تفسیر آیه هفتم سوره شرح (با محوریت سیاق)

چکیده:

سوره شرح و خصوص آیه هفتم آن که می فرماید: «فإذا فرغت فانصب» (الشرح: 7)، از سور و آیات مورد توجه و شایسته بحث در موضوع ولایت است که مراجعه به آثار دانشمندان فریقین در این خصوص، یافته هایی قابل تامل و در خور بحث را پیش روی می نهد. به طور اجمال دیدگاه مشهور مورد نظر شمار زیادی از شیعیان و اهل سنت این است که این آیه دلالت بر فرا خواندن پیامبر (ص) به تلاش بیشتر و به زحمت انداختن خود در راه خداوند دارد، اما دیدگاه مطرح میان معدود مفسران شیعی و سنی، حاکی از دلالت آیه مزبور بر امر پیامبر (ص)، مبنی بر نصب علی (ع) به امامت پس از فراغ از رسالت است و تقدیر آیه چنین است: «فاذا فرغت من نبوتک فانصب علیا اماما». در برابر این دیدگاه دو چالش خودنمایی می کند:

الف) هماهنگ نبودن با قرائت و ب) مکی بودن سوره، اما به نظر می رسد تمسک توام با احتیاط به کارکرد سیاق در تفسیر، پاسخگوی چالش های مزبور باشد و به این ترتیب احتمال ارتباط آیه با نصب علی (ع) به امامت، احتمالی قابل توجه و مورد تایید سیاق قلمداد گردد.

تفسیر آیه در سیاق آن نشان می دهد برای واژه نصب، از میان دو معنای به زحمت افتادن در عبادت و نصب کردن به ولایت، معنای دوم مناسب تر است، چه هم معنای اصلی ماده «نصب» نصب کردن است و هم صیغه امر بودن «فانصب» برای معنای نصب کردن به دلیل متعدی بودن این معنا صائب تر است. تفسیر آیه در سیاق سوره نیز حکایت از آن دارد که خواه سوره مکی قلمداد گردد و خواه مدنی، آیه محل بحث می تواند بر نصب علی (ع) دلالت داشته باشد.

منبع

نشریه رهیافت هایی در علوم قرآن و حدیث، سال پنجاه و یکم شماره 1 (پیاپی 102، بهار و تابستان 1398).