آيه ۲۵ تا ۲۹ فرقان و غدیر

«و يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلاً...»

اصحاب صحيفه در حجةالوداع پيمان‏ نامه خود را امضا كردند و كار خود را آغاز نمودند.

اين وِزر و بال عظيم كه در نامه اعمال خود گذاشتند براى ابوبكر كمتر از سه سال و براى عمر كمتر از پانزده سال روز شمار لذت دنيا داشت، و با پايان آن حسرت و ندامت آغاز شد.

اين حسرت و ندامت دامن گير تمام پيروان آنان نيز هست هنگامى كه مرگ به سراغ آنان آيد. در اين باره خداوند مى‏ فرمايد:

وَ قالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّه أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَ النَّارِ :

«كسانى كه پيرو شده بودند گفتند: اى كاش براى ما بازگشتى بود تا از آنان بيزارى مى‏ جستيم همان گونه كه از ما بيزارى جستند.

اين گونه خداوند اعمال آنان را نشانشان مى‏ دهد تا بر ايشان حسرت باشد و آنان از آتش خارج شدنى نيستند».

از ارتباط اين آيات با اصحاب صحيفه ملعونه سه نكته مهم استفاده مى ‏شود كه روايات مفصلى هم درباره آنها وارد شده است:

بيزارى اصحاب صحيفه از يكديگر هنگام مرگ و در قيامت و حسرتشان بر گذشته سياه خود. و اما بيزارى اصحاب صحيفه از يكديگر در قيامت:

خداوند در روز قيامت صحنه‏ هاى تكان دهنده ‏اى از بانيان انحراف در اسلام به نمايش مى ‏گذارد تا اصحاب صحيفه و عمق جنايتشان بر همه روشن شود.

همان آيه ‏اى كه ابوبكر هنگام مرگ بر زبان آورد و بر خود تطبيق كرد كه «لَقَدْ أَضَلَّنِى عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِى ...» در كلام امام باقر علیه السلام به طور كامل تفسير شده است:

يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ : «روزى كه ظالم كف دستانش را به دندان مى‏ گَزَد»، ظالم يعنى ابوبكر.

يَقُولُ يا لَيْتَنِى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلاً :

«مى‏ گويد: اى كاش راهى همراه پيامبر پيش گرفته بودم»، يعنى ‏اى كاش على را با پيامبر پذيرفته بودم.

يا ليتنى لم اتخذ فلانا خليلا : «اى كاش فلانى را به دوستى خود نپذيرفته بودم، فلانى يعنى عمر. لَقَدْ أَضَلَّنِى عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِى :

«مرا از ذكر گمراه كرد بعد از آنكه برايم آمده بود»، ذكر يعنى ولايت. وَ كانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً : «و شيطان خوار كننده انسان بوده است»، شيطان يعنى دومى.

در آياتى از قرآن رو در رويى ابوبكر و عمر در روز قيامت مطرح شده كه خلق جهان بيزارى آنان از يكديگر را به تماشا خواهند نشست، و آن روزى است كه ما به على مى ‏نازيم.

امام باقر علیه السلام آيات ۳۸ و ۳۹ سوره زخرف را در اين رابطه چنين تفسیر فرمود:

حَتَّى إِذا جاءَنا : «تا هنگامى كه نزد ما آيند» يعنى ابوبكر و عمر، آنگاه كه يكديگر را مى‏ بينند يكى به ديگرى خواهد گفت:

يا لَيْتَ بَيْنِى وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ : «اى كاش! بين من و تو فاصله مشرق و مغرب باشد كه بد رفيقى بودى»!

آنجاست كه خدا به پيامبرش مى ‏فرمايد:

به ابوبكر و عمر و پيروانشان بگو: لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِى الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ : «اكنون كه ظلم كرده ‏ايد امروز ديگر براى شما هيچ فايده ‏اى نخواهد داشت در اينكه در عذاب شريک خواهيد بود» يعنى اكنون كه در حق آل محمد عليهم السلام ظلم كرده‏ ايد.

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است: «مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَهًٍْ أُعْطِیَ بَیْعَهًَْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ فِی الظَّاهِرِ وَ نَکَثَهَا فِی الْبَاطِنِ وَ أَقَامَ عَلَی نِفَاقِهِ إِلَّا وَ إِذَا جَاءَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ لِقَبْضِ رُوحِهِ تَمَثَّلَ لَهُ إِبْلِیسُ وَ أَعْوَانُهُ وَ تَمَثَّلَتِ النِّیرَانُ وَ أَصْنَافُ عَفَارِیتِهَا لِعَیْنَیْهِ وَ قَلْبِهِ وَ مَقَاعِدِهِ مِنْ مَضَایِقِهَا وَ تَمَثَّلَ لَهُ أَیْضاً الْجِنَانُ وَ مَنَازِلُهُ فِیهَا لَوْ کَانَ بَقِیَ عَلَی إِیمَانِهِ وَ وَفَی بِبَیْعَتِهِ فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ انْظُرْ إِلَی تِلْکَ الْجِنَانِ الَّتِی لَا یُقَادِرُ قَدْرَ سَرَّائِهَا وَ بَهْجَتِهَا وَ سُرُورِهَا إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ کَانَتْ مُعَدَّهًًْ لَکَ فَلَوْ کُنْتَ بَقِیتَ عَلَی وَلَایَتِکَ لِأَخِی مُحَمَّدٍ رسول الله کَانَ یَکُونُ إِلَیْهَا مَصِیرُکَ یَوْمَ فَصْلِ الْقَضَاءِ وَ لَکِنْ نَکَثْتَ وَ خَالَفْتَ فَتِلْکَ النِّیرَانُ وَ أَصْنَافُ عَذَابِهَا وَ زَبَانِیَتِهَا وَ أَفَاعِیهَا الْفَاغِرَهًْ أَفْوَاهُهَا وَ عَقَارِبِهَا النَّاصِبَهًْ أَذْنَابَهَا وَ سِبَاعِهَا الشَّائِلَهًْ مَخَالِبُهَا وَ سَائِرُ أَصْنَافِ عَذَابِهَا هُوَ لَکَ وَ إِلَیْهَا مَصِیرُکَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُ» یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا «وَ قَبِلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ وَ الْتَزَمْتُ مِنْ مُوَالَاهًْ عَلِیٍّ مَا أَلْزَمَنِی.»:

هر برده و کنیزی که در ظاهر با امیرالمؤمنین بیعت کرده و از درون، آن را شکسته و بر نفاق خود باقی مانده باشد، هنگامی‌که ملک‌الموت برای قبض روح او بیاید، ابلیس و یارانش در برابر او ظاهر شوند و آتش و انواع مختلف عذاب آن در چشم و قلبش و نشیمنگاهش در تنگناهای آتش برایش قابل مشاهده گردد، و همچنین باغ‌ها و منزلگاه‌هایی که درصورت پایداری بر ایمان و وفای به بیعت، مخصوص او بود، نیز به او نشان داده می‌شود.

سپس ملک‌الموت به او می‌گوید: نگاه کن، اگر بر ولایت و دوستی خود بر برادر محمّد صلی الله علیه و آله باقی می‌ماندی، در روز فیصله قضاوت خداوند، سرانجامت در آن باغ‌هایی بود که مقدار آسایش و خوشی و شادی موجود در آن را تنها خداوند می‌داند، امّا تو پیمانت را شکستی و مخالفت ورزیدی.

بنابراین، آن آتش با انواع مختلف عذاب و نگهبانان دوزخی که پتک در دست دارند و افعی‌های دهان باز و عقرب‌هایی که دم هایشان را بر افراشته‌اند و درندگانی که پنجه هایشان را آماده کرده‌اند، و دیگر عذاب‌های آن، مخصوص توست که به‌سوی آن می‌روی. سپس آن شخص می گوید: یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا  :«اى كاش با رسول راهى برگزيده بودم»! و دستوراتش را می‌پذیرفتم و اوامرش را درباره‌ی ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب اجرا می‌کردم».

حمادبن‌حریز از امام صادق علیه السلام روایت کرده که ایشان در مورد آیه: یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً فرمود: «منظور از سبیل در این آیه، امام علیّ‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام است».