حسن بن ابراهیم مصری (ابومحمد ،ابن زولاق)
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابومحمد حسن بن ابراهیم بن حسین بن حسن بن علی بن خالد بن راشد بن عبدالله بن سلیمان بن زولاق مصری لیثی |
| سرشناسی | فقیه، محدث و مورخ برجسته مصری |
| تولد | ۳۰۶ق |
| وفات | ۳۸۶ق |
| محل دفن | مصر |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابوجعفر طحاوی، ابوعمر کندی |
| تحصیلات | حدیث و تاریخ |
| مذهب | شیعه زیدی |
| اطلاعات فرهنگی | |
| زمینه فعالیت | فقه، حدیث، تاریخنگاری مصر |
| علت شهرت | تألیفات متعدد در تاریخ مصر (دوره اخشیدی و فاطمی)، اخبار قضات مصر، فضائل مصر |
ابومحمد حسن بن ابراهیم بن حسین بن حسن بن علی بن خالد بن راشد بن عبدالله بن سلیمان بن زولاق (متوفی ۳۸۶ق)، معروف به ابنزولاق، از فقها و محدثان برجسته دوره اسلامی قرن چهارم هجری است. منابع مختلف در تاریخ وفات وی اختلافاتی دارند؛ برخی آن را ۳۸۶ق و برخی ۳۸۹ق گزارش کردهاند.
زندگینامه
ابنزولاق در آغاز جوانی به حدیث و تاریخ روی آورد و حدیث را از ابوجعفر طحاوی فراگرفت.[۱] وی در سال ۳۳۰ق به دمشق مسافرت کرد و پس از حضور در مجالس درس محدثان و راویان آن دیار، به مصر بازگشت. در مصر مدتی به قضاوت پرداخت، اما به منظور جمعآوری رویدادهای تاریخی، بیشتر عمر خود را وقف این فعالیت نمود.[۲]
ابنحجر عسقلانی در بیان اعتبار روایتهای ابنزولاق به آثار متعدد وی اشاره کرده و وی را از جمله راویان حدیث مطمئن دانسته است. از سوی دیگر، ابن اعین الغزال به دلیل ابراز علاقه و ارادت وی به فاطمیان (و احتمال تشیع) او را نقد کرده اما بر اساس تألیفات ابنزولاق، احتمال تشیع او بسیار قوی است. امین در شرح زندگی ابنزولاق با استناد به نظر ابنحجر وی را شیعه دوازدهامامی معرفی کرده است.[۳]
آثار ابنزولاق با استقبال و استناد گسترده مورخان و نویسندگان پس از وی مواجه بوده است. یاقوت در «معجم البلدان» حداقل در هشت مورد به او استناد کرده؛ ابن خلکان در چهار مورد؛ دواداری در دو مورد؛ ابن دقماق در سه مورد؛ مقریزی در «اتعاظ» و «خطط» هر کدام چندین بار و ابن حجر عسقلانی در ۳۶ مورد از نوشتههای ابنزولاق بهره بردهاند.[۴]همچنین صاحب آثار وی معتقد است که ابن میسّر از گزارشهای مربوط به سالهای ۳۶۲ تا ۳۶۵ق عمدتاً از ابنزولاق نقل کرده است.
تألیفات
آثار ابنزولاق از منابع اصلی و اصیل تاریخ مصر اسلامی، به خصوص دورههای اخشیدی و فاطمی محسوب میشوند. اگرچه بخش عمدهای از این تألیفات از میان رفته، اما شمار قابل توجهی از مؤلفان پس از وی از آن بهره بردهاند. از جمله آثار منسوب به او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- «اتمام اخبار امرای مصر» که به کَندی نسبت داده شده.
- ذیل اخبار قضات مصر از سال ۲۴۶ق تا رجب ۳۸۶ق که در آن احوال قضات بیان شده است.
- «اخبار سیبویه المصری» که شرح حال، اشعار و لطایف وی را دارد.
- «العیون الدعج فی حلّی دولة بنی طغج» که ابن سعید مختصر آن را ذکر کرده است.
- «الموازنة بین مصر و بغداد».
- «تاریخ الکبیر علی السنین» که به نظر بروکلمان تاریخ مصر تا ۴۹ق را در بر میگیرد.
- «تاریخ مصر» یا «تاریخ مصر و فضائلها».
- زندگینامههای متعدد حکام و بزرگان مصر مانند «سیره ابن طولون»، «سیره عزیز»، «سیره المعز الدین الله» که مهمترین اثر وی است و مقریزی بخش عمدهٔ کتاب خود را از آن اقتباس کرده.
- «سیره جوهر»، «سیره خمارویه»، «سیره کفور»، «سیره محمد بن طغج الاخشی» و کتابی تحت عنوان «فضائل مصر و اخبارها».
برخی منتقدان مانند روزنتال، انتساب برخی آثار به ابنزولاق را به دلیل ضعف محتوا زیر سؤال بردهاند. همچنین برخی از آثار به نظر میرسد نسخههای مختلفی از یک کتاب واحد باشند.
روایت حدیث غدیر[۵]
یکی از علما و بزرگان اهل سنت که حدیث غدیر را نقل کرده حسن بن ابراهیم مصری، ابومحمد، ابن زولاق (م ۳۸۷ق) است. مَقریزی در «خُطَط الشام»، حدیث غدیر را از ابن زولاق در تاریخش روایت کرده است.[۶]
منابع
پانویس
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۴۶۳
- ↑ معجم الادباء،ج۷، ص۲۲۶
- ↑ الصواعق المحرقة، ج۲، ص۱۹۱
- ↑ الصواعق المحرقة، ج2، ص191
- ↑ چکیده عبقات الانوار (حدیث غدیر): ص ۲۵۶
- ↑ خُطَط الشام: ج ۲ ص ۲۲۲. برای شرح حال ابن زولاق ر.ک. وفیات الاعیان: ج ۱ ص ۱۴۶. تاریخ ابن کثیر: ج ۱۱ ص ۳۲۱. تتمّة المختصر فی اخبار البشر (ابن وردی): ج ۱ ص ۳۵۱. لسان المیزان (ابن حجر عسقلانی): ج ۲ ص ۱۹۱. حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة (سیوطی): ج ۱ ص ۵۵۳.