .</ref>:
 
خداوند، نور خود را به اتمام خواهد رسانيد، فرمود: خداوند با ولايت حضرت قائم ‏عليه السلام نور خود را به اتمام مى‏ رساند.<ref>الكافى: ج ۱ ص ۴۳۲ ح ۹۱.</ref>
 
حضرت امام صادق‏ عليه السلام در تفسير آيه:


حضرت امام صادق‏ عليه السلام در تفسير آيه: «و اشرقت الارض بنور ربها»<ref>زمر /  ۶۹ .</ref>،" زمين با نور صاحبش منوّر گرديد " فرمود: چون قائم ما قيام كند زمين با نور صاحبش منور مى‏ گردد. مردم از نور خورشيد بى نياز مى شوند و تاريكى از بين مى رود.
«و اشرقت الارض بنور ربها»<ref>زمر /  ۶۹ .</ref>،" زمين با نور صاحبش منوّر گرديد " فرمود: چون قائم ما قيام كند زمين با نور صاحبش منور مى‏ گردد. مردم از نور خورشيد بى نياز مى شوند و تاريكى از بين مى رود.


جالب توجه است كه اين مضمون در كتب عهدين نيز آمده است: ديگر شب نخواهد بود و احتياج به چراغ و نور آفتاب نخواهد بود، زيرا خداوند برايشان روشنايى مى‏ بخشد.<ref>كتاب مقدس، عهد جديد، مكاشفه يوحنّا: ۲۴.</ref>
جالب توجه است كه اين مضمون در كتب عهدين نيز آمده است: ديگر شب نخواهد بود و احتياج به چراغ و نور آفتاب نخواهد بود، زيرا خداوند برايشان روشنايى مى‏ بخشد.<ref>كتاب مقدس، عهد جديد، مكاشفه يوحنّا: ۲۴.</ref>


'''ح. ميراث پيامبرصلى الله عليه وآله'''
==== '''ح) ميراث پيامبر صلى الله عليه و آله''' ====
 
پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله در ادامه مى‏ فرمايد: معاشر الناس، انى ادَعها امامة و وراثة فى عَقِبى الى يوم القيامة: هان اى مردمان! من آن (پيمان) را به عنوان امامت و وراثت در فرزندان خود تا روز رستاخيز وديعه مى ‏نهم.
پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله در ادامه مى‏ فرمايد: معاشر الناس، انى ادَعها امامة و وراثة فى عَقِبى الى يوم القيامة: هان اى مردمان! من آن (پيمان) را به عنوان امامت و وراثت در فرزندان خود تا روز رستاخيز وديعه مى ‏نهم.


خداوند منّان در اين رابطه مى‏ فرمايد: «و جعلها كلمة باقية فى عقبه» <ref>زخرف /  ۲۸.</ref>: خداوند آن را كلمه پايدار در نسل او قرار داد؛ يعنى خداوند امامت را عهدى پايدار در نسل حضرت ابراهيم ‏عليه السلام قرار داد. سُدى مى‏گويد: منظور از نسل حضرت ابراهيم ‏عليه السلام آل محمدعليهم السلام است. <ref>المناقب (ابن‏ شهرآشوب) : ج ۱ ص ۳۰۷.</ref>
خداوند منّان در اين رابطه مى‏ فرمايد: «و جعلها كلمة باقية فى عقبه» <ref>زخرف /  ۲۸.</ref>:


امام صادق‏ عليه السلام در تفسير آيه فوق فرموده است: امامت تا روز قيامت در نسل حضرت ابراهيم‏ عليه السلام قرار دارد. <ref>المناقب (ابن ‏شهرآشوب) : ج ۱ ص ۳۰۷.</ref>
خداوند آن را كلمه پايدار در نسل او قرار داد؛ يعنى خداوند امامت را عهدى پايدار در نسل حضرت ابراهيم ‏عليه السلام قرار داد. سُدى مى ‏گويد: منظور از نسل حضرت ابراهيم ‏عليه السلام آل محمدعليهم السلام است.<ref>المناقب (ابن‏ شهرآشوب) : ج ۱ ص ۳۰۷.</ref>


'''ط  . ضرورت اطلاع رسانى'''
امام صادق‏ عليه السلام در تفسير آيه فوق فرموده است: امامت تا روز قيامت در نسل حضرت ابراهيم‏ عليه السلام قرار دارد.<ref>المناقب (ابن ‏شهرآشوب) : ج ۱ ص ۳۰۷.</ref>


رسول اكرم ‏صلى الله عليه وآله در مورد لزوم تبليغ خطبه غدير خطاب به حاضران فرمود: فليبلّغ الحاضر الغائب و الوالد الولد الى يوم القيامة: حاضران به غايبان خبر دهند و هر پدرى تا روز قيامت به فرزند خود تبليغ نمايد.
==== '''ط) ضرورت اطلاع رسانى''' ====
رسول اكرم ‏صلى الله عليه و آله در مورد لزوم تبليغ خطبه غدير خطاب به حاضران فرمود: فليبلّغ الحاضر الغائب و الوالد الولد الى يوم القيامة: حاضران به غايبان خبر دهند و هر پدرى تا روز قيامت به فرزند خود تبليغ نمايد.


بسيار جالب توجه است كه مخاطب پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله فقط حاضران نبودند و فقط نسل موجود نبود، بلكه اين اطلاع رسانى تا روز قيامت و به طور طبيعى تا عصر ظهور ادامه دارد.
بسيار جالب توجه است كه مخاطب پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله فقط حاضران نبودند و فقط نسل موجود نبود، بلكه اين اطلاع رسانى تا روز قيامت و به طور طبيعى تا عصر ظهور ادامه دارد.


افراد ناآگاه يا سست عقيده خيال مى‏كنند مسئله امامت و ولايت يک موضوع تاريخى است و در زمان ما نيازى به بازگو كردن ندارد! در حالى كه رسول مكرم اسلام‏ صلى الله عليه وآله به همه جهانيان امر به ابلاغ آن فرموده، و اينكه هر نسلى آن را به نسل بعدى ابلاغ نمايد.
افراد ناآگاه يا سست عقيده خيال مى‏ كنند مسئله امامت و ولايت يک موضوع تاريخى است و در زمان ما نيازى به بازگو كردن ندارد! در حالى كه رسول مكرم اسلام‏ صلى الله عليه و آله به همه جهانيان امر به ابلاغ آن فرموده، و اينكه هر نسلى آن را به نسل بعدى ابلاغ نمايد.


'''ى. بيعت با خدا'''
==== '''ى) بيعت با خدا''' ====
پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله سه روز تمام حاضران را در سرزمين غدير خم نگه داشت، تا همگان با اميرالمؤمنين ‏عليه السلام بيعت كنند. در ضمن براى ديگر امامان ‏عليهم السلام نيز بيعت گرفتند.


پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله سه روز تمام حاضران را در سرزمين غدير خم نگه داشت، تا همگان با اميرالمؤمنين ‏عليه السلام بيعت كنند. در ضمن براى ديگر امامان ‏عليهم السلام نيز بيعت گرفتند. با شكوه ‏ترين بيعتِ جهانِ آفرينش نيز به هنگام ظهور حضرت بقيةاللَّه ‏عليه السلام واقع خواهد شد.
با شكوه ‏ترين بيعتِ جهانِ آفرينش نيز به هنگام ظهور حضرت بقية اللَّه ‏عليه السلام واقع خواهد شد.


نخستين كسى كه با آن حضرت بيعت مى‏ كند جبرئيل امين است.
نخستين كسى كه با آن حضرت بيعت مى‏ كند جبرئيل امين است.
خط ۲۴۸: خط ۲۵۷:
سپس ياران حضرت بين ركن و مقام با آن حضرت بيعت مى ‏كنند.<ref>  البيان (گنجى) : ص ۲۱۰.</ref>
سپس ياران حضرت بين ركن و مقام با آن حضرت بيعت مى ‏كنند.<ref>  البيان (گنجى) : ص ۲۱۰.</ref>


'''ک. امام هدايتگر'''
==== '''ک) امام هدايتگر''' ====
 
رسول اكرم ‏صلى الله عليه و آله در اين خطبه از اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به عنوان «تقى» و «نقى» و «هادى» و «مهدى» ياد كرده است. همه اين صفات از القاب حضرت بقية اللَّه‏ عليه السلام است. به ويژه لقب «مهدى» كه براى آن حضرت ، عَلَم بالغلبه شده است.
رسول اكرم ‏صلى الله عليه وآله در اين خطبه از اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به عنوان «تقى» و «نقى» و «هادى» و «مهدى» ياد كرده است. همه اين صفات از القاب حضرت بقيةاللَّه‏ عليه السلام است. به ويژه لقب «مهدى» كه براى آن حضرت ، عَلَم بالغلبه شده است.


== پانویس ==
== پانویس ==