عوامل تأثیرگذار در جاودانگی گفتمان غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

==== الف) مقدمه ====

از اين رو، در اين نوشتارها آنچه بيشتر ملحوظ است اعتبار روايى و تاريخى غدير بوده، و مؤلفين بيشتر به دنبال اثبات تواتر و اتقان سند و متن حديث غدير بوده‏اند. به حق در مانايى آن زحمات بسيار خطير و گرانسنگى از سوى علما و مفاخر شيعه و ديگر علماى اسلام مصروف  يافته است. از جمله: علامه امينى در كتاب شريف «الغدیر»، علامه ميرحامدحسين هندى در مجموعه عظيم و گرانسنگ «عبقات الانوار فی اثبات امامة الائمة الاطهار»، علامه مجلسى در كتاب شريف «[[بحار الانوار (كتاب)|بحارالانوار]]».

اين امر وجدان هر مسلمان و محقق منصف را در مقابل اين خطاب قرار مى ‏دهد، و بر او ضرورى مى‏ نمايد كه جريان غدير و گفتمان آن را با همه وسعت و عمق آن مورد مطالعه قرار مى‏ دهد.

آشنايى با علل و عوامل ماندگارى گفتمان غدير.

سؤال اصلى:

==== و) پيشينه پژوهش ====

==== ز) چارچوب نظرى پژوهش ====

از حيث نظرى، در اين پژوهش به چند دليل نقلى متقن استناد شده است:

اين دلائل و دلائلى ديگر كه در متن خواهد آمد، به عنوان پشتوانه نظرى تحقيق مورد استناد و استفاده است.

هدف از به كارگيرى واژه «گفتمان» به صورت اصطلاح خاص درباره اين پديده، بيان اين است كه ما با پديده ‏اى رو به رو هستيم كه در زمانى رخ داده، و به عنوان يک انديشه و نظريه در حوزه‏ هاى بسيارى تأثيرگذار بوده است، و به عنوان يک عنصر و مؤلّفه اساسى در حوزه هاى چندى حضور و نقش مهم و اساسى را ايفا كرده و مى‏ كند.

اين گونه است كه ما از گفتمان غدير سخن مى‏ گوييم. البته با اين تفاوت كه محدود به لحظه، زمان و مكان تاريخ نيست. به اين معنى كه گفتمان‏ ها را مى ‏توان به دو دسته اساسى دسته‏ بندى كرد:

مگر نه اين است كه همه قرآن «بسم اللَّه»، و همه بسم اللَّه در «باء» آن خلاصه شده، و امامت نقطه معنابخش وجودى آن باء است؟ مگر نه اين است كه همه آيات تعريف يک حقيقت هستند، و همه حقيقت نور وجودى محمدى است كه باطن آن را نور علوى تشكيل میدهد؟

گفتمان غدير هم راه است، و هم مقصد است، و هم مقصود.

كاشت و داشت پيامبران ‏عليهم السلام و فرشتگان و زمين و زمان در آن لحظه تاريخى به بار نشست، و انسان و انسانيت به برداشت اين ثمره چشم اميد دوخت. از آن زمان است كه خلافت انسانى تضمينى شد، و زمين اميد به آبادانى يافت، و مأموريت آدم در زمين به پايان رسيد و ابليس نوميد گشت.

غدير، چاه آبى است كه در جارى زمان جارى شد و در عرصه هستى همگان را سيراب كرد. فرشتگان در آب غدير علم، و جنّيان هدايت، و انسان خلافت را يافت. هر كس از اين رويداد تعبيرى كرد، و از آن تعبير خود خشنود شد، و بر پايه ظرفيت و ظرف وجودى از آن بهره برد. انسان بر عرش نشست و از فرش گذشت. آب را مايه حيات طيبه و زندگانى جاودانه يافت، و فريب شيطان را وعده خوبان تفسير كرد.

==== ب) علل و عوامل ماندگارى و جاودانگى گفتمان غدير ====

حال سخن در اين است: گفتمان غدير به عنوان جاودانه ‏ترين و سرآمدترين گفتمان‏ هاى تاريخ بشرى، چگونه با وجود عقائد، انديشه ‏ها و مشرب‏ هاى فكرى متعدد و متنوع در طول تاريخ، و على‏ رغم مخالفت ‏ها، مقابله ‏ها و دشمنى‏ ها همواره بالنده، پويا، زنده و تأثيرگذار ماندگار شده، و به عكس از گفتمان‏ هاى ديگر خبر و اثرى نمانده و چه بسا بسيارى از آنها محكوم به زوال شده ‏اند؟

==== الف) وحيانى بودن گفتمان غدير ====

از جمله شواهدى كه به آن استناد شده داستان حارث فهرى و سنگ آسمانى است.<ref>الغدير: ج ۱ ص ۱۹۳. بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۶۲-۱۶۷. الطرائف (سيد بن طاووس): ص ۱۵۲.</ref> كسى كه در آخرين ساعات از روز سوم از ايام غدير با عده ‏اى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و به نصب اميرالمؤمنين‏ عليه السلام اعتراض كرد، و به نص قرآن در سوره معارج از خداوند عذاب خواست!<ref>معارج /  ۱، ۲.</ref> خداوند هم سنگ آسمانى بر سر او زد و هلاک شد. پيامبر صلى الله عليه و آله هم به اصحابش فرمود: ديديد و شنيديد؟ گفتند: آرى.

==== ج) قدرت و قطعيت گفتمان غدير ====

در جريان غدير خطاب «ان لم تفعل...» حاكى از قاطعيت و قطعيت سخن است، كه خداوند از پيامبر صلى الله عليه و آله مى‏ خواهد در نهايت قاطعيت و بدون هيچ گونه واهمه و ترس از شر دشمنان و با صداى بلند، خواست الهى را اعلام نمايد. چنانچه اگر اين كلام از پشتوانه قوى و حتميت لازم برخوردار نبود و يا اساس متزلزلى داشت و يا سست و همراه با ترديد بود، عملاً امكان تحقق پيدا نمى‏ كرد و به سرنوشت ديگر كلام ‏ها و گفتمان‏ ها دچار مى ‏گشت؛ كه امروز اثر و دوامى از آنها ديده نمى‏ شود.

از ضوابط قابل توجه در تحليل گفتمان، پيوستگى و ريشه‏ مندى آن با حقيقت محض است. دعوت به انديشه حق، راه حق، حيات حق ‏جويانه، كرامت و عزت و شرافت اخلاقى مبتنى بر حق، رفتار و گفتار حق‏ مدارانه و... ، از وجوه برجسته گفتمان است، كه او را زيبا و مطلوب حق‏ جويان ساخته است. از اين رو هر انديشه و كلامى كه مبتنى بر حق و غايت آن دعوت به حق باشد، نتيجه عقلى آن پايدارى و ماندگارى است.

==== هـ) جامعيت گفتمان غدير ====

پيام جهانى اين گفتمان ارائه طريق براى نجات بشريت و جوامع انسانى از هر گونه بى‏ عدالتى، ظلم، ناديده انگارىِ حقوق مسلم انسان‏ ها، تعدّى و تجاوز به حريم و حرمت انسان‏ هاست. به اين مفهوم كه تنها طريق نجات و فلاح جوامع انسانى از هجمه ‏هاى عارض بر حقوق او، تمسک و تبعيت از ولايت الهى است كه در على‏ عليه السلام و اولاد على‏ عليهم السلام تجلى دارد، و اين همان فرمان مهم الهى است كه اكمال رسالت و نتيجه‏ مندى زحمات پيامبر صلى الله عليه و آله منوط به ابلاغ آن گرديده است.

لذا پيامبر اسلام‏ صلى الله عليه و آله در اين باره مى‏ فرمايد: اى مردم، اين مطلب را درباره او بدانيد و بفهميد، و بدانيد كه خداوند او را براى شما صاحب اختيار و امامى قرار داد كه اطاعتش را واجب نموده است بر مهاجرين و انصار و تابعين آنان، و بر روستايى و شهرى، و بر عجمى و عربى، و بر بزرگ و كوچک، و بر سفيد و سياه، و بر هر يكتاپرست حكم او اجرا شونده و كلام او مورد عمل و امر او نافذ است. هر كسى با او مخالفت كند ملعون است، و هر كسى تابع او باشد و او را تصديق كند مورد رحمت الهى است.<ref>اسرار غدير (انصارى): ص ۱۴۷.</ref>

==== ز) تضمين و ضمانت مندى الهى گفتمان غدير ====

به نظر مى ‏رسد اگر ضمانت الهى در انجام اين مهم نبود، تحقق فرمان الهى از ناحيه پيامبر صلى الله عليه و آله در آن فضاى سنگين بعيد مى‏ نمود. لذا خداوند با بيان «واللَّه يعصمك من الناس»<ref>مائده /  ۶۷ .</ref> آرامش و قدرتى را در وجود پيامبر صلى الله عليه و آله پديدار ساخت، تا آن حضرت بدون واهمه از مكايد، فتنه و ملامت دشمنان پيام بر حق الهى را در نهايت قدرت به مردم ابلاغ نمايد، و خود بر اين امر تصريح نمايد كه خداوند به من اعلام فرموده كه اگر آنچه در حق على‏ عليه السلام بر من نازل نموده ابلاغ نكنم رسالت او را نرسانده ‏ام، و براى من حفظ از شر مردم را ضمانت نموده است، و خدا كفايت كننده و كريم است.

===== يک) تكوين شخصيت افراد =====

===== دو) اعلام رسمى ولايت على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام =====

در اين بخش پيامبر صلى الله عليه و آله صريحاً فرمود: هر كس از امامت سرباز زند، اعمال نيكش نابود مى‏شود و هميشه در جهنم خواهد بود. سپس پيامبر صلى الله عليه و آله پس از ذكر پاره ‏اى از فضائل على‏ عليه السلام مردم را از حسدورزى و آثار آن بر حذر داشت، و متذكر شد كه از علل گمراهى و سرپيچى و مخالفت مردم با ائمه‏ عليهم السلام حسدورزى آنان است.<ref>اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۱۴ ص ۵۵۸ .</ref>

===== پنج) فراخوانى به بيعت، پيمان گرفتن از مردم =====

بيعت گرفتن از فرد فرد آن جمعيت انبوه از طرفى غير ممكن بود، و از سوى ديگر امكان داشت افرادى به بهانه‏ هاى مختلف از بيعت شانه خالى كنند و حضور نيابند، و در نتيجه نتوان التزام عملى و گواهى قانونى از آنان گرفت. از اين رو، حضرت در اواخر سخنانش فرمود: اى مردم، چون با يک كف دست و با اين وقت محدود و با اين سيل جمعيت بيعت كردن براى همه ممكن نيست، پس همگى اين سخن مرا تكرار كنيد و بگوييد:

===== شش) تأييد سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله همراه با تبریک و تهنيت =====

===== هفت) شاهد گرفتن خدا =====

بنابراين، رويكردهاى به كارگرفته شده در گفتمان غدير را شايد بتوان از اثر بخش‏ترين و ماندگارترين شيوه و رويكردها تلقى نمود، كه تا امروز تداوم يافته، و حتى در اعصار بعد به علت پويايى  و بالندگى‏ اش به عنوان محورى ‏ترين و مترقى ‏ترين نيازهاى فكرى و انديشه بشرى مورد توجه انديشمندان و جوامع بشرى قرار خواهد گرفت.

بعد از زحمات ائمه معصومين‏ عليهم السلام و به تبع آن حضرات، بايد در كنار همه عوامل دخيل و تأثيرگذار در دوام و بقاى گفتمان غدير، اهتمام و جديت و زحمات طاقت فرسا در شرايط سخت و دشوار و گاه خطرناک، علما و انديشمندان مجاهد و مؤمن را متذكر گرديد.

بنابراين، مجاهدت ‏هاى تحسين‏ مند علما و انديشمندان شيعه در اعصار مختلف، عاملى ارزشمند و تأثيرگذار در ماندگارى و جاودانگى گفتمان غدير بود، كه نتيجه عملى اين عملى و مجاهدت آنان كثرت عارفين و معترفين به حق اهل‏ بيت‏ عليهم السلام است، و عدد ميليونى شيعيان در هر دوره تاريخ و به خصوص در جهان امروز بهترين شاهد اين مدعاست.

در كنار عوامل ياد شده، عوامل متعدد ديگرى نيز در بقاء و جاودانگى گفتمان غدير دخالت دارند، كه در اين مقال به جهت ظرفيت و پرهيز از اطاعه بحث از بسط و تفصيل آنان خوددارى می‏شود، و صرفاً به برخى از آن عوامل فهرست‏وار اشاره میگردد، و تبيين و تفصيل آنها را به فرصت ديگر موكول میكنيم.

بنابراين، گفتمان غدير را از اين جنس از گفتمان بايد دانست، تا راز ماندگارى آن بهتر و بيشتر فهم گردد. اگر چه عوامل ديگرى نيز -  همان گونه كه بيان شد -  دخالت در ماندگارى گفتمان غدير داشتند، ولى بايد گفت همه آن علل و عوامل به نوعى زير مجموعه اين علت العلل، و به تبع آن اثرمند و تأثيرگذار بوده ‏اند.

در خاتمه، براى فهم عمق و شناخت بيشتر از حقيقت غدير، چند پيشنهاد ارائه مى ‏گردد. اميد است با كاربست آن بركات علمى و معنوى بيشترى عايد گردد: