ویکی غدیر

آيات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات آیه
| عرض =
| تصویر = آيات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر.jpg
| اندازه تصویر =
| توضیح_تصویر =
| عنوان =آیات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر
| سوره =عنکبوت
| آیه =۱ تا ۴
| جزء =۲۰
| شأن نزول =
| مکان نزول =مکه
| موضوع =امتحان‌کردن امت با قبول یا رد غدیر
}}
'''آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت''' آیاتی که قبل از غدیر نازل شد و قبول یا رد ولایت امام علی علیه السلام را به‌عنوان وسیله امتحان امت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله معرفی کرد.


== موقعيت تاريخى نزول ==
از دیگر اموری که نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در جریان غدیر روشن کرد چنین یاد شده است: نزدیکی رحلت آن حضرت، دستور معرفی و منصوب‌کردن امیرالمؤمنین علیه السلام، خبر از فتنه‌گران درباره خلافت، دستور سپردن امانت‌های علم و حکمت به علی علیه السلام، انتخاب الهی در وصایت علی علیه السلام. موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است: با پایان مراسم حج در اوایل روز سیزدهم ذی‌الحجه کاروان غدیر به مکه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوی غدیر خم حرکت کند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت.
به‌گزارش برخی محققان، از جمله آياتى كه پس از [[حجةالوداع]] و پيش از غدير در [[مکّه]] بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت بوده است.<ref>بحارالانوار، ج‏۲۸، ص۹۵.</ref> موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است:<ref>غدير در قرآن، ج ۱، ص۶۱.</ref> با پايان مراسم حج در اوايل روز سيزدهم ذى‌الحجه كاروان غدير به مكه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوى غدير خم حركت كند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت. این اهمیت به‌محض بازگشت از مِنا به مكه با نزول چهار آيه قرآن آغاز شد؛ آياتى كه خبر از [[آزمون الهی|امتحان الهی]] درباره ولايت على‏ عليه السلام می‌داد. امتحانی که از سوی پیامبر معیار ایمان برشمرده شده بود: {{متن عربی|لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى|ترجمه=اى على، اگر تو نبودى، مؤمنين بعد از من شناخته نمى‏‌شدند}}.<ref>بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۷۳.</ref>
 
برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: ترکیب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پیامبر صلی الله علیه و آله اقتضا می‌کرد هشداری که در اول سوره عنکبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در کنار مسلمانان مخلصی چون سلمان، ابوذر و مقداد، تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلی و عقده‌های جنگ‌های بدر، احد و خیبر و حسدهای نهفته نیز می‌تواند نمایانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای برهم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.
 
== موقعیت تاریخی نزول ==
به‌گزارش برخی محققان، از جمله آیاتی که پس از [[حجةالوداع]] و پیش از غدیر در [[مکّه]] بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت بوده است.<ref>بحارالانوار، ج‏۲۸، ص۹۵.</ref> موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است:<ref>غدیر در قرآن، ج ۱، ص۶۱.</ref> با پایان مراسم حج در اوایل روز سیزدهم ذی‌الحجه کاروان غدیر به مکه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوی غدیر خم حرکت کند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت. این اهمیت به‌محض بازگشت از مِنا به مکه با نزول چهار آیه قرآن آغاز شد؛ آیاتی که خبر از [[آزمون الهی|امتحان الهی]] درباره ولایت علی علیه السلام می‌داد. امتحانی که از سوی پیامبر معیار ایمان برشمرده شده بود: {{متن عربی|لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى|ترجمه=اى على، اگر تو نبودى، مؤمنين بعد از من شناخته نمى‌شدند}}.<ref>بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۷۳.</ref>


== نزول آیات و روشن‌شدن شش مطلب اساسی ==
== نزول آیات و روشن‌شدن شش مطلب اساسی ==
به‌گزارش برخی محققان، با نزول آيات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در مكه و پرسش پيامبر صلى الله عليه و آله از جبرئيل درباره آن شش مطلب اساسى روشن شد:
به‌گزارش برخی محققان، با نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در مکه و پرسش پیامبر صلی الله علیه و آله از جبرئیل درباره آن شش مطلب اساسی روشن شد:
 
# نزدیکی رحلت آن حضرت.
# نزديكى رحلت آن حضرت.
# دستور معرفی و منصوب‌کردن امیرالمؤمنین علیه السلام.
# دستور معرفى و منصوب‌كردن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام.
# ولایت علی علیه السلام محک شناخت راستگو و دروغگو در ایمان.
# ولايت على‏ عليه السلام محک شناخت راستگو و دروغگو در ايمان.
# خبر از فتنه‌گران درباره خلافت.
# خبر از فتنه‌گران درباره خلافت.
# دستور سپردن امانت‌های علم و حكمت به على‏ عليه السلام.
# دستور سپردن امانت‌های علم و حکمت به علی علیه السلام.
# انتخاب الهى در وصايت على‏ عليه السلام.<ref>غدير در قرآن، ج ۱، ص۶۱.</ref>
# انتخاب الهی در وصایت علی علیه السلام.<ref>غدیر در قرآن، ج ۱، ص۶۱.</ref>


== شأن نزول آیات ==
== شأن نزول آیات ==
در منابع، روایتی درباره شأن نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت آمده است: در حجة الوداع، پيامبر صلى الله عليه و آله وارد مكه شد و يک روز در آن اقامت گزيد. در این هنگام، جبرئيل ایات اول سوره عنكبوت را فرود آورد و گفت: اى محمد! بخوان:<blockquote>{{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ الم ﴿١﴾أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ ﴿٢﴾وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۖ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ ﴿٣﴾أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَنْ يَسْبِقُونَا ۚ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ ﴿٤﴾}}:
در منابع، روایتی درباره شأن نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت آمده است: در حجة الوداع، پیامبر صلی الله علیه و آله وارد مکه شد و یک روز در آن اقامت گزید. در این هنگام، جبرئیل آیات اول سوره عنکبوت را فرود آورد و گفت: ای محمد! بخوان:<blockquote>{{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ الم ﴿۱﴾أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ ﴿۲﴾وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۖ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ ﴿۳﴾أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ أَنْ یَسْبِقُونَا ۚ سَاءَ مَا یَحْکُمُونَ ﴿۴﴾}}:


«به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی. الف، لام، میم(۱) آیا مردم گمان کرده‌اند، همین که بگویند: ایمان آوردیم، رها می‌شوند و آنان [به‌وسیله جان، مال، اولاد و حوادث] مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ (۲) در حالی که یقیناً کسانی را که پیش از آنان بودند، آزمایش کرده‌ایم [پس اینان هم بی‌تردید آزمایش می‌شوند]، و بی‌تردید خدا کسانی را که [در ادعای ایمان] راست گفته‌اند می‌شناسد، و قطعاً دروغگویان را نیز می‌شناسد. (۳) آیا آنان که مرتکب زشتی‌ها می‌شوند، پنداشته‌اند که می‌توانند بر ما پیشی گیرند [تا از مجازات و عذاب زشت‌کاری‌هایشان بگریزند؟!] چه بد داوری می‌کنند. (۴)»</blockquote>پيامبر پرسيد: اى جبرئيل، اين فتنه كدام است؟ جبرئيل گفت: اى محمد، خداوند به تو سلام مى‏‌رساند و مى‌گوید: من قبل از تو پيامبرى نفرستاده‏‌ام، مگر آنكه هنگام سر آمدن روزگارش به او امر كرده‏‌ام كسى را بر امتش خليفه قرار دهد كه قائم‌مقام او باشد و سنت و احكامش را براى آنان احيا كند. كسانى كه مطيع خدا باشند در آنچه پيامبر به آنان امر مى‏‌كند راستگويانند و كسانى كه مخالف امر او (و بر ضد او) باشند دروغگويانند. اى محمد، بازگشت تو به‌سوى پروردگارت و بهشتش نزديک شده و او به تو دستور مى‌‏دهد براى امتت بعد از خود على بن ابى‏‌طالب را منصوب نمايى و سفارشات خود را به او بنمايى كه اوست خليفه‌‏اى كه امور رعيت و امت تو را بر عهده مى‏‌گيرد، چه او را اطاعت كنند و چه عصيان نمايند. به‌زودى عصيان خواهند كرد و اين همان فتنه‏‌اى است كه آيات را درباره آن برايت تلاوت كردم. خداوند عزوجل به تو دستور مى‌‏دهد كه به او بياموزى، همه آنچه به تو تعليم داده و به او سفارش كنى كه حفظ كند، همه آنچه خدا در حفظ تو قرار داده و به‌عنوان امانت به تو سپرده است كه اوست امين و مورد اعتماد. اى محمد، من تو را از ميان بندگانم به پيامبرى برگزيدم و على را به جانشينى تو انتخاب كردم.<ref>بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۵-۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶. </ref>
«به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی. الف، لام، میم(۱) آیا مردم گمان کرده‌اند، همین که بگویند: ایمان آوردیم، رها می‌شوند و آنان [به‌وسیله جان، مال، اولاد و حوادث] مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ (۲) در حالی که یقیناً کسانی را که پیش از آنان بودند، آزمایش کرده‌ایم [پس اینان هم بی‌تردید آزمایش می‌شوند]، و بی‌تردید خدا کسانی را که [در ادعای ایمان] راست گفته‌اند می‌شناسد، و قطعاً دروغگویان را نیز می‌شناسد. (۳) آیا آنان که مرتکب زشتی‌ها می‌شوند، پنداشته‌اند که می‌توانند بر ما پیشی گیرند [تا از مجازات و عذاب زشت‌کاری‌هایشان بگریزند؟!] چه بد داوری می‌کنند. (۴)»</blockquote>پیامبر پرسید: ای جبرئیل، این فتنه کدام است؟ جبرئیل گفت: ای محمد، خداوند به تو سلام می‌رساند و می‌گوید: من قبل از تو پیامبری نفرستاده‌ام، مگر آنکه هنگام سر آمدن روزگارش به او امر کرده‌ام کسی را بر امتش خلیفه قرار دهد که قائم‌مقام او باشد و سنت و احکامش را برای آنان احیا کند. کسانی که مطیع خدا باشند در آنچه پیامبر به آنان امر می‌کند راستگویانند و کسانی که مخالف امر او (و بر ضد او) باشند دروغگویانند. ای محمد، بازگشت تو به‌سوی پروردگارت و بهشتش نزدیک شده و او به تو دستور می‌دهد برای امتت بعد از خود علی بن ابی‌طالب را منصوب نمایی و سفارشات خود را به او بنمایی که اوست خلیفه‌ای که امور رعیت و امت تو را بر عهده می‌گیرد، چه او را اطاعت کنند و چه عصیان نمایند. به‌زودی عصیان خواهند کرد و این همان فتنه‌ای است که آیات را درباره آن برایت تلاوت کردم. خداوند عزوجل به تو دستور می‌دهد که به او بیاموزی، همه آنچه به تو تعلیم داده و به او سفارش کنی که حفظ کند، همه آنچه خدا در حفظ تو قرار داده و به‌عنوان امانت به تو سپرده است که اوست امین و مورد اعتماد. ای محمد، من تو را از میان بندگانم به پیامبری برگزیدم و علی را به جانشینی تو انتخاب کردم.<ref>بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۵–۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶.</ref>


== پیامدهای نزول آیات ==
== پیامدهای نزول آیات ==
برای نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از رخداد غدیر، بر اساس روایات، پیامدهایی برشمرده شده است:  
برای نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از رخداد غدیر، بر اساس روایات، پیامدهایی برشمرده شده است:
 
* این وحی الهی به‌معنای پایان واجب اول، یعنی حج، و آغاز واجب دوم، یعنی ولایت بود. آنچنان که پیامبر در این مورد زمینه‌سازی برای امامت دوازده امام علیهم السلام کرد و گفت: این دین همچنان بر دشمنانش غالب خواهد بود و هیچ مخالف و جداشونده‌ای به آن ضرر نمی‌زند، مادامی که دوازده خلیفه بر امتم حکومت کند که همه آنان از قریش هستند.<ref>مسند احمد، ج۳۴، ص۴۶۱.</ref>
* اين وحى الهى به‌معناى پايان واجب اول، يعنى حج، و آغاز واجب دوم، يعنى ولايت بود. آنچنان که پیامبر در این مورد زمينه‌‏سازى براى امامت دوازده امام عليهم السلام کرد و گفت: اين دين همچنان بر دشمنانش غالب خواهد بود و هيچ مخالف و جدا‌شونده‌‏اى به آن ضرر نمى‌‏زند، مادامى كه دوازده خليفه بر امتم حكومت كند كه همه آنان از قريش هستند.<ref>مسند احمد، ج۳۴، ص۴۶۱.</ref>
* به پیامبر از طرف خداوند چنین دستور داده شد: نبوت تو به پایان رسیده و روزگارت کامل شده است. اسم اعظم، آثار علم و میراث انبیاء را به علی بن ابی‌طالب بسپار که اولین مؤمن است. من زمین را بدون عالمی که اطاعت من و ولایتم با او شناخته شود و حجت بعد از پیامبرم باشد رها نخواهم کرد. در حدیث دیگری به پیامبر چنین دستور داده شد: آنچه نزد تو از علم و میراث علوم انبیای قبل از تو و اسلحه و تابوت و آنچه از نشانه‌های پیامبران نزد توست، آنها را به وصی و خلیفه بعد از خود تسلیم نما.<ref>الاحتجاج، ج۱، ص۵۶؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۷۶.</ref>
* به پیامبر از طرف خداوند چنين دستور داده شد: نبوت تو به پايان رسيده و روزگارت كامل شده است. اسم اعظم، آثار علم و ميراث انبياء را به على بن ابى‏‌طالب بسپار كه اولين مؤمن است. من زمين را بدون عالمى كه اطاعت من و ولايتم با او شناخته شود و حجت بعد از پيامبرم باشد رها نخواهم كرد. در حديث ديگرى به پیامبر چنين دستور داده شد: آنچه نزد تو از علم و ميراث علوم انبياى قبل از تو و اسلحه و تابوت و آنچه از نشانه‏‌هاى پيامبران نزد توست، آنها را به وصى و خليفه بعد از خود تسليم نما.<ref>الاحتجاج، ج۱، ص۵۶؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۷۶. </ref>
* پس از نزول آیات، کاروان از منا وارد مکه شد و قبل از رسیدن به ابطح در «مُحَصَّب» - که همان محل توطئه قریش قبل از هجرت بود- توقف کرد.<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۱۶۰؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۵۵.</ref> آنگاه نماز ظهر و عصر را خواندند و در همان‌جا ماندند تا غروب شد و نماز مغرب و عشا را نیز در همان‌جا خواندند و سپس مختصری خوابیدند.<ref>الکافی، ج۴، ص ۵۲۰–۵۲۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۲۷۳.</ref>
* پس از نزول آیات، كاروان از منا وارد مكه شد و قبل از رسيدن به ابطح در «مُحَصَّب» - كه همان محل توطئه قريش قبل از هجرت بود-  توقف كرد.<ref>اخبار مكه، ج۲، ص۱۶۰؛ من لایحضره الفقيه، ج۲، ص۵۵۵. </ref> آنگاه نماز ظهر و عصر را خواندند و در همانجا ماندند تا غروب شد و نماز مغرب و عشا را نيز در همانجا خواندند و سپس مختصرى خوابيدند.<ref>الكافى: ج ۴ ص ۵۲۱ . تهذيب الاحكام: ج ۵ ص ۲۷۳.</ref>


=== يادگارهاى انبياء عليهم السلام ===
=== یادگارهای انبیاء علیهم السلام ===
برخی محققان درباره یادگارهای انبیاء چنین گفته‌اند: صحف آدم، نوح و ابراهيم‏ عليهم السلام و تورات و عصای موسی عليه السلام و انگشتر سليمان‏ عليه السلام ميراث‏‌هاى ارجمندى هستند كه فقط بايد در اختيار حجت‌های الهى باشند. این میراث‌ها تا قبل از غدیر در دست خاتم انبياء بود و از پیش از غدیر به دستور الهى به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام منتقل مى‏‌شد. اين امانت‌‌ها از اميرالمؤمنين ‏عليه السلام به امامان بعد منتقل شده و اکنون در دست حضرت بقية اللَّه الاعظم عجل اللَّه فرجه است. به نقل از منابع، پيامبر اميرالمؤمنين‏ را خصوصی فرا خواند و بقيه روز سيزدهم ذى‌‏الحجة صرف سپردن امانت‌های الهى شد. پيامبر اعظم، علم، حكمت و كتاب‌های انبياء عليهم السلام و ساير يادگارهاى آنان را به اميرالمؤمنين سپرد و گفته‌هاى جبرئيل را به آن حضرت ابلاغ کرد.<ref>بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶. </ref>
برخی محققان درباره یادگارهای انبیاء چنین گفته‌اند: صحف آدم، نوح و ابراهیم علیهم السلام و تورات و عصای موسی علیه السلام و انگشتر سلیمان علیه السلام میراث‌های ارجمندی هستند که فقط باید در اختیار حجت‌های الهی باشند. این میراث‌ها تا قبل از غدیر در دست خاتم انبیاء بود و از پیش از غدیر به دستور الهی به امیرالمؤمنین علیه السلام منتقل می‌شد. این امانت‌ها از امیرالمؤمنین علیه السلام به امامان بعد منتقل شده و اکنون در دست حضرت بقیة اللَّه الاعظم عجل اللَّه فرجه است. به نقل از منابع، پیامبر امیرالمؤمنین را خصوصی فرا خواند و بقیه روز سیزدهم ذی‌الحجة صرف سپردن امانت‌های الهی شد. پیامبر اعظم، علم، حکمت و کتاب‌های انبیاء علیهم السلام و سایر یادگارهای آنان را به امیرالمؤمنین سپرد و گفته‌های جبرئیل را به آن حضرت ابلاغ کرد.<ref>بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶.</ref>


== تحليل اعتقادى نزول آیات ==
== تحلیل اعتقادی نزول آیات ==
برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: تركيب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله اقتضا مى‌‏كرد هشداری كه در اول سوره عنكبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در كنار مسلمانان مخلصى چون سلمان، ابوذر و مقداد، تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلى و عقده‏‌هاى جنگ‏‌هاى بدر، احد و خيبر و حسدهاى نهفته‌ نيز مى‌تواند نمايانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای بر هم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.
برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: ترکیب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پیامبر صلی الله علیه و آله اقتضا می‌کرد هشداری که در اول سوره عنکبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در کنار مسلمانان مخلصی چون سلمان، ابوذر و مقداد تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلی و عقده‌های جنگ‌های بدر، احد و خیبر و حسدهای نهفته نیز می‌تواند نمایانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای برهم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.


آيات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت، به مردم در دو جبهه ايمان و عمل وعده امتحان داد، تا به ایمان ظاهری بسنده نکنند. در این آیات براى هضم آسان‏‌تر امتحان خبر داده شد كه همه امت‏‌هاى قبل نيز مورد امتحان قرار گرفته‌اند؛ امتحانی که هدف آن شناخته‌شدن واقع‌گرايانه مردم است: اینکه راستگویان در ادعاى ايمان از دروغگویان جدا شوند، به طورى كه نفاق نتواند آن را بپوشاند. اين امتحان در پذيرش ولايت على‏ عليه السلام تحقق يافت: [[کاذبین]] آن را انكار كردند و بر گفته خود پافشارى كردند. بر این اساس غدیر «روز امتحان نهايى مردم» خوانده شده است.<ref>غدير در قرآن، ج۱، ص۶۴.</ref>
آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت، به مردم در دو جبهه ایمان و عمل وعده امتحان داد، تا به ایمان ظاهری بسنده نکنند. در این آیات برای هضم آسان‌تر امتحان خبر داده شد که همه امت‌های قبل نیز مورد امتحان قرار گرفته‌اند؛ امتحانی که هدف آن شناخته‌شدن واقع‌گرایانه مردم است: اینکه راستگویان در ادعای ایمان از دروغگویان جدا شوند، به طوری که نفاق نتواند آن را بپوشاند. این امتحان در پذیرش ولایت علی علیه السلام تحقق یافت: [[کاذبین]] آن را انکار کردند و بر گفته خود پافشاری کردند. بر این اساس غدیر «روز امتحان نهایی مردم» خوانده شده است.<ref>غدیر در قرآن، ج۱، ص۶۴.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس|۲}}


== فهرست منابع ==
== فهرست منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* '''الاحتجاج'''؛ احمد بن علی طبرسی، تحقیق: محمدباقر موسوی خرسان، مشهد: نشر المرتضی، ۱۴۰۳ق.
* '''الاحتجاج'''؛ احمد بن علی طبرسی، تحقیق: محمدباقر موسوی خرسان، مشهد: نشر المرتضی، ۱۴۰۳ق.
* '''أخبار مكة وما جاء فيها من الآثار'''؛ محمد بن عبدالله الأزرقی، تحقيق: رشدی الصّالح، بیروت: دار الأندلس، اول، ۱۴۱۶ق.
* '''أخبار مکة وما جاء فیها من الآثار'''؛ محمد بن عبدالله الأزرقی، تحقیق: رشدی الصّالح، بیروت: دار الأندلس، اول، ۱۴۱۶ق.
* '''بحارالانوار'''؛  محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، م ۱۱۱۰ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.  
* '''بحارالانوار'''؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، م ۱۱۱۰ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
* '''تهذيب الأحكام‏'''؛  محمد بن الحسن طوسى، ‏م ۴۶۰ق‏،  تحقیق: حسن الموسوى خرسان، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
* '''تهذیب الأحکام‏'''؛ محمد بن الحسن طوسی، ‏م ۴۶۰ق‏، تحقیق: حسن الموسوی خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق.
* '''عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال'''؛ عبدالله بن نورالله‏ بحرانى اصفهانى‏، م قرن ۱۲ق، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى‏، قم: مؤسسة الإمام المهدى عیه السلام، دوم، ۱۳۸۲ش.
* '''غدیر در قرآن، قرآن در غدیر'''؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
* '''غدیر در قرآن، قرآن در غدیر'''؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
* '''الكافی‏'''؛ محمد بن يعقوب بن اسحاق‏ كلينى، م۳۲۹ق، تحقیق: على‌اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
* '''الکافی‏'''؛ محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، م۳۲۹ق، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق.
* '''مسند أحمد'''؛ أحمد بن محمد بن حنبل شيبانی، م ۲۴۱ق، تحقیق: شعيب الأرنؤوط و عادل مرشد، بیروت: مؤسسة الرسالة، اول، ۱۴۲۱ق.
* '''مسند أحمد'''؛ أحمد بن محمد بن حنبل شیبانی، م ۲۴۱ق، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و عادل مرشد، بیروت: مؤسسة الرسالة، اول، ۱۴۲۱ق.
* '''من لا يحضره الفقيه‏؛''' محمد بن على ‏ابن بابويه، م ۳۸۱ق‏، تحقیق: على‌اكبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، دوم، ۱۴۱۳ق.
* '''من لا یحضره الفقیه‏؛''' محمد بن علی ابن بابویه، م ۳۸۱ق‏، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، دوم، ۱۴۱۳ق.
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}
[[رده:قرآن و غدیر]]
[[رده:آیات سوره عنکبوت]]
[[رده:آيات مربوط به اقدامات پيامبر صلَّى اللّٰه عليه و آله در غدير‏]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۶ ژوئن ۲۰۲۵، ساعت ۱۰:۵۳

آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت آیاتی که قبل از غدیر نازل شد و قبول یا رد ولایت امام علی علیه السلام را به‌عنوان وسیله امتحان امت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله معرفی کرد.

آیات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر
آيات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر
مشخصات آیه
نام سورهعنکبوت
شماره آیه۱ تا ۴
جزء۲۰
محتوای آیه
مکان نزولمکه
موضوعامتحان‌کردن امت با قبول یا رد غدیر

از دیگر اموری که نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در جریان غدیر روشن کرد چنین یاد شده است: نزدیکی رحلت آن حضرت، دستور معرفی و منصوب‌کردن امیرالمؤمنین علیه السلام، خبر از فتنه‌گران درباره خلافت، دستور سپردن امانت‌های علم و حکمت به علی علیه السلام، انتخاب الهی در وصایت علی علیه السلام. موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است: با پایان مراسم حج در اوایل روز سیزدهم ذی‌الحجه کاروان غدیر به مکه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوی غدیر خم حرکت کند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت.

برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: ترکیب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پیامبر صلی الله علیه و آله اقتضا می‌کرد هشداری که در اول سوره عنکبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در کنار مسلمانان مخلصی چون سلمان، ابوذر و مقداد، تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلی و عقده‌های جنگ‌های بدر، احد و خیبر و حسدهای نهفته نیز می‌تواند نمایانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای برهم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.

موقعیت تاریخی نزول

به‌گزارش برخی محققان، از جمله آیاتی که پس از حجةالوداع و پیش از غدیر در مکّه بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت بوده است.[۱] موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است:[۲] با پایان مراسم حج در اوایل روز سیزدهم ذی‌الحجه کاروان غدیر به مکه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوی غدیر خم حرکت کند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت. این اهمیت به‌محض بازگشت از مِنا به مکه با نزول چهار آیه قرآن آغاز شد؛ آیاتی که خبر از امتحان الهی درباره ولایت علی علیه السلام می‌داد. امتحانی که از سوی پیامبر معیار ایمان برشمرده شده بود: «لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى؛ اى على، اگر تو نبودى، مؤمنين بعد از من شناخته نمى‌شدند».[۳]

نزول آیات و روشن‌شدن شش مطلب اساسی

به‌گزارش برخی محققان، با نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در مکه و پرسش پیامبر صلی الله علیه و آله از جبرئیل درباره آن شش مطلب اساسی روشن شد:

  1. نزدیکی رحلت آن حضرت.
  2. دستور معرفی و منصوب‌کردن امیرالمؤمنین علیه السلام.
  3. ولایت علی علیه السلام محک شناخت راستگو و دروغگو در ایمان.
  4. خبر از فتنه‌گران درباره خلافت.
  5. دستور سپردن امانت‌های علم و حکمت به علی علیه السلام.
  6. انتخاب الهی در وصایت علی علیه السلام.[۴]

شأن نزول آیات

در منابع، روایتی درباره شأن نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت آمده است: در حجة الوداع، پیامبر صلی الله علیه و آله وارد مکه شد و یک روز در آن اقامت گزید. در این هنگام، جبرئیل آیات اول سوره عنکبوت را فرود آورد و گفت: ای محمد! بخوان:

  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ الم ﴿۱﴾أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ ﴿۲﴾وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۖ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ ﴿۳﴾أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ أَنْ یَسْبِقُونَا ۚ سَاءَ مَا یَحْکُمُونَ ﴿۴﴾  : «به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی. الف، لام، میم(۱) آیا مردم گمان کرده‌اند، همین که بگویند: ایمان آوردیم، رها می‌شوند و آنان [به‌وسیله جان، مال، اولاد و حوادث] مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ (۲) در حالی که یقیناً کسانی را که پیش از آنان بودند، آزمایش کرده‌ایم [پس اینان هم بی‌تردید آزمایش می‌شوند]، و بی‌تردید خدا کسانی را که [در ادعای ایمان] راست گفته‌اند می‌شناسد، و قطعاً دروغگویان را نیز می‌شناسد. (۳) آیا آنان که مرتکب زشتی‌ها می‌شوند، پنداشته‌اند که می‌توانند بر ما پیشی گیرند [تا از مجازات و عذاب زشت‌کاری‌هایشان بگریزند؟!] چه بد داوری می‌کنند. (۴)»

پیامبر پرسید: ای جبرئیل، این فتنه کدام است؟ جبرئیل گفت: ای محمد، خداوند به تو سلام می‌رساند و می‌گوید: من قبل از تو پیامبری نفرستاده‌ام، مگر آنکه هنگام سر آمدن روزگارش به او امر کرده‌ام کسی را بر امتش خلیفه قرار دهد که قائم‌مقام او باشد و سنت و احکامش را برای آنان احیا کند. کسانی که مطیع خدا باشند در آنچه پیامبر به آنان امر می‌کند راستگویانند و کسانی که مخالف امر او (و بر ضد او) باشند دروغگویانند. ای محمد، بازگشت تو به‌سوی پروردگارت و بهشتش نزدیک شده و او به تو دستور می‌دهد برای امتت بعد از خود علی بن ابی‌طالب را منصوب نمایی و سفارشات خود را به او بنمایی که اوست خلیفه‌ای که امور رعیت و امت تو را بر عهده می‌گیرد، چه او را اطاعت کنند و چه عصیان نمایند. به‌زودی عصیان خواهند کرد و این همان فتنه‌ای است که آیات را درباره آن برایت تلاوت کردم. خداوند عزوجل به تو دستور می‌دهد که به او بیاموزی، همه آنچه به تو تعلیم داده و به او سفارش کنی که حفظ کند، همه آنچه خدا در حفظ تو قرار داده و به‌عنوان امانت به تو سپرده است که اوست امین و مورد اعتماد. ای محمد، من تو را از میان بندگانم به پیامبری برگزیدم و علی را به جانشینی تو انتخاب کردم.[۵]

پیامدهای نزول آیات

برای نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از رخداد غدیر، بر اساس روایات، پیامدهایی برشمرده شده است:

  • این وحی الهی به‌معنای پایان واجب اول، یعنی حج، و آغاز واجب دوم، یعنی ولایت بود. آنچنان که پیامبر در این مورد زمینه‌سازی برای امامت دوازده امام علیهم السلام کرد و گفت: این دین همچنان بر دشمنانش غالب خواهد بود و هیچ مخالف و جداشونده‌ای به آن ضرر نمی‌زند، مادامی که دوازده خلیفه بر امتم حکومت کند که همه آنان از قریش هستند.[۶]
  • به پیامبر از طرف خداوند چنین دستور داده شد: نبوت تو به پایان رسیده و روزگارت کامل شده است. اسم اعظم، آثار علم و میراث انبیاء را به علی بن ابی‌طالب بسپار که اولین مؤمن است. من زمین را بدون عالمی که اطاعت من و ولایتم با او شناخته شود و حجت بعد از پیامبرم باشد رها نخواهم کرد. در حدیث دیگری به پیامبر چنین دستور داده شد: آنچه نزد تو از علم و میراث علوم انبیای قبل از تو و اسلحه و تابوت و آنچه از نشانه‌های پیامبران نزد توست، آنها را به وصی و خلیفه بعد از خود تسلیم نما.[۷]
  • پس از نزول آیات، کاروان از منا وارد مکه شد و قبل از رسیدن به ابطح در «مُحَصَّب» - که همان محل توطئه قریش قبل از هجرت بود- توقف کرد.[۸] آنگاه نماز ظهر و عصر را خواندند و در همان‌جا ماندند تا غروب شد و نماز مغرب و عشا را نیز در همان‌جا خواندند و سپس مختصری خوابیدند.[۹]

یادگارهای انبیاء علیهم السلام

برخی محققان درباره یادگارهای انبیاء چنین گفته‌اند: صحف آدم، نوح و ابراهیم علیهم السلام و تورات و عصای موسی علیه السلام و انگشتر سلیمان علیه السلام میراث‌های ارجمندی هستند که فقط باید در اختیار حجت‌های الهی باشند. این میراث‌ها تا قبل از غدیر در دست خاتم انبیاء بود و از پیش از غدیر به دستور الهی به امیرالمؤمنین علیه السلام منتقل می‌شد. این امانت‌ها از امیرالمؤمنین علیه السلام به امامان بعد منتقل شده و اکنون در دست حضرت بقیة اللَّه الاعظم عجل اللَّه فرجه است. به نقل از منابع، پیامبر امیرالمؤمنین را خصوصی فرا خواند و بقیه روز سیزدهم ذی‌الحجة صرف سپردن امانت‌های الهی شد. پیامبر اعظم، علم، حکمت و کتاب‌های انبیاء علیهم السلام و سایر یادگارهای آنان را به امیرالمؤمنین سپرد و گفته‌های جبرئیل را به آن حضرت ابلاغ کرد.[۱۰]

تحلیل اعتقادی نزول آیات

برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: ترکیب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پیامبر صلی الله علیه و آله اقتضا می‌کرد هشداری که در اول سوره عنکبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در کنار مسلمانان مخلصی چون سلمان، ابوذر و مقداد تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلی و عقده‌های جنگ‌های بدر، احد و خیبر و حسدهای نهفته نیز می‌تواند نمایانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای برهم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.

آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت، به مردم در دو جبهه ایمان و عمل وعده امتحان داد، تا به ایمان ظاهری بسنده نکنند. در این آیات برای هضم آسان‌تر امتحان خبر داده شد که همه امت‌های قبل نیز مورد امتحان قرار گرفته‌اند؛ امتحانی که هدف آن شناخته‌شدن واقع‌گرایانه مردم است: اینکه راستگویان در ادعای ایمان از دروغگویان جدا شوند، به طوری که نفاق نتواند آن را بپوشاند. این امتحان در پذیرش ولایت علی علیه السلام تحقق یافت: کاذبین آن را انکار کردند و بر گفته خود پافشاری کردند. بر این اساس غدیر «روز امتحان نهایی مردم» خوانده شده است.[۱۱]

پانویس

  1. ↑ بحارالانوار، ج‏۲۸، ص۹۵.
  2. ↑ غدیر در قرآن، ج ۱، ص۶۱.
  3. ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۷۳.
  4. ↑ غدیر در قرآن، ج ۱، ص۶۱.
  5. ↑ بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۵–۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶.
  6. ↑ مسند احمد، ج۳۴، ص۴۶۱.
  7. ↑ الاحتجاج، ج۱، ص۵۶؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۷۶.
  8. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۱۶۰؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۵۵.
  9. ↑ الکافی، ج۴، ص ۵۲۰–۵۲۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۲۷۳.
  10. ↑ بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶.
  11. ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۶۴.

فهرست منابع

  • الاحتجاج؛ احمد بن علی طبرسی، تحقیق: محمدباقر موسوی خرسان، مشهد: نشر المرتضی، ۱۴۰۳ق.
  • أخبار مکة وما جاء فیها من الآثار؛ محمد بن عبدالله الأزرقی، تحقیق: رشدی الصّالح، بیروت: دار الأندلس، اول، ۱۴۱۶ق.
  • بحارالانوار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، م ۱۱۱۰ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
  • تهذیب الأحکام‏؛ محمد بن الحسن طوسی، ‏م ۴۶۰ق‏، تحقیق: حسن الموسوی خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
  • الکافی‏؛ محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، م۳۲۹ق، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • مسند أحمد؛ أحمد بن محمد بن حنبل شیبانی، م ۲۴۱ق، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و عادل مرشد، بیروت: مؤسسة الرسالة، اول، ۱۴۲۱ق.
  • من لا یحضره الفقیه‏؛ محمد بن علی ابن بابویه، م ۳۸۱ق‏، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، دوم، ۱۴۱۳ق.
برگرفته از «https://wikighadir.com/index.php?title=آيات_۱_تا_۴_عنکبوت_و_غدیر&oldid=49198»