آيه ۲۷ حج و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه غدیر
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{متن آیه
| متن آیه = وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ
| ترجمه = «و در میان مردم برای حج بانگ زن تا پیاده و سوار بر هر شتر باریک اندام [چابک و چالاک] که از هر راه دور می آیند، به سوی تو آیند.»
}}
{{جعبه اطلاعات آیه
| شماره آیه = ۲۷
| سوره = حج
| تصویر =
| اندازه تصویر =
| توضیح_تصویر =
| شماره سوره = ۲۲
| جزء = ۱۷
| نزول =
| شأن نزول =
| مکان نزول = مدینه
| موضوع = اعلان عمومی برای سفر روحانی حج
}}
يكى از رخدادهاى مهم پيش از غدير نزول آيات حج و در پى آن سفر [[حجةالوداع]] است:
يكى از رخدادهاى مهم پيش از غدير نزول آيات حج و در پى آن سفر [[حجةالوداع]] است:


{{متن قرآن|وَ اَذِّنْ فِى النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلى كُلِّ ضامِرٍ يَأْتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميقٍ}}<ref>حج/ ۲۷.</ref>: و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا پياده و سوار بر هر شتر باريک اندام [چابک و چالاک‏] كه از هر راه دور مى ‏آيند، به سوى تو آيند »
{{متن قرآن|وَ اَذِّنْ فِى النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلى كُلِّ ضامِرٍ يَأْتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميقٍ}}<ref>حج/ ۲۷.</ref>: «و در میان مردم برای حج بانگ زن تا پیاده و سوار بر هر شتر باریک اندام [چابک و چالاک] که از هر راه دور می آیند، به سوی تو آیند.»


در سال نهم هجرت يعنى سال قبل از حجة الوداع، مسلمين و مشركين با هم حج به جا آوردند. در همان سال اميرالمؤمنين‌ عليه السلام از طرف پيامبرصلى الله عليه وآله به فرمان  آیه {{قرآن|وَ أَذانٌ‏ مِنَ‏ اللَّهِ‏ وَ رَسُولِهِ‏ إِلَى‏ النَّاسِ‏ يَوْمَ‏ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَري‏ءٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ وَ رَسُولُهُ}}؛<ref>توبه/ ۳.</ref> «و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند…» اعلام كرد: از سال آينده فقط مسلمانان حج به جا مى‌آورند و مشركين حق حضور در حج ندارند. <ref>معانی الاخبار، ص ۲۹۶؛ الصافی، ج ۲، ص ۳۲۱؛ علل الشرائع، ج‏۲، ص ۴۴۲؛ تفسیر نور الثقلین، ج ۲، ص ۱۸۴؛ کنز الدقائق، ج ۵، ص ۳۹۹؛ الميزان فى تفسير القرآن، ج‏۹، ص ۱۴۹. </ref>
در سال نهم هجرت يعنى سال قبل از حجة الوداع، مسلمين و مشركين با هم حج به جا آوردند. در همان سال اميرالمؤمنين‌ عليه السلام از طرف پيامبرصلى الله عليه وآله به فرمان  آیه {{قرآن|وَ أَذانٌ‏ مِنَ‏ اللَّهِ‏ وَ رَسُولِهِ‏ إِلَى‏ النَّاسِ‏ يَوْمَ‏ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَري‏ءٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ وَ رَسُولُهُ}}؛<ref>توبه/ ۳.</ref> «و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند…» اعلام كرد: از سال آينده فقط مسلمانان حج به جا مى‌آورند و مشركين حق حضور در حج ندارند. <ref>معانی الاخبار، ص ۲۹۶؛ الصافی، ج ۲، ص ۳۲۱؛ علل الشرائع، ج‏۲، ص ۴۴۲؛ تفسیر نور الثقلین، ج ۲، ص ۱۸۴؛ کنز الدقائق، ج ۵، ص ۳۹۹؛ الميزان فى تفسير القرآن، ج‏۹، ص ۱۴۹. </ref>
خط ۷: خط ۲۶:
لذا در سال دهم هجرى براى اولين بار خانه خدا از مشركين خالى مى‌شد و حج ابراهيمى به دور از هر گونه بدعت‌هاى جاهلى تحقق مى‌يافت. اينک مردم با دقت منتظر بودند تا ببينند فرق‌هاى حج جاهلى با حج ابراهيمى چيست تا جزئيات آن را از پيامبرصلى الله عليه وآله بياموزند. با نزول آيه ۲۷ سوره حج، پيامبرصلى الله عليه وآله اعلان عمومى براى اين سفر روحانى را داد، و با ورود ماه ذى‌القعده دستور آمادگى مردم براى حركت به سوى حج را صادر فرمود.<ref>السیره النبویه، ج ۴، ص ۲۴۸.</ref>  
لذا در سال دهم هجرى براى اولين بار خانه خدا از مشركين خالى مى‌شد و حج ابراهيمى به دور از هر گونه بدعت‌هاى جاهلى تحقق مى‌يافت. اينک مردم با دقت منتظر بودند تا ببينند فرق‌هاى حج جاهلى با حج ابراهيمى چيست تا جزئيات آن را از پيامبرصلى الله عليه وآله بياموزند. با نزول آيه ۲۷ سوره حج، پيامبرصلى الله عليه وآله اعلان عمومى براى اين سفر روحانى را داد، و با ورود ماه ذى‌القعده دستور آمادگى مردم براى حركت به سوى حج را صادر فرمود.<ref>السیره النبویه، ج ۴، ص ۲۴۸.</ref>  


آن حضرت مردم را براى حج ترغيب نموده فرمود: «هر كس قصد حج دارد عجله كند، چرا كه ممكن است مريض شود يا كارى برايش پيش آيد ».<ref>مسند احمد، ج ۳ ، ص ۳۳۲، ح ۱۸۳۳ و ۱۸۳۴؛  سنن ابن ماجه، ج ۴، ص ۳۹۲. </ref>
آن حضرت مردم را براى حج ترغيب نموده فرمود: «هر كس قصد حج دارد عجله كند، چرا كه ممكن است مريض شود يا كارى برايش پيش آيد».<ref>مسند احمد، ج ۳ ، ص ۳۳۲، ح ۱۸۳۳ و ۱۸۳۴؛  سنن ابن ماجه، ج ۴، ص ۳۹۲. </ref>


از يک سو مناديانى را در مدينه و اطراف آن فرستاد تا تصميم حضرت براى اين سفر را به اطلاع همه برسانند و با صداى بلند اعلان كنند كه پيامبرصلى الله عليه وآله امسال قصد سفر حج دارد و هر كس بخواهد مى‌تواند همراه حضرت باشد. از سوى ديگر به مناطق دوردست از قلمرو اسلام و كسانى كه امكان نامه فرستادن به آنان بود نامه‌اى نوشتند كه پيامبرصلى الله عليه وآله قصد حج دارد، و براى هر كس امكان دارد در اين سفر حضور داشته باشد. با اين روش، خبر اين سفر تا اقصى نقاط قلمرو اسلام در آن روز رسيد. مردم نيز آماده سفر شدند و از آبادى‌هاى دور و نزديک مدينه و چادرنشينان، جمعيت بسيارى براى همراهى حضرت در اين سفر وارد مدينه شدند؛ تا اعمال حج را از نزديك ببينند و از خود حضرت بياموزند.<ref>الکافی، ج ۴ ، ص ۲۴۵؛ تهذیب الاحکام، ج ۵، ص ۴۵۴؛ الوافی، ج ۱۲، ص ۱۷۰؛ التفسیر الاصفی، ج  ۲ ، ص ۸۰۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۲۱۴؛ البرهان، ج ۳، ص ۸۷۱؛ بحار الانوار، ج ۲۱، ص ۳۹۰؛ الغدیر، ج ۱، ص ۹.</ref>
از يک سو مناديانى را در مدينه و اطراف آن فرستاد تا تصميم حضرت براى اين سفر را به اطلاع همه برسانند و با صداى بلند اعلان كنند كه پيامبرصلى الله عليه وآله امسال قصد سفر حج دارد و هر كس بخواهد مى‌تواند همراه حضرت باشد. از سوى ديگر به مناطق دوردست از قلمرو اسلام و كسانى كه امكان نامه فرستادن به آنان بود نامه‌اى نوشتند كه پيامبرصلى الله عليه وآله قصد حج دارد، و براى هر كس امكان دارد در اين سفر حضور داشته باشد. با اين روش، خبر اين سفر تا اقصى نقاط قلمرو اسلام در آن روز رسيد. مردم نيز آماده سفر شدند و از آبادى‌هاى دور و نزديک مدينه و چادرنشينان، جمعيت بسيارى براى همراهى حضرت در اين سفر وارد مدينه شدند؛ تا اعمال حج را از نزديك ببينند و از خود حضرت بياموزند.<ref>الکافی، ج ۴ ، ص ۲۴۵؛ تهذیب الاحکام، ج ۵، ص ۴۵۴؛ الوافی، ج ۱۲، ص ۱۷۰؛ التفسیر الاصفی، ج  ۲ ، ص ۸۰۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۲۱۴؛ البرهان، ج ۳، ص ۸۷۱؛ بحار الانوار، ج ۲۱، ص ۳۹۰؛ الغدیر، ج ۱، ص ۹.</ref>


عقبهًْ بن بشیر، از امام محمد باقرعلیه السلام یا امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: خداوند عزّوجلّ به ابراهیم علیه السلام امر فرمود تا کعبه را بنا نهد و ستون‌های آن را برافرازد و مناسک آن‌ها را به مردم نشان دهد. ابراهیم و اسماعیل هر روز، یک بخش از دیوار را بنا نهادند تا اینکه به محل قرار دادن حجرالأسود رسیدند. امام باقر  علیه السلام فرمود: آن گاه کوه ابو قُبیس، ابراهیم را مخاطب قرار داده و گفت: ودیعتی از تو، نزد من است. پس به ابراهیم حجر الأسود را داد و او آن را در مکانش قرار داد. سپس ابراهیم مردم را به حج فراخواند. پس فرمود: ای مردم! من ابراهیم خلیل الله هستم و خداوند شما را فرمان می‌دهد که به حج این خانه بیایید، پس مردم به حج رفتند و هر کسی که تا روز قیامت، به حج رود، امر او را اجابت نموده است و اوّلین کسانی که این فرمان را اجابت نمودند، مردمی از اهل یمن بودند».<ref>تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۳۰؛ الکافی، ج۴، ص۲۰۵</ref>
عقبة بن بشیر، از امام محمد باقرعلیه السلام یا امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: خداوند عزّوجلّ به ابراهیم علیه السلام امر فرمود تا کعبه را بنا نهد و ستون‌های آن را برافرازد و مناسک آن‌ها را به مردم نشان دهد. ابراهیم و اسماعیل هر روز، یک بخش از دیوار را بنا نهادند تا اینکه به محل قرار دادن حجرالأسود رسیدند. امام باقر  علیه السلام فرمود: آن گاه کوه ابو قُبیس، ابراهیم را مخاطب قرار داده و گفت: ودیعتی از تو، نزد من است. پس به ابراهیم حجر الأسود را داد و او آن را در مکانش قرار داد. سپس ابراهیم مردم را به حج فراخواند. پس فرمود: ای مردم! من ابراهیم خلیل الله هستم و خداوند شما را فرمان می‌دهد که به حج این خانه بیایید، پس مردم به حج رفتند و هر کسی که تا روز قیامت، به حج رود، امر او را اجابت نموده است و اوّلین کسانی که این فرمان را اجابت نمودند، مردمی از اهل یمن بودند».<ref>تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۳۰؛ الکافی، ج۴، ص۲۰۵</ref>
 
هنگامی‌که خداوند عزّوجلّ به حضرت ابراهیم  علیه السلام وحی فرمود که: {{متن قرآن|أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ}}؛ ابراهیم سنگی‌که اکنون جای دو پایش بر روی آن قرار دارد و همان مقام ابراهیم است را برگرفت و روبرو و چسبیده به کعبه و روبروی جایگاهی که امروز در آن قرار دارد، گذاشت؛ آن‌گاه بر رویش ایستاد و با صدایی رسا آنچه خداوند عزّوجلّ به آن فرمانش داده بود را فریاد کرد.
 
چون آن سخنان را بر زبان جاری ساخت آن سنگ تاب نیاورد و دو پای ابراهیم در سنگ فرو رفت و ابراهیم  پایش را به سختی از درون سنگ بیرون کشید. چون جمعیّت مردم رو به فزونی نهاد و [هنگام طواف، به‌خاطر وجود این سنگ] دچار سختی و مشقّت شدند بر گرد آن حلقه زدند و به این نتیجه رسیدند که سنگ را در جایی که هم‌اکنون قرار دارد، بگذارند تا محلّ طواف برای کسانی‌که طواف می‌کنند خالی شود.
 
هنگامی‌که خداوند حضرت محمّد صلی الله علیه و آله را به پیامبری برگزید آن‌حضرت، سنگ را به همان جایی که ابراهیم قرار داده بود بازگرداند و پیوسته در زمان رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و  زمان ابوبکر و ابتدای حکومت عُمر در همان‌جا بود تا اینکه عمر گفت: «مردم بر مقام ابراهیم (ازدحام می‌کنند [و دیگران در هنگام طواف دچار مشکل می‌شوند]؛ چه کسی جایگاه این سنگ در زمان جاهلیّت را می‌داند»؟ مردی گفت: «من جایش را با مقیاسی اندازه گرفته‌ام». عمر پرسید: «آیا آن مقیاس را در اختیار داری»؟ پاسخ داد: «آری». عمر گفت: «آن‌را بیاور». او نیز چنین کرد و [پس از مشخّص‌شدن آن مکان] عمر دستور داد که مقام ابراهیم را گرفته و به جایگاهی که اکنون در آن قرار دارد، منتقل کنند.


== پانویس ==
== پانویس ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۱

Ra bracket.png وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ La bracket.png

«و در میان مردم برای حج بانگ زن تا پیاده و سوار بر هر شتر باریک اندام [چابک و چالاک] که از هر راه دور می آیند، به سوی تو آیند.»


آیه ۲۷ سوره حج
مشخصات آیه
سورهسوره حج (۲۲)
آیه۲۷
جزء۱۷
محتوای آیه
مکان نزولمدینه
موضوعاعلان عمومی برای سفر روحانی حج


يكى از رخدادهاى مهم پيش از غدير نزول آيات حج و در پى آن سفر حجةالوداع است:

Ra bracket.png وَ اَذِّنْ فِى النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلى كُلِّ ضامِرٍ يَأْتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميقٍ La bracket.png[۱]: «و در میان مردم برای حج بانگ زن تا پیاده و سوار بر هر شتر باریک اندام [چابک و چالاک] که از هر راه دور می آیند، به سوی تو آیند.»

در سال نهم هجرت يعنى سال قبل از حجة الوداع، مسلمين و مشركين با هم حج به جا آوردند. در همان سال اميرالمؤمنين‌ عليه السلام از طرف پيامبرصلى الله عليه وآله به فرمان  آیه Ra bracket.png وَ أَذانٌ‏ مِنَ‏ اللَّهِ‏ وَ رَسُولِهِ‏ إِلَى‏ النَّاسِ‏ يَوْمَ‏ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَري‏ءٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ وَ رَسُولُهُ La bracket.png؛[۲] «و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند…» اعلام كرد: از سال آينده فقط مسلمانان حج به جا مى‌آورند و مشركين حق حضور در حج ندارند. [۳]

لذا در سال دهم هجرى براى اولين بار خانه خدا از مشركين خالى مى‌شد و حج ابراهيمى به دور از هر گونه بدعت‌هاى جاهلى تحقق مى‌يافت. اينک مردم با دقت منتظر بودند تا ببينند فرق‌هاى حج جاهلى با حج ابراهيمى چيست تا جزئيات آن را از پيامبرصلى الله عليه وآله بياموزند. با نزول آيه ۲۷ سوره حج، پيامبرصلى الله عليه وآله اعلان عمومى براى اين سفر روحانى را داد، و با ورود ماه ذى‌القعده دستور آمادگى مردم براى حركت به سوى حج را صادر فرمود.[۴]

آن حضرت مردم را براى حج ترغيب نموده فرمود: «هر كس قصد حج دارد عجله كند، چرا كه ممكن است مريض شود يا كارى برايش پيش آيد».[۵]

از يک سو مناديانى را در مدينه و اطراف آن فرستاد تا تصميم حضرت براى اين سفر را به اطلاع همه برسانند و با صداى بلند اعلان كنند كه پيامبرصلى الله عليه وآله امسال قصد سفر حج دارد و هر كس بخواهد مى‌تواند همراه حضرت باشد. از سوى ديگر به مناطق دوردست از قلمرو اسلام و كسانى كه امكان نامه فرستادن به آنان بود نامه‌اى نوشتند كه پيامبرصلى الله عليه وآله قصد حج دارد، و براى هر كس امكان دارد در اين سفر حضور داشته باشد. با اين روش، خبر اين سفر تا اقصى نقاط قلمرو اسلام در آن روز رسيد. مردم نيز آماده سفر شدند و از آبادى‌هاى دور و نزديک مدينه و چادرنشينان، جمعيت بسيارى براى همراهى حضرت در اين سفر وارد مدينه شدند؛ تا اعمال حج را از نزديك ببينند و از خود حضرت بياموزند.[۶]

عقبة بن بشیر، از امام محمد باقرعلیه السلام یا امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: خداوند عزّوجلّ به ابراهیم علیه السلام امر فرمود تا کعبه را بنا نهد و ستون‌های آن را برافرازد و مناسک آن‌ها را به مردم نشان دهد. ابراهیم و اسماعیل هر روز، یک بخش از دیوار را بنا نهادند تا اینکه به محل قرار دادن حجرالأسود رسیدند. امام باقر علیه السلام فرمود: آن گاه کوه ابو قُبیس، ابراهیم را مخاطب قرار داده و گفت: ودیعتی از تو، نزد من است. پس به ابراهیم حجر الأسود را داد و او آن را در مکانش قرار داد. سپس ابراهیم مردم را به حج فراخواند. پس فرمود: ای مردم! من ابراهیم خلیل الله هستم و خداوند شما را فرمان می‌دهد که به حج این خانه بیایید، پس مردم به حج رفتند و هر کسی که تا روز قیامت، به حج رود، امر او را اجابت نموده است و اوّلین کسانی که این فرمان را اجابت نمودند، مردمی از اهل یمن بودند».[۷]

پانویس

  1. ↑ حج/ ۲۷.
  2. ↑ توبه/ ۳.
  3. ↑ معانی الاخبار، ص ۲۹۶؛ الصافی، ج ۲، ص ۳۲۱؛ علل الشرائع، ج‏۲، ص ۴۴۲؛ تفسیر نور الثقلین، ج ۲، ص ۱۸۴؛ کنز الدقائق، ج ۵، ص ۳۹۹؛ الميزان فى تفسير القرآن، ج‏۹، ص ۱۴۹.
  4. ↑ السیره النبویه، ج ۴، ص ۲۴۸.
  5. ↑ مسند احمد، ج ۳ ، ص ۳۳۲، ح ۱۸۳۳ و ۱۸۳۴؛  سنن ابن ماجه، ج ۴، ص ۳۹۲.
  6. ↑ الکافی، ج ۴ ، ص ۲۴۵؛ تهذیب الاحکام، ج ۵، ص ۴۵۴؛ الوافی، ج ۱۲، ص ۱۷۰؛ التفسیر الاصفی، ج  ۲ ، ص ۸۰۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۲۱۴؛ البرهان، ج ۳، ص ۸۷۱؛ بحار الانوار، ج ۲۱، ص ۳۹۰؛ الغدیر، ج ۱، ص ۹.
  7. ↑ تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۳۰؛ الکافی، ج۴، ص۲۰۵

فهرست منابع

  • الاصفی فی تفسیر القرآن؛ محمدمحسن ‏فيض كاشانى، م ۱۰۹۱ ق‏، محقق: محمد رضا نعمتی، محمد حسین درایتی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  • بحارالانوار؛ محمدباقر مجلسی، م ۱۱۱۰ ق، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
  • البرهان في تفسير القرآن‏؛ سيد هاشم بن سليمان بحرانى، ‏م ۱۱۰۷ ق‏، قم:  مؤسسة البعثة، اول، ۱۳۷۴ ش.
  • تفسير الصافي؛ محمدمحسن ‏فيض كاشانى، م ۱۰۹۱ ق‏، مصحح: حسين ‏اعلمى، تهران‏: مكتبه الصدر،دوم، ۱۴۱۵ ق‏.
  • تفسير نور الثقلين‏؛ عبد على بن جمعة العروسى الحويزى، م  ۱۱۱۲ ق‏، تحقیق: هاشم‏ رسولى محلاتى، قم: اسماعيليان‏، چهارم‏، ۱۴۱۵ ق.‏
  • تهذيب الأحكام‏؛  محمد بن الحسن طوسى، ‏م ۴۶۰ ق‏،  تحقیق: حسن الموسوى خرسان، ‏ تهران: دار الكتب الإسلامية،چهارم، ۱۴۰۷ ق.
  • سنن ابن ماجه؛ محمد بن یزید ابن ماجه ،  م ۲۷۳ ق، محقق: بشار عواد معروف، بیروت: دار الجیل، اول،  ۱۴۱۸ ق.
  • علل الشرائع؛ محمد بن على، ابن بابويه، م ۳۸۱ ق‏، قم: داورى‏، اول‏، ۱۳۸۵ ش.
  • عيون أخبارالرضا عليه السلام؛  محمد بن على، ابن بابويه، م ۳۸۱ ق‏، تحقیق: مهدى لاجوردى، ‏تهران: نشر جهان‏، ‏اول ، ۱۳۷۸ ق‏.
  • الغدير في الكتاب و السنه و الادب؛ عبدالحسين اميني، م ۱۲۸۱ ق، تحقيق: مركز الغدير للدراسات الاسلامي، قم:مركز الغدير للدراسات الاسلاميه، اول، ۱۳۷۵ ش.
  • الكافي‏؛ محمد بن يعقوب بن اسحاق‏ كلينى، م۳۲۹ ق، تحقیق: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ ق.
  • مسند احمد بن حنبل؛ احمد بن محمد حنبل، م ۲۴۱ ق، بیروت: مؤسسة الرسالة، اول، ۱۴۱۶ ق.
  • مناقب آل أبي طالب عليهم السلام؛ محمد بن على ابن شهر آشوب مازندرانى،  م ۵۸۸ ق‏، قم‏: علامه، اول‏‏، ۱۳۷۹ ق‏.
  • وسائل الشيعة؛ محمد بن حسن‏ حر عاملى، م۱۱۰۴ ق‏، مصحح: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم: ‏مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، اول، ۱۴۰۹ ق‏.
برگرفته از «https://wikighadir.com/index.php?title=آيه_۲۷_حج_و_غدیر&oldid=28700»