شیخ عباس قمی

شیخ عباس قمی

اطلاعات فردی
نام کامل	عباس بن محمدرضا قمی
تولد	۱۲۹۴ق
وفات	۱۳۵۹ق
محل دفن	نجف اشرف
اطلاعات علمی
استادان	سید محمد کاظم طباطبائی یزدی، میرزا حسین نوری، محمدتقی شیرازی
شاگردان	آقا بزرگ طهرانی، سید احمد موسوی مستنبط، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی
تالیفات	مفاتیح الجنان، سفینةالبحار و مدینة الحکم والآثار، نفس المهموم، منازل الآخره
مذهب	شیعه

«عباس بن محمدرضا قمی»، معروف به شیخ عباس قمی، یا محدث قمی، از محدثان و علمای شیعه در قرن چهاردهم هجری قمری بود. او در سال ۱۲۹۴ هجری قمری (۱۲۵۴ خورشیدی) در قم به دنیا آمد. پدرش، محمدرضا قمی، فردی متدین و آگاه به احکام دین بود و مادرش، بانو زینت، نیز زنی پارسا بود.

شیخ عباس قمی، دروس مقدماتی را در قم نزد میرزا محمد ارباب قمی فرا گرفت و در سال ۱۳۱۶ هجری قمری برای ادامه تحصیل به نجف رفت. در نجف، شیفتهٔ میرزا حسین نوری شد و از او بهره‌های فراوانی برد، او با جدیت و حافظه قوی، به مقام والایی نزد استادش رسید و کتاب «مستدرک الوسائل» را برای چاپ در ایران استنساخ کرد. محدث قمی به دلیل ویژگی‌های اخلاقی برجسته‌اش، از جمله علاقه به کتاب، تواضع، امر به معروف و نهی از منکر، و زهد، در بین مردم و حوزه‌های علمیه شهرت داشت، او هرگز از سهم امام استفاده نمی‌کرد و زندگی ساده‌ای داشت، گفتار و عمل او یکی بود و سخنانش تأثیر عمیقی بر شنوندگان داشت.

سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه، شیخ عباس قمی را عالمی فاضل، محدث، واعظ، عابد و زاهد معرفی کرده است. علامه امینی در کتاب الغدیر، وی را از نوابغ و بزرگان علم حدیث می‌داند. شعرانی در کتاب دمع السجوم، او را ادیبی بارع، محدثی خبیر و دقیق در ثبت مطالب معرفی می‌کند. امام خمینی نیز او را "شیخ دانشمند پای‌بند به دین، اهل تعبد، قابل اعتماد و دارای خطای کم و منزه از دروغ" توصیف کرده است.

اساتید

• سید محمد کاظم طباطبائی یزدی صاحب العروة الوثقی
• میرزا حسین نوری صاحب کتاب المستدرک
• محمدتقی شیرازی مشهور به میرزای دوم
• سید حسن صدر کاظمی
• سید ابوالحسن نقوی لکنهوئی
• آقا بزرگ حکیم شهیدی (درگذشت:۱۳۱۵ش)
• میرزا محمد خراسانی فرزند آخوند خراسانی
• شیخ مرتضی آشتیانی (درگذشت:۱۳۲۵ش)
• آقا حسین قمی
• میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری
• محمد ارباب قمی
• شیخ ابوالقاسم قمی
• سید احمد طباطبایی قمی (درگذشت:۱۳۳۴ق) پدرخانم محدث قمی
• شیخ محمد حسین قمی استاد خط نستعلیق.

شاگردان

برخی از شاگردان محدث قمی عبارتند از:

• آقا بزرگ طهرانی
• سید احمد موسوی مستنبط
• سید احمد مشهور به سید آقا تستری جزائری
• شیخ حسین مقدس مشهدی
• شیخ میرزا حیدر قلی خان سردار کابلی
• سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی
• عبدالحسین فقیهی رشتی
• ملا علی واعظ خیابانی تبریزی
• سید علی‌مدد قائنی خراسانی
• سید علی‌نقی فیض‌الاسلام
• شیخ محمدتقی مقدس طهرانی
• شیخ محمدصادق صدر الشریعة تنکابنی
• شیخ محمدعلی اردوبادی
• شیخ محمدمهدی شرف الدین واعظی تستری
• سید محمدهادی میلانی
• سید مصطفی صفایی خوانساری
• سید میرزا مهدی شیرازی
• شیخ یوسف بیارجمندی حائری
• شیخ یوسف بن عبدعلی رجایی مغزی.

وفات:

شیخ عباس قمی در شب ۲۲ ذی‌الحجه و در ایام دهه غدیر سال ۱۳۵۹ هجری قمری (۱ بهمن ۱۳۱۹ شمسی) در ۶۵ سالگی در نجف درگذشت.

سید ابوالحسن اصفهانی در حرم امام علی علیه السلام بر پیکر او نماز خواند و در کنار استادش میرزا حسین نوری در حرم به خاک سپرده شد.

به نقل سید محسن امین، سه مجلس بزرگداشت برای وی در نجف، کربلا و کاظمین برگزار شد.

تألیفات

مشهورترین اثر او، کتاب مفاتیح‌الجنان است که مجموعه‌ای از دعاها و اعمال است که از پیامبر اسلام و امامان شیعه نقل شده و به صورت موضوعی دسته‌بندی شده‌است.

• کلمات لطیفه
• الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم
• کُحل البصر فی سیرة سید البشر
• کتاب نقد «الوسائل» شیخ حر عاملی
• تقسیم بدایة الهدایة شیخ حر عاملی
• شرح «الوجیزه» شیخ بهائی
• فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر
• علم الیقین
• مقالید الفلاح فی عمل الیوم واللیله
• مقلاد النجاح
• سفینةالبحار و مدینة الحکم والآثار
• خلاصه جلد یازده بحارالانوار علامه مجلسی
• شرح کلمات قصار امام علی علیه السلام که در آخر نهج البلاغه آمده است.
• هدیة الانام الی وقایع الایام
• فیض العلام فی وقایع الشهور و الایام
• تحفة الاحباب فی تراجم الاصحاب
• فوائد الترجبیه
• الدرة الیتیمه فی تتمات الدرة الثمینه
• هدیة الزائرین و بهجة الناصرین
• اللئالی المنثوره
• الفصول العلیه فی المناقب المرتضویه
• سبیل الرشاد
• حکمة بالغه و مأة کلمة جامعه
• ذخیرة الابرار فی منتخب انیس التجار
• نزهة النواظر در ترجمه معدن الجواهر
• غایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی
• مفاتیح الجنان و الباقیات الصالحات
• التحفة الطوسیه والنفغة القدسیه
• رساله دستورالعمل حضرت سیدالشهداء علیه السلام
• نفس المهموم
• نفثة المصدور
• الانوار البهیه فی تاریخ الحجج الالهیه
• رساله ای در گناهان کبیره و صغیره
• منازل الآخره
• ترجمه «مصباح المتهجد» مرحوم شیخ طوسی
• نزهةالنواظر: (ترجمه «معدن الجواهر» اثر محمد بن علی کراجکی)
• مقامات علیه: (خلاصه «معراج السعاده» مرحوم ملا احمد نراقی)
• ترجمه «جمال الاسبوع» سید بن طاووس
• الباقیات الصالحات (در حاشیه مفاتیح الجنان چاپ شده است)
• منتهی الآمال فی تاریخ النبی و الآل
• تتمة المنتهی فی وقایع ایام الخلفاء
• ترجمه مسلک دوم «لهوف» سید بن طاووس
• تتمیم تحیة الزائر محدث نوری
• چهل حدیث
• الکنی و الالقاب
• هدیة الاحباب فی المعروفین بالکنی والالقاب
• فواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه
• بیت الاحزان فی مصائب سیدة النسوان
• شرح حکم نهج البلاغه.

تألیف در غدیر

همان‌طور که در زمینه سند حدیث غدیر بحث‌های مفصلی در کُتب شده، در مورد متنِ حدیث هم تألیفاتِ ارزنده ای وجود دارد.

از جمله مؤلفین مشهور چهارده قرن که در مورد غدیر تألیف داشته‌اند حاج شیخ عباس قمی (م ۱۳۵۹ ق) است که کتاب «فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر» را در ۴۶۲ صفحه وزیری تألیف کرده

است. کتابشناسی این کتاب از این قرار است:

فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر، عباس بن محمدرضا قمی (م ۱۳۹۵ ق). فارسی، چاپی. مؤسسه در راه حق، قم، چاپ اول، سال ۱۴۰۵ ق، ۱۳۶۵ ش. وزیری، ۴۶۲ ص.

این کتاب خلاصه ای است از مجلدات «عبقات الانوار» میر حامدحسین که پیرامون حدیث غدیر است.

این کتاب در دو مقصد است: اول: اثبات تواتر حدیث غدیر و جواب اشکالات مربوط. دوم: بیان دلالت حدیث غدیر و رد اشکالات مربوط.

مقصد اول در سه باب است:

1. شامل هشت فصل که در فصل هشتم دوازده نفر از علمای عامه را که تواتر حدیث غدیر را ثابت نموده‌اند نامبرده.
2. ایراد کلمات فخر رازی و جواب از آنها در نُه فصل
3. ایراد اشکالات دیگر و جواب آنها در دو فصل و فصل دوم در دو مقام. مقصد دوم شامل نُه فصل است که طی آنها وجوه استدلال به حدیث غدیر و همچنین
4. اشکالات و جواب از آنها را بیان نموده است. در پایان فصلی در استدلال به آیه تبلیغ «یا ایها الرسول…» با ده دلیل همراه با روایات و اقوال و نیز شبهات و جواب از آنها آمده است. مؤلف این کتاب را در تاریخ ۱۳۲۱ قمری به انجام رسانده است.

منابع

دانشنامه غدیر، جلد ۱۴، صفحه ۴۸۸.